Wyrok z dnia 2024-10-22 sygn. II KK 136/24

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II KK 136/24

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 października 2024 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący, sprawozdawca)
‎SSN Marek Pietruszyński
‎SSN Barbara Skoczkowska

w sprawie J.K.

w przedmiocie wyroku łącznego

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k. w dniu 22 października 2024 r.,

kasacji wniesionej przez obrońcę od prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 24 sierpnia 2023 r., sygn. akt II AKa 188/23, utrzymującego w mocy wyrok łączny Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 13 kwietnia 2023 r., sygn. akt IV K 443/22,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 sierpnia 2023 r., sygn. akt II AKa 188/23, Sąd Apelacyjny w Lublinie, po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez obrońcę skazanego, utrzymał w mocy wyrok łączny Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 13 kwietnia 2023 r., sygn. akt IV K 443/22, którym połączono kary łączne orzeczone wobec J.K. wyrokami Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie z dnia 7 sierpnia 2020 r., sygn. akt IV K 846/18 i Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 25 stycznia 2021 r., sygn. akt IV K 323/17 i jako karę łączną wymierzono skazanemu karę 19 lat pozbawienia wolności,

Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca skazanego.

Zaskarżył wyrok ten w całości zarzucając rażące „naruszenia prawa procesowego stanowiące bezwzględną przyczynę odwoławczą, tj.: art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. polegające na przeprowadzeniu rozprawy apelacyjnej bez udziału obrońcy w sytuacji, gdy jedną z kar podlegających łączeniu była kara orzeczona za popełnioną przez skazanego zbrodnię i zachodziły przesłanki obrony obligatoryjnej z art. 80 k.p.k.” (zarzut I według numeracji przyjętej na potrzeby niniejszego uzasadnienia).

W związku z powyższym zarzutem wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

W sytuacji nieuwzględnienia zarzutu stanowiącego bezwzględną przyczynę odwoławczą zaskarżonemu wyrokowi zarzucił też „rażące naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj.:

- art. 450 § 1 k.p.k. oraz art. 451 k.p.k. polegające na przeprowadzeniu rozprawy apelacyjnej i wydanie wyroku przez Sąd odwoławczy pod nieobecność skazanego i obrońcy w sytuacji, gdy zachodziły przesłanki obrony obligatoryjnej oraz gdy Sąd odwoławczy postanowieniem z dnia 12 lipca 2023 r. uznał za wystarczającą obecność na rozprawie obrońcy skazanego (zarzut II);

- art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. polegające na braku odniesienia się przez Sąd Apelacyjny do zarzutów i wniosków apelacji w sposób wyczerpujący, pozwalający na ustalenie co legło u podstaw zaaprobowania orzeczonej przez Sąd Okręgowy kary łącznej w maksymalnym jej wymiarze na zasadzie kumulacji (zarzut III)”.

Nadto, zaskarżonemu wyrokowi zarzucił wreszcie „rażące naruszenie prawa materialnego mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku, tj. art. 85 § 1 i 2 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. polegające na zastosowaniu ustawy Kodeks Karny w brzmieniu obowiązującym do dnia 23 czerwca 2020 r. w sytuacji, gdy bardziej korzystne byłoby orzekanie kary łącznej w oparciu o przepisy ww. ustawy obowiązujące przed dniem 1 lipca 2015 r. (zarzut IV).

Zdaniem obrońcy również te zarzuty powinny skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.

W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Okręgowej w Lublinie wniosła o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Kasacja jest oczywiście zasadna w związku z czym możliwe było jej uwzględnienie na posiedzeniu bez udziału stron na podstawie art. 535 § 5 k.p.k.

Do takiej konkluzji doprowadziły sąd kasacyjny odczytywane łącznie zarzuty oznaczone na potrzeby tego uzasadnienia jako I i II.

Bez wątpienia w niniejszej sprawie na etapie postępowania odwoławczego wystąpiło uchybienie mające postać bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. (brak udziału obrońcy w czynnościach, w których jego udział jest obowiązkowy).

Powyższe stwierdzenie nie było konsekwencją poglądu obrony wyrażonego w zarzucie oznaczonym jako I, w którym odwołano się do obrony obligatoryjnej wynikającej z regulacji art. 80 k.p.k. (w jednym z wyroków objętych wyrokiem łącznym skazanemu zarzucono zbrodnię), lecz z faktu braku obrońcy na rozprawie odwoławczej chociaż jego obowiązkowy udział wynikał z mającego odpowiednie zastosowanie w takim postępowaniu art. 451 k.p.k. (agr. art. 573 § 2 zd. drugie k.p.k.).

Należy przypomnieć, że w sytuacji określonej w art. 569 § 2 k.p.k. – jak w tej sprawie – w pierwszej instancji w przedmiocie wydania wyroku łącznego orzekał sąd okręgowy. Może w związku z tym pojawić się pytanie, czy w takim wypadku, jeżeli w którymś z wyroków objętych wyrokiem łącznym zarzucono skazanemu zbrodnię nie petryfikuje to składu sądu, a jednocześnie nie nakłada obowiązku obrony obligatoryjnej wynikającego z treści art. 80 k.p.k. Na tak zarysowaną kwestię odpowiedzieć należy jednak negatywnie. W postępowaniu o wydanie wyroku łącznego powołany wyżej przepis art. 80 k.p.k. nie ma zastosowania, gdyż przedmiotem tego postępowania nie jest rozpoznawanie zarzutu popełnienia przestępstwa (zbrodni) – zob. w tym przedmiocie D. Świecki (w:) D. Świecki (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2017, tom II, s. 781 oraz powołane tam orzeczenia Sądu Najwyższego i piśmiennictwo).

Pomimo tego obrona w tej in concerto sprawie miała jednak charakter obligatoryjny co z kolei trafnie zauważyła autorka kasacji z zarzucie określonym na potrzeby tego uzasadnienia jako II. Nie ulega bowiem wątpliwości, że taka obrona obligatoryjna aktualizuje się w sytuacji, gdy pozbawiony wolności oskarżony (skazany) w terminie określonym w art. 451 zd. pierwsze k.p.k. złoży wniosek o doprowadzenie na rozprawę odwoławczą i nie zostanie na nią doprowadzony w związku z negatywną w tym przedmiocie decyzją sądu. Powyższe wynika z zestawienia zdania pierwszego i zdania trzeciego art. 451 k.p.k. w obecnym brzmieniu.

Oczywiste jest, że sprowadzenie pozbawionego wolności oskarżonego na rozprawę przed sądem odwoławczym jest regułą w wypadku złożenia przez niego stosownego wniosku [„Sąd (…), zarządza sprowadzenie go na rozprawę”]. Dopuszczalne jest wszelako odstąpienie od tej zasady, jeżeli sądu uzna za wystarczającą obecność obrońcy (art. 451 zd. pierwsze in fine). Co więcej, w wypadku odmowy sprowadzenia oskarżonego, który nie ma obrońcy, sąd, prezes sądu lub referendarz sądowy wyznacz mu obrońcę z urzędu (art. 451 zd. trzecie k.p.k.).

Jeżeli więc sąd odmawia sprowadzenia oskarżonego na rozprawę apelacyjną, uznając, że obecność obrońcy jest wystarczająca, to udział obrońcy w takiej rozprawie jest obowiązkowy.

Takie stanowisko jest konsekwentnie i to od lat wyrażane w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie [zob. S. Zabłocki (w:) Z. Gostyński (red), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2004 r., t. III, s. 261 – 271; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania Karnego, Komentarz, Warszawa 2008, s. 973; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania Karnego, Komentarz, Warszawa 2011 r., tom II, s. 929-930; J. Grajewski, L.K. Paprzycki, s. Steinborn, Kodeks postępowania Karnego, Komentarz, Warszawa 2013, tom II, s. 144; A. Sakowicz (w:) A. Sakowicz (red.), Kodeks postępowania Karnego, Komentarz, Warszawa 2013, s. 1146; D. Świecki (w:) J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania Karnego, Komentarz, Warszawa 2018, s. 1143; J. Matras (w:) K. Dudka (red.), Kodeks postępowania Karnego, Komentarz, Warszawa 2020, s. 1051-1052; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 września 2002 r., V KKN 130/01; z dnia 14 stycznia 2005 r., V KK 309/04, OSNKW 2005, z. 2, poz. 19; z dnia 20 kwietnia 2006 r., IV KK 43/06; z dnia 11 maja 2010 r., III KK 399/09; z dnia 19 lutego 2013 r., IV KK 200/12, OSNK 2013, z. 4, poz. 32) i pogląd ten Sąd Najwyższy w tej sprawie w całej rozciągłości podziela.

Z uwagi na treść powołanego już wyżej art. 573 § 2 zd. drugie k.p.k. przepis ten ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego i to na obu etapach tego postępowania [zob. D. Świecki (w:) D. Świecki (red.), Kodeks postępowania Karnego, Komentarz, Warszawa 2017, tom II, s. 782; J. Matras: op.cit., s. 1366; tak też Sąd Najwyższy w powołanym już w tym uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lutego 2013 r., IV KK 200/12].

Przekładając powyższe uwagi na realia niniejszej sprawy zauważyć należy, że po złożeniu przez ówczesnego obrońcę skazanego apelacji od wyroku łącznego Sądu Okręgowego w Lulinie (k. 130-133) i zawiadomieniu J.K. o przyjęciu tego środka odwoławczego wraz z pouczeniem o treści art. 451 k.p.k. (k.136), odebranego przez skazanego w dniu 20 czerwca 2023 r. (k. 139), skazany ten w dniu 27 czerwca 2023 r. złożył w administracji Zakładu Karnego w C. wniosek o doprowadzenie go na rozprawę apelacyjną (k. 144 i 145).

Postanowieniem z dnia 12 lipca 2023 r., sygn. akt II AKa 188/23, Sąd Apelacyjny w Lublinie wniosku tego nie uwzględnił i nie zarządził sprowadzenia J.K. na rozprawę odwoławczą uznając, że udział w tej rozprawie obrońcy należycie zabezpieczy prawo skazanego do obrony (k.147). W dniu 4 sierpnia 2023 r. skazany ponowił swój wniosek o doprowadzenie na rozprawę odwoławczą wyznaczoną na dzień 24 sierpnia 2023 r. (k. 151 i 152). Postanowieniem z dnia 16 sierpnia 2023 r., sygn. akt II AKa 188/23, Sąd Apelacyjny w Lublinie postanowił nie zarządzać sprowadzania skazanego J.K. na rozprawę odwoławczą (k. 155). I w tym postanowieniu podejmując swoją decyzje procesową sąd ad quem stwierdził, że prawo skazanego do obrony w należyty sposób zabezpieczy udział w tej rozprawie obrońcy (k. 155 verte).

Na rozprawę skazany nie został więc doprowadzony. Nie stawił się na nią również jego dotychczasowy obrońca adw. D.W. (k. 157), która nie odebrała zresztą skierowanego do niej i dwukrotnie awizowanego zawiadomienia o terminie (k. 156).

Pomimo tego, a przy tym wbrew dyspozycji art. 450 § 3 in fine k.p.k., Sąd Apelacyjny w Lublinie przeprowadził w tym dniu rozprawę i wydał zaskarżony obecnie rozpoznawaną kasacją wyrok, którym utrzymał w mocy wyrok łączny wydany przez sąd a quo. A przecież, jak wynika z powołanego wyżej przepisu, niestawiennictwo należycie zawiadomionych stron, obrońców lub pełnomocników nie tamuje rozpoznania sprawy tylko wtedy, gdy ich udział nie jest obowiązkowy. W przeciwnym wypadku (obowiązkowego udziału) sprawy się nie rozpoznaje i to powinno nastąpić w tym wypadku w związku z decyzjami Sądu odwoławczego wynikającymi z faktu pozbawienia skazanego wolności i złożenia przez niego wniosków po myśli art. 451 k.p.k., których nie uwzględniono, o czym była już wyżej mowa.

W związku z tymi zaszłościami zaktualizowała się w postępowaniu apelacyjnym bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. To z kolei implikowało uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji i to bez badania wpływu tego uchybienia na treść podanego kontroli kasacyjnej orzeczenia oraz przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie do ponownego rozpoznania.

Ponieważ przy tym do wydania w tej sprawie przez Sąd Najwyższy orzeczenia kasatoryjnego wystarczające było rozpoznanie oczywiście zasadnego zarzutu z pkt. II kasacji (odczytywanego w powiązaniu z zarzutem I), za przedwczesne uznać należało rozpoznawanie pozostałych podniesionych w niej zarzutów z pkt. III i IV, bowiem kontrola instancyjna musi zostać w tej sprawie w całości ponowiona.

Procedując powtórnie Sąd odwoławczy rozpozna apelację obrońcy oskarżonego uważając, aby nie powielić stwierdzonego obecnie uchybienia. Powinien przy tym ustalić czy skazany korzysta dalej z pomocy prawnej obrońcy z wyboru (pełnomocnictwo dla radcy pr. E.W. obejmuje wyłącznie postępowanie kasacyjne), a jeżeli nie, w sytuacji złożenia przez skazanego wniosku o doprowadzenie na rozprawę i jego nieuwzględnienia, wyznaczyć mu obrońcę z urzędu i zapewnić jego konieczny udział w rozprawie (art. 451 zd. drugie k.p.k.).

Kierując się omówionymi powodami orzeczono jak w części dyspozytywnej wyroku.