Konstytucyjne uwarunkowania ograniczenia dostępności i dopuszczalności skargi kasacyjnej

Dopuszczenie i rozpoznanie skargi kasacyjnej ustrojowo i procesowo jest uzasadnione jedynie w tych sprawach, w których mogą być zrealizowane jej funkcje publicznoprawne. Zatem nie w każdej sprawie, skarga kasacyjna może być przyjęta do rozpoznania. Sąd Najwyższy nie jest trzecią instancją sądową i nie rozpoznaje sprawy, a jedynie skargę, będącą szczególnym środkiem zaskarżenia.

W judykaturze Sądu Najwyższego, odwołującej się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, jeszcze w okresie obowiązywania kasacji zostało utrwalone stanowisko, że ograniczenie dostępności i dopuszczalności kasacji nie jest sprzeczne z Konstytucją RP, ani z wiążącymi Polskę postanowieniami konwencji międzynarodowych (zob. uz. uchwały SN (7) z 17 stycznia 2001 r., III CZP 49/00).

Podstawowym celem postępowania kasacyjnego jest ochrona interesu publicznego przez zapewnienie jednolitości wykładni oraz wkład Sądu Najwyższego w rozwój prawa i jurysprudencji (zob. postanowienie SN z 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99).

Postanowienie SN z dnia 21 listopada 2024 r., I CSK 1212/24

Standard: 84161 (pełna treść orzeczenia)

Sąd Najwyższy nie jest trzecią instancją sądową i nie jest jego rolą korygowanie ewentualnych błędów w zakresie stosowania czy wykładni prawa w każdej indywidualnej sprawie. Przedmiotowe spostrzeżenie koreluje z publicznoprawną funkcją skargi kasacyjnej i zamyka się stwierdzeniem, że skarga kasacyjna jest środkiem odwoławczym o szczególnym charakterze. Zmierza do ochrony interesu publicznego przez zapewnienie rozwoju prawa i jednolitości wykładni. Natomiast jej zadanie nie polega na ponownej ocenie sprawy z perspektywy niezadowolonej z rozstrzygnięcia strony.

Postanowienie SN z dnia 24 marca 2021 r., III PSK 59/21

Standard: 73513 (pełna treść orzeczenia)

Ograniczenia środków zaskarżenia są znane współcześnie w różnych ustawodawstwach. Są one zgodne z zaleceniami Rady Europy, które zmierzają do ograniczenia liczby instancji oraz zezwalają na wprowadzenie środków ograniczających dostęp do sądu najwyższego szczebla. W judykaturze Sądu Najwyższego, odwołującej się do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, już w okresie obowiązywania kasacji zostało utrwalone stanowisko, iż ograniczenie dostępności i dopuszczalności kasacji nie jest sprzeczne ani z Konstytucją, ani z postanowieniami wiążących Polskę konwencji międzynarodowych (por. postanowienie SN z dnia 19 stycznia 1998 r., I PZ 54/97, postanowienie SN z dnia 29 grudnia 1998 r., I PZ 67/98 oraz uz. uchwały SN (7) z dnia 17 stycznia 2001 r. III CZP 49/00).

Takie stanowisko wyraził również Trybunał Konstytucyjny (por. wyrok TK z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99).

Postanowienie SN z dnia 23 czerwca 2016 r., III CSK 132/16

Standard: 67118 (pełna treść orzeczenia)

Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia przysługującym od prawomocnych orzeczeń sądu drugiej instancji, silnie nacechowanym pierwiastkiem publicznoprawnym, a jej rolą nie jest korygowanie wszelkich orzeczeń sądowych zawierających ewentualne uchybienia, ponieważ tę funkcję realizują zwyczajne środki zaskarżenia i skarga o wznowienie postępowania.

Skarga kasacyjna służy ochronie interesu publicznego przez zapewnienie jednolitości wykładni i stosowania prawa, wkład Sądu Najwyższego w rozwój jurysprudencji i prawa pozytywnego oraz eliminowanie z obrotu prawnego orzeczeń wydanych w postępowaniu nieważnym lub orzeczeń oczywiście niezgodnych z prawem. Taka konstrukcja i rola skargi kasacyjnej powoduje konieczność poddania jej kontroli wstępnej pod kątem spełniania kryteriów kwalifikujących do przedstawienia skargi Sądowi Najwyższemu w celu merytorycznego rozpoznania.

Stosownie do 398[9] § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania w razie wykazania przez stronę, że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych, budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.

Postanowienie SN z dnia 22 marca 2016 r., III CSK 26/16

Standard: 67117 (pełna treść orzeczenia)

Ograniczenie dostępności i dopuszczalności skargi kasacyjnej rozstrzyganej przez Sąd Najwyższy jest wynikiem ustrojowego charakteru funkcji Sądu Najwyższego, stąd też ustawodawca skargę kasacyjną zastrzegł tylko do przypadków gdy jest to uzasadnione potrzebą rozwoju prawa, ujednolicenia wykładni przepisów czy też wyjaśnienia kwestii prawnych o znaczeniu ogólnym (por. postanowienia TK z dnia 10 sierpnia 2001 r., Ts 58/01; z dnia 5 listopada 2001 r., Ts 95/01; z dnia 29 listopada 2001 r., Ts 82/01 oraz postanowienie SN z dnia 19 lutego 2009 r., II CZ 102/08).

Postanowienie SN z dnia 24 sierpnia 2011 r., IV CZ 38/11

Standard: 66600 (pełna treść orzeczenia)

Z dniem 1 lipca 2000 r. dopuszczalność kasacji uzależniona została od wartości przedmiotu zaskarżenia „w sprawach o prawa majątkowe”, bez względu na to czy były to sprawy o świadczenia, czy też sprawy o ustalenie bądź o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Zgodnie z art. 398[2] § 1 k.p.c. w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), dopuszczalność skargi kasacyjnej jest uzależniona od wartości przedmiotu zaskarżenia nadal „w sprawach o prawa majątkowe”.

Żądanie, a tym samym sprawa, w której jest ono rozpoznawane, ma bowiem charakter majątkowy, jeżeli zmierza do realizacji uprawnienia mającego bezpośredni wpływ na stosunki majątkowe stron.

Postanowienie SN z dnia 3 sierpnia 2006 r., IV CZ 65/06

Standard: 49977 (pełna treść orzeczenia)

Dopuszczalność i wyłączenia kasacji są unormowane ustawą, wyklucza to dowolność strony przy oznaczaniu wartości przedmiotu zaskarżenia w celu uzyskania możliwości kontroli kasacyjnej orzeczenia. Ta sama reguła musi być stosowana przy ocenie przesłanek wyłączających kontrolę w trzeciej instancji.

Uchwała SN z dnia 28 czerwca 1999 r., III CZP 12/99

Standard: 59902 (pełna treść orzeczenia)