Postanowienie z dnia 2024-10-24 sygn. III CZ 150/24

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZ 150/24

POSTANOWIENIE

Dnia 24 października 2024 r.

Kurator dla strony nieznanej z miejsca pobytu (art. 143 i n. k.p.c.), będący adwokatem lub radcą prawnym, ustanowiony przed wydaniem prawomocnego wyroku, jest uprawniony do wniesienia skargi kasacyjnej.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:

SSN Paweł Grzegorczyk

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 24 października 2024 r. w Warszawie
‎zażalenia J.K.
‎na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu ‎z 16 lutego 2023 r., I AGa 224/19 (I WSC 21/23),
‎w sprawie z powództwa P. w W.
‎przeciwko J.K.
‎o zapłatę,

uchyla zaskarżone postanowienie, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego do orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.

UZASADNIENIE

Pozwany J.K., działający przez kuratora dla strony nieznanej z miejsca pobytu, radcę prawnego M.B., wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 22 grudnia 2020 r. w sprawie z powództwa P. w W. o zapłatę. Postanowieniem z dnia 16 listopada 2022 r. Sąd Najwyższy zwrócił skargę kasacyjną wraz z aktami sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu, wskazując m.in. na potrzebę zweryfikowania umocowania w postępowaniu kasacyjnym kuratora ustanowionego postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 23 stycznia 2018 r.

Postanowieniem z dnia 16 lutego 2023 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu odrzucił skargę kasacyjną, uznając ją za niedopuszczalną. Powołując się na art. 143 w związku z art. 144 § 1 k.p.c. wskazał, że kurator ustanowiony przez Sąd Okręgowy w sprawie zakończonej prawomocnym orzeczeniem nie ma uprawnienia do wniesienia skargi kasacyjnej z uwagi na specyfikę tego środka procesowego, wszczynającego nowe postępowanie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, kuratela ustanowiona wobec J.K. postanowieniem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 23 stycznia 2018 r. wygasła w chwili wydania prawomocnego wyroku przez Sąd Apelacyjny. Na zakres uprawnień kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu nie wpływa przy tym pełnienie tej funkcji przez profesjonalistę będącego adwokatem lub radcą prawnym.

Wnioskami z dnia 23 lutego 2023 r. kurator pozwanego zwrócił się w jego imieniu o ustanowienie kuratora celem reprezentowania nieznanego z miejsca pobytu J.K. w postępowaniu przed Sądem Najwyższym, w tym składania skargi kasacyjnej i zażaleń, a jednocześnie o ustanowienie dla pozwanego J.K. pełnomocnika procesowego z urzędu.

Postanowieniem z dnia 21 marca 2023 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu ustanowił dla pozwanego pełnomocnika celem ewentualnego sporządzenia i wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 16 lutego 2023 r. i oddalił wniosek o ustanowienie kuratora.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 16 lutego 2023 r. zaskarżył zażaleniem pozwany, działający przez pełnomocnika – adwokata ustanowionego przez Sąd Apelacyjny, zarzucając naruszenie art. 87¹ § 2 oraz art. 143 i art. 144 k.p.c. przez niezasadne odmówienie kuratorowi będącemu radcą prawnym prawa do złożenia skargi kasacyjnej i niezasadne przyjęcie, że kuratela wygasła w chwili wydania prawomocnego wyroku, a także naruszenie art. 398⁶ § 2 k.p.c. przez niezasadne odrzucenie skargi kasacyjnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepisy art. 143 i n. k.p.c. nie określają czasowych granic umocowania kuratora ustanowionego dla strony nieznanej z miejsca pobytu. W judykaturze, jak również w doktrynie, zakres ten nie jest natomiast postrzegany jednolicie. W orzecznictwie przyjęto, że kurator absentis jest umocowany do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, w którym uczestniczył reprezentując stronę nieznaną z miejsca pobytu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1958 r.,
‎4 CO 19/58, OSPiKA 1959, nr 3, poz. 77), jak również do złożenia wniosku o ustanowienie pełnomocnika procesowego w postępowaniu kasacyjnym ‎(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2017 r., III PK 170/16, OSNP 2018, nr 8, poz. 106). W piśmiennictwie, przy zasadniczej aprobacie dla poglądów judykatury, rozbieżnie ocenia się uprawnienie kuratora absentis do wniesienia skargi kasacyjnej, wskazując z jednej strony na zasadność odpowiedniego stosowania stanowiska wyrażonego w odniesieniu do zakresu umocowania pełnomocnika procesowego w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07, OSNC 2008, nr 11, poz. 122, z drugiej zaś na ryzyko niekorzystnych konsekwencji dla strony wynikających z pozbawienia kuratora uprawnienia do wniesienia w jej imieniu nadzwyczajnych środków zaskarżenia i niecelowość ponownego ustanawiania kuratora do postępowania kasacyjnego, przy uwzględnieniu, że właściwe jest pełnienie tej funkcji przez osobę obeznaną ze stanem sprawy.

W postanowieniu z dnia 28 listopada 2017 r., III PK 170/16, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że przy uwzględnieniu, iż ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu następuje jedynie na wniosek, uprawnienie to, po uprawomocnieniu się wyroku, mogłoby być wykorzystywane do realizowania partykularnych interesów przeciwnika procesowego strony zastępowanej przez kuratora, który mógłby wnosić o ustanowienie kuratora do postępowania kasacyjnego dla strony przeciwnej albo zaniechać tej inicjatywy w zależności od wyniku postępowania przed sądem drugiej instancji. Spostrzeżenie to przemawia za przyznaniem kuratorowi umocowania nie tylko do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, co wynika z aprobowanego w doktrynie wcześniejszego orzecznictwa Sądu Najwyższego, lecz także skargi kasacyjnej, jeżeli kurator posiada zdolność postulacyjną przed Sądem Najwyższym (por. art. 87¹ k.c.). Dostrzec przy tym trzeba, że przyznanie kuratorowi uprawnienia do złożenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego dla strony nieznanej z miejsca pobytu nie eliminuje ryzyk trafnie dostrzeżonych przez Sąd Najwyższy w powołanym postanowieniu, mając chociażby na względzie trudność w ocenie podstaw ustanowienia przez sąd pełnomocnika procesowego w przypadku osoby nieznanej z miejsca pobytu (art. 117 § 2 k.p.c.) i możliwość oddalenia tego wniosku.

Na przeszkodzie tak postrzeganemu umocowaniu kuratora absentis nie stoi koncepcyjna odrębność postępowania kasacyjnego, jeżeli zważyć, że konstrukcja ta, uzasadniona nie tylko przez wzgląd na nadzwyczajny charakter skargi kasacyjnej, lecz także na przedmiot postępowania kasacyjnego i ustrojowe, ponadindywidualne funkcje realizowane w nim przez Sąd Najwyższy, ma modelowy charakter i doznaje niekiedy odstępstw, motywowanych zazwyczaj względami pragmatycznymi i utylitarnymi (por. np. art. 89 § 1 k.p.c., art. 387¹ k.p.c., art. 398¹⁶ k.p.c.; de lege lata także art. 91 pkt 1 i art. 118 § 2 k.p.c.). Po wejściu w życie ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 614), którą zmodyfikowano brzmienie art. 91 pkt 1 k.p.c., przeciwko preferowanemu podejściu nie przemawia również dążenie do symetrii między zakresem umocowania pełnomocnika procesowego i kuratora absentis; przeciwnie – argument systemowy oparty na brzmieniu art. 91 pkt 1 k.p.c., jak również art. 118 § 2 k.p.c., prowadzi do wniosków zgodnych z zajętym wyżej stanowiskiem. Zważywszy, że zaskarżony skargą kasacyjną wyrok Sądu Apelacyjnego zapadł w dniu 22 grudnia 2020 r., a zatem przed wejściem w życie powołanej ustawy, w okolicznościach sprawy argument ten może mieć jednak tylko uzupełniające znaczenie.

Niezależnie od powyższego, na rzecz objęcia kompetencją kuratora ustanowionego dla strony nieznanej z miejsca pobytu także postępowania kasacyjnego przemawiają również względy związane ze sprawnością postępowania. Powody te unaoczniają się najwyraźniej w przypadku, w którym – co należy uznać za sytuację pożądaną z punktu widzenia ochrony interesów osoby nieobecnej – funkcję kuratora absentis pełni adwokat lub radca prawny. Taka zaś sytuacja miała miejsce w sprawie, w której wydano zaskarżone postanowienie, a sekwencja i liczba podjętych w niej już po wniesieniu skargi kasacyjnej czynności procesowych, motywowanych wątpliwościami co do zakresu umocowania kuratora, w zestawieniu z czasem, który okazał się niezbędny do ich podjęcia, może stanowić w tej materii adekwatny przykład.

W konsekwencji, skoro skarga kasacyjna została wniesiona przez stronę, której przedstawicielem ustawowym – kuratorem ustanowionym dla strony nieznanej z miejsca pobytu – był radca prawny (art. 87¹ § 2 k.p.c.), zaskarżone postanowienie należało uznać za wadliwe, co prowadziło do jego uchylenia.

Z tych względów, na podstawie art. 398¹⁵ § 1 w związku z art. 394¹ § 3 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.