Postanowienie z dnia 2024-11-21 sygn. I CSK 1212/24

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CSK 1212/24

POSTANOWIENIE

Dnia 21 listopada 2024 r.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:

SSN Władysław Pawlak

na posiedzeniu niejawnym 21 listopada 2024 r. w Warszawie
‎w sprawie z powództwa V. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
‎przeciwko D. spółce z ograniczoną odpowiedzialnością spółce komandytowej w L.
‎o zapłatę,
‎na skutek skargi kasacyjnej D. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej w L.
‎od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu ‎z 13 kwietnia 2023 r., I AGa 370/22,

1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania;

2. zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) zł, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia stronie pozwanej niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty, tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Strona powodowa V. sp. z o.o. w W. (spółka występowała dotychczas pod następującymi firmami: H. sp. z o.o. w W. - od 25 czerwca 2001 r. do 1 września 2006 r.; R. sp. z o.o. w W. - od 1 września 2006 r. do 27 kwietnia 2007 r.; R.1 sp. z o.o. w W. - od 27 kwietnia 2007 r. do 24 listopada 2008 r.; R.2 sp. z o.o. w W. od 24 listopada 2008 r. do 29 lipca 2016 r.; I. sp. z o.o. w W. - od 29 lipca 2016 r. do 29 sierpnia 2016 r.; R.3 sp. z o.o. w W. - od 29 sierpnia 2016 r. do 2 września 2016 r.; I.1 sp. z o.o. w W. - od 2 września 2016 r. do 8 października 2018 r.), wytoczyła 8 kwietnia 2021 r. przeciwko D. spółce z ograniczoną odpowiedzialnością spółce komandytowej w L. powództwo o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 22 grudnia 2016 r, sygn. akt X GC 897/15 oraz wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 15 lutego 2021 r., sygn. akt I AGa 337/20 w związku z częściowym wyegzekwowaniem roszczenia oraz z potrąceniem wzajemnych wierzytelności pomiędzy powódką a pozwaną. Wartość przedmiotu sporu powódka określiła na kwotę 100 829 zł.

Pismem procesowym z 8 czerwca 2021 r. strona powodowa zmodyfikowała swoje stanowisko w sprawie w ten sposób, że wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanej kwoty 183 408,64 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi dla kwoty 183 266,09 zł od 14 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty, a dla kwoty 142,55 zł od 17 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty (k. 123-139). W uzasadnieniu strona powodowa stwierdziła, że z uwagi na brak możliwości wykonania postanowienia z 21 kwietnia 2021 r. o udzieleniu zabezpieczenia jej roszczenia w sprawie o sygn. akt X GC 262/21 doszło do wyegzekwowania (12 i 15 kwietnia 2021 r.) na rzecz pozwanej roszczenia dochodzonego w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym pod sygn. akt GKm […], przy czym w chwili wytaczania jej powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego było ono usprawiedliwione, co uzasadnia dochodzenie przez powodową spółkę roszczenia w drodze powództwa o zapłatę w ramach zbiegu roszczeń z tytułu naprawienia szkody (art. 415 k.c.) i bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.).

Pismem procesowym z 25 sierpnia 2021 r. strona powodowa ponownie zmodyfikowała swoje stanowisko w sprawie w ten sposób, że wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanej kwoty 196 992,84 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi dla kwoty 183 266,09 zł od 14 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty, dla kwoty 142,55 zł od 17 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty, a dla kwoty 13 584,20 zł od 4 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty (k. 210-213). W uzasadnieniu powódka podniosła, że zmiana przedmiotowa powództwa była konieczna ze względu na zmianę wysokości kwot ściągniętych z jej rachunku bankowego. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Wrocławia-Śródmieścia 4 sierpnia 2021 r. na podstawie tytułu wykonawczego w sprawie I AGa 337/20 wyegzekwował bowiem także kwotę 13 584,20 zł w toku sprawy prowadzonej pod sygn. akt GKm […]1.

Wyrokiem z 4 sierpnia 2022 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu, sygn. akt X GC 262/21, zasądził od pozwanej D. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej w L. na rzecz powódki kwotę 196 992,84 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwot: 183 266,09 zł od 28 kwietnia 2021 r.; 142,55 zł od 1 maja 2021 r.; 13 584,20 zł od 20 sierpnia 2021 r. do dnia zapłaty; w pozostałym zaś zakresie oddalił powództwo o zapłatę i umorzył postępowanie w przedmiocie żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego.

Wyrokiem z 13 kwietnia 2023 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, uwzględniając częściowo apelację pozwanej, zmienił powyższy wyrok w ten sposób, że oddalił powództwo w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 183 266,09 zł od 28 kwietnia 2021 r. do 28 września 2021 r., od kwoty 142,55 zł od 1 maja 2021 r. do 28 września 2021 r., od kwoty 13 584,20 zł od 20 sierpnia 2021 r. do 28 września 2021 r., w pozostałym zaś zakresie apelację oddalił.

W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu odwoławczego strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa procesowego, tj. 1) art. 379 pkt 4 k.p.c. poprzez rozpoznanie sprawy jednoosobowo na podstawie regulacji art. 15zzs¹ ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem i przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r., poz. 2095 ze zm.), co stanowi ograniczenie prawa strony do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) i prowadzi do nieważności postępowania; 2) art. 458⁸ § 1 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię, i przyjęcie, że ograniczenia związane z możliwością zmiany (rozszerzenia) powództwa w sprawie gospodarczej nie mają zastosowania w sprawie, a dokonane przez powoda w toku procesu zmiany przedmiotowe, jak i kwotowe, mieszczą się w dyspozycji ww. przepisu, tj. w pojęciu „zmiany okoliczności” i stanowią równowartość pierwotnego przedmiotu sporu, choć w sposób oczywistym przynajmniej w zakresie kryterium „równowartości” tak nie jest, co w konsekwencji, przy prawidłowym zastosowaniu ww. przepisów, powinno doprowadzić Sąd Apelacyjny do uznania, że czynności powoda polegające na dwukrotnym zmianie żądania pozwu są nieskuteczna, zaś powództwo w tym zakresie powinno być oddalone oraz poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że zmiana okoliczności, które stanowią podstawę do zmiany przedmiotowej powództwa, nie musi mieć miejsca w toku postępowania (po doręczeniu pozwu pozwanemu), podczas gdy analiza akt sprawy prowadzi do wniosku, że okoliczności (mające miejsce w dniach 8 kwietnia 2021 r. i 22 kwietnia 2021 r.), na które powołuje się powód miały miejsce jeszcze przed powstaniem toku sprawy, tj. przed doręczeniem pozwu pozwanemu, co miało miejsce 6 maja 2021 r., co w konsekwencji doprowadziło Sąd Apelacyjny do błędnej konkluzji, że to, kiedy w kontekście wystąpienia przesłanki „toku postępowania” ma miejsce zmiana okoliczności zezwalająca na zmianę powództwa, nie ma znaczenia.

Skarżąca wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania uzasadniła występowaniem w sprawie istotnych zagadnień prawnych, dających się sformułować jako następujące abstrakcyjne pytania:

1) Czy zmiana powództwa, polegająca na zmianie pierwotnego żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w całości lub części na powództwo o zapłatę, w przypadku wyegzekwowania określonych kwot w toku postępowania, jest zmianą powództwa dopuszczalną w trybie art. 458⁸ § 1 k.p.c. i należy te okoliczności traktować jako „zmianę okoliczności” w rozumieniu tego przepisu?

2) Czy w przypadku udzielenia pozytywnej odpowiedzi na pytanie powyżej, dopuszczalna jest zmiana wartości dochodzonej kwoty, w kontekście pierwotnie wskazanej w pozwie wartości przedmiotu sporu i kryterium „równowartości” zawartym w treści art. 458⁸ § 1 k.p.c., w szczególności zaś, czy dopuszczalne jest kwotowa zmiana wartości przedmiotu sporu poprzez zwiększenie wartości dochodzonej kwoty, w tym takie, które objęte były innym tytułem wykonawczym, niż pierwotnie wskazany pozwie?

3) Czy ewentualna zmiana okoliczności pozwalająca na zmianę żądania pozwu w trybie art. 458⁸ § 1 k.p.c. musi dotyczyć okoliczności, które miały miejsce w toku procesu, tj. po doręczeniu pozwu stronie pozwanej?

4) Czy treść art. 383 k.p.c. oraz art. 458⁸ § 1 k.p.c. jest tożsama, zaś użyte w tych przepisach odmienne słowa „wartość” i „równowartość” oznaczają to samo, oraz czy bez znaczenia dla rozumienia tych przepisów jest etap procesu cywilnego, którego dotyczą?

W odpowiedzi na skargę powódka wniosła o odmowę przyjęcia skargi do rozpoznania bądź o jej oddalenie, a ponadto o zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 398⁹ § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Tylko na tych przesłankach Sąd Najwyższy może oprzeć rozstrzygnięcie o przyjęciu lub odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Z uwagi na datę wydania zaskarżonego wyroku (13 kwietnia 2023 r.) nie doszło do wydania zaskarżonego wyroku w warunkach nieważności postępowania.

Kolegialność składu orzekającego, będąca ugruntowaną zasadą w postępowaniach odwoławczych, zapewnia wyższy standard kontroli odwoławczej, pozwala bowiem na kształtowanie się decyzji w drodze dyskursu i ścierania stanowisk, umacnia bezstronność, niezależność i niezawisłość orzekania oraz zwiększa legitymację rozstrzygnięcia sądu w odbiorze społecznym, a tym samym jest pożądana z punktu widzenia właściwej ochrony praw stron i uczestników postępowania (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 1 lipca 2021 r., III CZP 36/20, OSNC 2021, nr 11, poz. 74 i powołane tam judykaty). W związku z pandemią COVID - 19 ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID - 19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: „ustawa covidowa”), w wersji obowiązującej od dnia 3 lipca 2021 r. (por. art. 4 ustawy z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. poz. 1090), postanowiono, że w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, w sprawach rozpoznawanych według przepisów k.p.c. w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników; prezes sądu mógł zarządzić rozpoznanie sprawy w składzie trzech sędziów, jeśli uznał to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość sprawy lub precedensowy jej charakter (zob. art. 15 zzs⊃1; ust. 1 pkt 4, uchylony art. 28 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. poz. 1860). Na gruncie tych przepisów w judykaturze Sądu Najwyższego wypowiedziano pogląd, że odstępstwo od zasady kolegialności składu sądu odwoławczego nie jest równoznaczne z oczywistym naruszeniem art. 45 ust. 1 Konstytucji RP (zob. uzasadnienie postanowienia z 29 kwietnia 2022 r., III CZP 77/22). Ostatecznie w związku z licznymi rozbieżnościami w orzecznictwie, Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 26 kwietnia 2023 r. - zasada prawna - III PZP 6/22, wyjaśnił, że rozpoznanie sprawy cywilnej przez sąd drugiej instancji w składzie jednego sędziego ukształtowanym na podstawie art. 15zzs⊃1; ust. 1 pkt 4 ustawy covidowej ogranicza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP), ponieważ nie jest konieczne dla ochrony zdrowia publicznego (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji) i prowadzi do nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.), przy czym zastrzegł, że przyjęta w tej uchwale wykładnia prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia.

Ubocznie trzeba wskazać, że z dniem 28 września 2023 r. nastąpiła zmiana stanu prawnego i powołaną ustawą z 7 lipca 2023 r., o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r., poz. 1860), znowelizowano m.in. art. 367 k.p.c. dotyczący składów sądów drugiej instancji, rozpoznających apelację; w tym zakresie ustawa ta weszła w życie 28 września 2023 r. (art. 1 pkt 16 w zw. z art. 40 i art. 32ust. 1 tej ustawy).

Dopuszczenie i rozpoznanie skargi kasacyjnej ustrojowo i procesowo jest uzasadnione jedynie w tych sprawach, w których mogą być zrealizowane jej funkcje publicznoprawne. Zatem nie w każdej sprawie, skarga kasacyjna może być przyjęta do rozpoznania. Sąd Najwyższy nie jest trzecią instancją sądową i nie rozpoznaje sprawy, a jedynie skargę, będącą szczególnym środkiem zaskarżenia. W judykaturze Sądu Najwyższego, odwołującej się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, jeszcze w okresie obowiązywania kasacji zostało utrwalone stanowisko, że ograniczenie dostępności i dopuszczalności kasacji nie jest sprzeczne z Konstytucją RP, ani z wiążącymi Polskę postanowieniami konwencji międzynarodowych (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2001 r., III CZP 49/00, OSNC 2001, Nr 4, poz. 53).

Podstawowym celem postępowania kasacyjnego jest ochrona interesu publicznego przez zapewnienie jednolitości wykładni oraz wkład Sądu Najwyższego w rozwój prawa i jurysprudencji (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99, OSNC 2000, nr 7-8, poz. 147).

Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej skarżący oparł na przesłance uregulowanej w art. 398⁹ § 1 pkt 1 k.p.c. Przesłanka ta nie została jednak spełniona.

Według ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego, przedstawienie okoliczności uzasadniających rozpoznanie skargi kasacyjnej ze względu na przesłankę istotnego zagadnienia prawnego (art. 398⁹ § 1 pkt 1 k.p.c.) polega na sformułowaniu tego zagadnienia i wskazaniu argumentów, które prowadzą do rozbieżnych ocen. Musi przy tym chodzić o zagadnienie nowe, dotychczas nierozpatrywane w judykaturze, które zarazem ma znaczenie dla rozpoznania wniesionej skargi kasacyjnej oraz innych podobnych spraw (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z 10 maja 2001 r., II CZ 35/01, OSNC 2002, nr 1, poz.11, z 11 stycznia 2002, III CKN 570/01, OSNC 2002, nr 12, poz. 151, z 21 czerwca 2016 r., V CSK 21/16, nie publ., z 15 czerwca 2016 r., V CSK 4/16, nie publ.).

Artykuł 458⁸ § 1 zdanie pierwsze k.p.c. posługuje się ogólnym pojęciem „w toku postępowania”, a zatem nie można go zawężać do czasookresu, począwszy od momentu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu (lege non distinguente nec nostrum est distinguere). Gdyby bowiem chodziło o stan od momentu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu ustawodawca posłużyłby się taką terminologią jak przykładowo w art. 200 § 1 k.p.c., art. 192 k.p.c. W konsekwencji w toku postępowania na kanwie tego przepisu należy rozumieć wniesienie pozwu, które inicjuje postępowanie, a ponadto sprawie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego został nadany bieg.

Wyegzekwowanie świadczenia na podstawie tytułu wykonawczego, w toku postępowania o pozbawienie tego tytułu wykonalności (roszczenie majątkowe niepieniężne) stanowi modelowy przykład zmiany okoliczności w rozumieniu art. 458⁸ § 1 zdanie drugie k.p.c., implikującej uprawnienie powoda (ze sprawy o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego) do dochodzenia zwrotu wyegzekwowanej należności, czyli równowartości przedmiotu sporu ze sprawy o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. Oczywistym jest, że na gruncie art. 458⁸ § 1 k.p.c., w kontekście przesłanki równowartości, istotny jest zakres żądania o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. W stanie faktycznym sprawy strona powodowa domagała się pozbawienia wykonalności w całości zaopatrzonych w klauzulę wykonalności wyroków Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 22 grudnia 2016 r., X GC 897/15 i Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 15 lutego 2021 r., I AGa 337/20. Na podstawie tych tytułów od strony powodowej została wyegzekwowana kwota 183 408,64 zł (GKm […] – wyrok SO k. 70, 144, 146 i 148) i 13 584,20 zł (GKm […] – wyrok SA k. 215-216). Okoliczność, że strona powodowa w pozwie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego wskazała wartość przedmiotu sporu, która nie była adekwatna do opisu zakresu żądania pozostaje bez znaczenia prawnego, gdyż Sąd meriti nie dokonał sprawdzenia wartości przedmiotu sporu (o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego) i nadał bieg sprawie. Decydujące jednak znaczenie ma opisany w pozwie zakres żądania obejmujący wyroki Sądów obu instancji. Prawidłowe określenie wartości przedmiotu sporu w sprawie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego nie jest łatwe i w tej materii występują spory w judykaturze i doktrynie (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2024 r., II CSKP 811/22 i uzasadnienie zdania odrębnego).

Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania na podstawie art. 398⁹ § 2 k.p.c.

O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c. i art. 398⊃2;⊃1; k.p.c., w zakresie zaś odsetek, opierając się na art. 98 § 1⊃1; k.p.c. w zw. z art. 19 ust. 1 i art. 31 ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 614) oraz przy uwzględnieniu § 2a rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 6 sierpnia 2014 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli wykonalności (jedn. tekst: Dz. U. z 2021 r., poz. 2324). Zasądzone koszty obejmują wynagrodzenie za zastępstwo procesowe powoda ustalone według stawki minimalnej (§ 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, jedn. tekst: Dz. U. z 2023 r. poz.1964 ze zm.).