Wyrok z dnia 2022-10-20 sygn. C-604/20

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)

z dnia 20 października 2022 r.

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Artykuł 6 – Pozwany niemający miejsca zamieszkania w państwie członkowskim – Artykuł 17 – Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich – Pojęcie „działalności zawodowej lub gospodarczej” – Artykuł 21 – Jurysdykcja w zakresie indywidualnych umów o pracę – Pojęcie „pracodawcy” – Stosunek podporządkowania – Rozporządzenie (WE) nr 593/2008 – Prawo właściwe – Artykuł 6 – Indywidualna umowa o pracę – Umowa gwarancyjna zawarta pomiędzy pracownikiem a firmą zewnętrzną zapewniającą wykonanie zobowiązań ciążących na pracodawcy wobec tego pracownika

W sprawie C-604/20

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Bundesarbeitsgericht (federalny sąd pracy, Niemcy) postanowieniem z dnia 24 czerwca 2020 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 16 listopada 2020 r., w postępowaniu:

ROI Land Investments Ltd

przeciwko

FD,

TRYBUNAŁ (trzecia izba),

w składzie: K. Jürimäe, prezes izby, M. Safjan (sprawozdawca), N. Piçarra, N. Jääskinen i M. Gavalec, sędziowie,

rzecznik generalny: J. Richard de la Tour,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

–        w imieniu FD – N. von Kirchbach, Rechtsanwältin,

–        w imieniu Komisji Europejskiej – M. Heller, M. Wilderspin i W. Wils, w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 28 kwietnia 2022 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 6 ust. 1, art. 17 ust. 1, art. 21 ust. 1 lit. b) ppkt (i) i art. 21 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1) oraz art. 6 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz.U. 2008, L 177, s. 6; zwanego dalej „rozporządzeniem Rzym I”).

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy spółką ROI Land Investments Ltd (zwaną dalej „spółką ROI Land”) a FD w przedmiocie odmowy zaspokojenia przez spółkę ROI Land, ponoszącą na podstawie umowy gwarancyjnej odpowiedzialność wobec FD za wykonanie zobowiązań wynikających z umowy o pracę zawartej pomiędzy FD a spółką zależną spółki ROI Land, roszczeń dotyczących zapłaty wierzytelności wynikających z tej ostatniej umowy.

 Ramy prawne

 Rozporządzenie nr 1215/2012

3        Motywy 4, 14, 15 i 18 rozporządzenia nr 1215/2012 stanowią:

„(4)      Różnice pomiędzy przepisami poszczególnych państw o jurysdykcji i uznawaniu orzeczeń utrudniają należyte funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Dlatego nieodzowne jest wydanie przepisów celem ujednolicenia przepisów o jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych, aby zapewnić szybkie i nieskomplikowane uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydanych w jednym z państw członkowskich.

[…]

(14)      Pozwany niemający miejsca zamieszkania w państwie członkowskim powinien zasadniczo podlegać krajowym przepisom o jurysdykcji mającym zastosowanie na terytorium państwa członkowskiego, przed którego sądem wytoczono powództwo.

Jednakże w celu zapewnienia ochrony konsumentów i pracowników, ochrony jurysdykcji sądów państw członkowskich w sytuacjach, w których mają one jurysdykcję wyłączną, oraz przestrzegania autonomii stron niektóre przepisy dotyczące jurysdykcji zawarte w niniejszym rozporządzeniu powinny mieć zastosowanie niezależnie od miejsca zamieszkania pozwanego.

(15)      Przepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i opierać się na zasadzie, że jurysdykcję w ogólności [co do zasady] mają sądy miejsca zamieszkania pozwanego. Tak ustalona jurysdykcja powinna mieć miejsce zawsze [być zawsze dostępna], z wyjątkiem kilku dokładnie określonych przypadków, w których ze względu na przedmiot sporu lub autonomię stron uzasadnione jest inne kryterium powiązania [uzasadniony jest inny łącznik]. Siedziba osób prawnych musi być zdefiniowana wprost [w sposób autonomiczny] w rozporządzeniu celem wzmocnienia przejrzystości wspólnych przepisów i uniknięcia konfliktów kompetencyjnych.

[…]

(18)      W sprawach dotyczących ubezpieczenia, umów z udziałem konsumentów [zawieranych z konsumentami] i z zakresu prawa pracy strona słabsza powinna być chroniona przez przepisy jurysdykcyjne, dla niej bardziej korzystne niż przepisy ogólne”.

4        Artykuł 4 rzeczonego rozporządzenia stanowi:

„1.      Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego.

2.      Do osób, które nie są obywatelami państwa członkowskiego, w którym mają miejsce zamieszkania, stosuje się przepisy jurysdykcyjne właściwe dla obywateli tego państwa członkowskiego”.

5        Artykuł 6 rzeczonego rozporządzenia stanowi:

„1.      Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, jurysdykcja sądów każdego państwa członkowskiego jest określana, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 1, art. 21 ust. 2 oraz art. 24 i 25, przez prawo tego państwa członkowskiego.

2.      Przeciwko takiemu pozwanemu każda osoba mająca miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, niezależnie od swojego obywatelstwa, może powoływać się w tym państwie na obowiązujące w nim przepisy jurysdykcyjne […]”.

6        Artykuł 17 ust. 1 lit. c) tego samego rozporządzenia, należący do sekcji 4 rozdziału II, zatytułowanej „Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich”, stanowi:

„Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy, którą zawarła osoba – konsument – w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie niniejszej sekcji, nie naruszając przepisów art. 6 i art. 7 pkt 5:

[…]

c)      gdy druga strona umowy w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą lub taką działalnością w jakikolwiek sposób kieruje do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim, a umowa wchodzi w zakres tej działalności”.

7        Artykuł 18 rozporządzenia nr 1215/2012, który znajduje się w tej samej sekcji 4, stanowi w ust. 1:

„Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swojemu kontrahentowi przed sądem państwa członkowskiego, na którego terytorium kontrahent ten ma miejsce zamieszkania, albo bez względu na miejsce zamieszkania kontrahenta – przed sądem miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania”.

8        Sekcja 5 rozdziału II tego rozporządzenia, zatytułowana „Jurysdykcja w zakresie indywidualnych umów o pracę”, obejmuje w szczególności jego art. 20 i 21. Wspomniany art. 20 ma następujące brzmienie:

„1.      Jeżeli przedmiotem postępowania jest indywidualna umowa o pracę lub roszczenia z indywidualnej umowy o pracę, jurysdykcję określa się według niniejszej sekcji, nie naruszając przepisów art. 6, art. 7 pkt 5 oraz, jeżeli powództwo wytoczono przeciwko pracodawcy, art. 8 pkt 1.

2.      Jeżeli pracodawca, z którym pracownik zawarł indywidualną umowę o pracę, nie ma miejsca zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, ale posiada filię, agencję lub inny oddział w państwie członkowskim, to będzie traktowany w sporach dotyczących ich działalności jak gdyby miał miejsce zamieszkania na terytorium tego państwa członkowskiego”.

9        Artykuł 21 tego rozporządzenia ma następujące brzmienie:

„1.      Pracodawca mający miejsce zamieszkania w państwie członkowskim może być pozwany:

[…]

b)      w innym państwie członkowskim:

i)      przed sąd miejsca, w którym [lub z którego] pracownik zazwyczaj świadczy lub ostatnio zazwyczaj świadczył pracę;

ii)      jeżeli pracownik zazwyczaj nie świadczy lub zazwyczaj nie świadczył pracy w jednym i tym samym państwie – przed sąd miejsca, w którym znajduje się albo znajdował się oddział, który pracownika zatrudnił.

2.      Pracodawca, który nie ma miejsca zamieszkania w danym państwie członkowskim, może zostać pozwany przed sąd jednego z państw członkowskich, zgodnie z ust. 1 lit. b)”.

10      Artykuł 63 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi:

„Do celów stosowania niniejszego rozporządzenia przez miejsce zamieszkania w przypadku spółek i osób prawnych rozumie się miejsce, w którym znajduje się:

a)      ich statutowa siedziba;

b)      ich główny organ zarządzający; lub

c)      ich główne przedsiębiorstwo”.

11      Artykuł 80 rozporządzenia nr 1215/2012 stanowi:

„Niniejsze rozporządzenie uchyla [rozporządzenie Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1)]. Odesłania do uchylonego rozporządzenia należy odczytywać jako odesłania do niniejszego rozporządzenia, zgodnie z tabelą korelacji zamieszczoną w załączniku III”.

 Rozporządzenie Rzym I

12      Motyw 7 rozporządzenia Rzym I stanowi:

„Przedmiotowy zakres zastosowania oraz przepisy niniejszego rozporządzenia powinny być spójne z [rozporządzeniem nr 44/2001] oraz [rozporządzeniem (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącym prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych [(»Rzym II«) (Dz.U. 2007, L 199, s. 40]”.

13      Rozporządzenie Rzym I zawiera art. 6, dotyczący „umów konsumenckich”, który w ustępie 1 stanowi:

„Bez uszczerbku dla art. 5 i 7 umowa zawarta przez osobę fizyczną w celu, który można uznać za niezwiązany z jej działalnością gospodarczą lub zawodową (»konsument«), z inną osobą, wykonującą działalność gospodarczą lub zawodową (»przedsiębiorca«), podlega prawu państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że przedsiębiorca:

a)      wykonuje swoją działalność gospodarczą lub zawodową w państwie, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu; lub

b)      w jakikolwiek sposób kieruje taką działalność do tego państwa lub do kilku państw z tym państwem włącznie,

a umowa wchodzi w zakres tej działalności”.

 Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

14      Spółka ROI Land, z siedzibą w Kanadzie, prowadzi działalność w sektorze nieruchomości.

15      FD, zamieszkujący w Niemczech, od września 2015 r. świadczył pracę na rzecz spółki ROI Land na stanowisku „Deputy vice president investors relations” (zastępcy wiceprezesa ds. relacji z inwestorami). FD i spółka ROI Land postanowili „przenieść” łączący je stosunek umowny na spółkę prawa szwajcarskiego, która miała dopiero zostać utworzona, i w związku z tym w listopadzie 2015 r. postanowili rozwiązać łączącą ich umowę o pracę z mocą wsteczną.

16      W dniu 14 stycznia 2016 r. została utworzona na mocy prawa szwajcarskiego spółka R Swiss AG. W tej nowej strukturze spółka ROI Land jest spółką dominującą.

17      W dniu 12 lutego 2016 r. FD zawarł ze spółką R Swiss umowę o pracę na piśmie (zwaną dalej „przedmiotową umową o pracę”), dotyczącą zatrudnienia FD jako dyrektora i przewidującą wypłatę premii początkowej w wysokości 170 000 dolarów amerykańskich (USD) (około 153 000 EUR) oraz – oprócz innych świadczeń – miesięcznego wynagrodzenia w wysokości 42 500 USD (około 38 000 EUR). Zawarta została również umowa pożyczki („loan agreement”) ze spółką ROI Land, antydatowana na dzień 1 października 2015 r., której przedmiotem było udzielenie FD pożyczki w wysokości 170 000 USD (około 153 000 EUR). Chodziło o przekształcenie wynagrodzenia należnego FD za okres czterech miesięcy z tytułu umowy o pracę w pożyczkę podlegającą zwrotowi na rzecz spółki ROI Land, przy czym kwota, którą należało wypłacić FD, miała mieć formę premii początkowej wypłacanej przez spółkę R Swiss w oparciu o przepisy szwajcarskiego prawa podatkowego.

18      W tym samym dniu FD i spółka ROI Land podpisali umowę, na mocy której spółka ROI Land była bezpośrednio zobowiązana wobec FD z tytułu zobowiązań wynikających z umowy o pracę zawartej ze spółką R Swiss (zwaną dalej „umową gwarancyjną”). Umowa ta zawierała następujące postanowienia:

„Artykuł 1

[Spółka ROI Land] utworzyła spółkę zależną [R Swiss] dla celów dystrybucji w Europie. Osobą zajmującą stanowisko kierownicze związane z prowadzeniem spraw tego przedsiębiorstwa jest dyrektor. Zgodnie z tym założeniem [spółka ROI Land] oświadcza, co następuje:

Artykuł 2

[Spółka ROI Land] ponosi pełną odpowiedzialność za wykonywanie zobowiązań z tytułu umów zawartych przez spółkę [R Swiss] w ramach współpracy między spółką [R Swiss] a jej dyrektorem”.

19      W dniu 11 lipca 2016 r. spółka R Swiss zwolniła FD. FD zaskarżył zwolnienie przed Arbeitsgericht Stuttgart (sądem pracy w Stuttgarcie, Niemcy), w którego okręgu znajdowało się miejsce, w którym FD zazwyczaj świadczył pracę, mianowicie Stuttgart (Niemcy). Sąd ten stwierdził nieważność zwolnienia wyrokiem z dnia 2 listopada 2016 r., który stał się prawomocny. Ponadto zasądził on od spółki R Swiss na rzecz FD zapłatę 255 000 USD (około 230 000 EUR) tytułem premii początkowej oraz 212 500 USD (około 191 000 EUR) tytułem wynagrodzenia za okres od kwietnia do sierpnia 2016 r. R Swiss nie zastosowała się do tego wyroku. Na początku marca 2017 r. wszczęto postępowanie upadłościowe wobec spółki R Swiss na podstawie prawa szwajcarskiego, lecz zostało ono umorzone ze względu na brak aktywów.

20      FD wytoczył wówczas kolejne powództwo przed sądami niemieckimi, które uważa on za właściwe, przynajmniej w oparciu o konstrukcję jurysdykcji szczególnej w sprawach dotyczących umów konsumenckich. W ramach tego powództwa żąda on zasądzenia od spółki ROI Land między innymi zapłaty kwot należnych mu od spółki R Swiss na podstawie wyroku Arbeitsgericht Stuttgart (sądu pracy w Stuttgarcie) z dnia 2 listopada 2016 r., a także zapłaty kwoty 595 000 USD (około 536 000 EUR) tytułem miesięcznego wynagrodzenia, które R Swiss powinna była mu wypłacić za okres od września 2016 r. do listopada 2017 r. W uzasadnieniu powództwa FD powołał się na umowę gwarancyjną.

21      Arbeitsgericht Stuttgart (sąd pracy w Stuttgarcie) odrzucił to powództwo jako niedopuszczalne ze względu na brak międzynarodowej jurysdykcji do rozpoznania sprawy. W wyniku apelacji FD Landesarbeitsgericht Baden‑Württemberg (sąd pracy wyższej instancji w Badenii‑Wirtembergii, Niemcy) zmienił wyrok Arbeitsgericht Stuttgart (sądu pracy w Stuttgarcie) i uwzględnił powództwo, potwierdzając posiadanie jurysdykcji przez sądy niemieckie. Spółka ROI Land wniosła skargę rewizyjną do sądu odsyłającego, Bundesarbeitsgericht (federalnego sądu pracy, Niemcy). Sąd ten zastanawia się nad kwestią, czy sądy niemieckie mają jurysdykcję do orzekania w przedmiocie powództw wytoczonych przez FD, a jeśli tak, jakie prawo jest prawem właściwym dla stosunku prawnego między stronami postępowania głównego.

22      W odniesieniu do tego stosunku prawnego sąd odsyłający podkreśla, że umowa gwarancyjna stanowi jednostronne zobowiązanie, na które FD mógł powołać się bez konieczności uprzedniego stwierdzenia, iż spółka R Swiss nie wywiązała się z umowy, że spółka ROI Land nie wstąpiła w prawa i obowiązki spółki R Swiss jako pracodawcy będącego stroną danej umowy o pracę oraz że bez umowy gwarancyjnej nie zostałaby zawarta żadna umowa o pracę pomiędzy FD a spółką R Swiss.

23      W tych okolicznościach Bundesarbeitsgericht (federalny sąd pracy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy art. 6 ust. 1 w związku z art. 21 ust. 2 i art. 21 ust. 1 lit. b) ppkt (i) [rozporządzenia nr 1215/2012] należy interpretować w ten sposób, że pracownik może pozwać osobę prawną, która nie jest jego pracodawcą i która nie ma miejsca zamieszkania w rozumieniu art. 63 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 na terytorium państwa członkowskiego, ale na podstawie umowy gwarancyjnej ponosi bezpośrednią odpowiedzialność wobec pracownika w związku z roszczeniami z tytułu indywidualnej umowy o pracę zawartej z osobą trzecią, przed sąd miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy lub ostatnio świadczył pracę w ramach stosunku pracy łączącego go z osobą trzecią, jeżeli bez umowy gwarancyjnej umowa o pracę z osobą trzecią nie zostałaby zawarta?

2)      Czy art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że zastrzeżenie dotyczące art. 21 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 wyłącza zastosowanie przepisów regulujących jurysdykcję prawa krajowego państwa członkowskiego, które pozwala pracownikowi pozywać osobę prawną, która w okolicznościach opisanych w pytaniu pierwszym ponosi wobec niego bezpośrednią odpowiedzialność w związku z roszczeniami z tytułu indywidualnej umowy o pracę zawartej z osobą trzecią, jako »następcę prawnego« pracodawcy, przed sąd zwykłego miejsca pracy, jeżeli taka jurysdykcja nie istnieje w świetle art. 21 ust. 2 w związku z art. 21 ust. 1 lit. b) ppkt (i) rozporządzenia nr 1215/2012?

3)      W przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie pierwsze i odpowiedzi twierdzącej na pytanie drugie:

a)      Czy art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie »działalności zawodowej lub gospodarczej« obejmuje bycie pracownikiem najemnym w ramach stosunku pracy?

b)      W przypadku udzielenia odpowiedzi [twierdzącej] – czy art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że umowa gwarancyjna, na podstawie której osoba prawna ponosi bezpośrednią odpowiedzialność w związku z roszczeniami pracownika z tytułu indywidualnej umowy o pracę zawartej z osobą trzecią, stanowi umowę, którą pracownik zawarł w celu, który można uznać za związany z jego działalnością zawodową lub gospodarczą?

4)      Jeżeli z odpowiedzi na powyższe pytania miałoby wynikać, że sąd odsyłający ma jurysdykcję międzynarodową w niniejszej sprawie:

a)      Czy art. 6 ust. 1 [rozporządzenia Rzym I] należy interpretować w ten sposób, że pojęcie »działalności gospodarczej lub zawodowej« obejmuje bycie pracownikiem najemnym w ramach stosunku pracy?

b)      W przypadku udzielenia odpowiedzi [twierdzącej] – czy art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I należy interpretować w ten sposób, że umowa gwarancyjna, na podstawie której osoba prawna ponosi wobec pracownika bezpośrednią odpowiedzialność za roszczenia z tytułu indywidualnej umowy o pracę zawartej z osobą trzecią, stanowi umowę, którą pracownik zawarł w celu, który można uznać za związany z jego działalnością zawodową lub gospodarczą?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 W przedmiocie pytania pierwszego

24      Poprzez swoje pytanie pierwsze sąd odsyłający pragnie zasadniczo ustalić, czy art. 21 ust. 1 lit. b) ppkt (i) oraz art. 21 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że pracownik może pozwać przed sąd ostatniego miejsca, w którym lub z którego zazwyczaj świadczył pracę, osobę mającą miejsce zamieszkania lub siedzibę w państwie członkowskim względnie niemającą takiego miejsca zamieszkania lub siedziby, z którą to osobą nie jest związany formalną umową o pracę, ale która – na mocy umowy gwarancyjnej, od której zawarcia uzależniono zawarcie tej umowy o pracę z osobą trzecią – jest bezpośrednio odpowiedzialna za wykonanie zobowiązań tej osoby trzeciej wobec tego pracownika.

25      W tym względzie należy przypomnieć, że w odniesieniu do sporów dotyczących umów o pracę przepisy rozdziału II sekcji 5 rozporządzenia nr 1215/2012, do których należy art. 21 rzeczonego rozporządzenia, określają szereg reguł, które – jak wynika z motywu 18 tego rozporządzenia – mają na celu ochronę słabszej strony umowy za pomocą przepisów jurysdykcyjnych korzystniejszych dla interesów tej strony (zob. podobnie wyrok z dnia 21 czerwca 2018 r., Petronas Lubricants Italy, C‑1/17, EU:C:2018:478, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

26      Artykuł 21 rozporządzenia nr 1215/2012 stanowi w ust. 2, że pracodawca, który nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w danym państwie członkowskim, może zostać pozwany przed sąd jednego z państw członkowskich, zgodnie z ust. 1 lit. b) tego artykułu.

27      Artykuł 21 ust. 1 lit. b) ppkt (i) przewiduje, że pracodawca może zostać pozwany przed sąd miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy lub ostatnio zazwyczaj świadczył pracę.

28      W tym względzie z orzecznictwa Trybunału dotyczącego art. 19 pkt 2 rozporządzenia nr 44/2001 wynika, że pojęcia prawne zawarte w tym przepisie powinny być interpretowane w sposób autonomiczny w celu zapewnienia jednolitego stosowania przepisów jurysdykcyjnych ustanowionych w tym rozporządzeniu we wszystkich państwach członkowskich (zob. podobnie wyrok z dnia 14 września 2017 r., Nogueira i in., C‑168/16 i C‑169/16, EU:C:2017:688, pkt 47, 48).

29      W tym kontekście należy przypomnieć, że w zakresie, w jakim zgodnie z art. 80 rozporządzenia nr 1215/2012 rozporządzenie to uchyla i zastępuje rozporządzenie nr 44/2001, wykładnia dokonana przez Trybunał w odniesieniu do przepisów tego ostatniego rozporządzenia obowiązuje również w odniesieniu do rozporządzenia nr 1215/2012, gdy przepisy te można uznać za „równoważne” (zob. podobnie wyrok z dnia 29 lipca 2019 r., Tibor‑Trans, C‑451/18, EU:C:2019:635, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo), tym bardziej że art. 80 uściśla, iż „[o]desłania do [rozporządzenia nr 44/2001] należy odczytywać jako odesłania do [rozporządzenia nr 1215/2012], zgodnie z tabelą korelacji zamieszczoną w załączniku III [do tego ostatniego rozporządzenia]”. Z załącznika tego wynika natomiast, że art. 21 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 odpowiada art. 19 pkt 2 rozporządzenia nr 44/2001. Wynika z tego, że podobnie jak ten ostatni przepis, art. 21 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w sposób autonomiczny.

30      Co się tyczy art. 21 rozporządzenia nr 1215/2012, należy uściślić, że jak wynika z pkt 26 i 27 niniejszego wyroku, przepis ten ustanawia zasady ustalania jurysdykcji sądów rozpoznających spory między pracownikiem a jego pracodawcą „w zakresie indywidualnych umów o pracę”. Stosowanie tych przepisów zakłada zatem istnienie stosunku pracy łączącego pracownika z jego pracodawcą.

31      W kwestii tej, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, zasadniczą cechą stosunku pracy, definiowanego w oparciu o kryteria obiektywne, jest okoliczność, że dana osoba wykonuje przez pewien okres na rzecz innej osoby i pod jej kierownictwem świadczenia, za które w zamian otrzymuje wynagrodzenie (zob. podobnie wyrok z dnia 11 kwietnia 2019 r., Bosworth i Hurley, C‑603/17, EU:C:2019:310, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).

32      Wynika z tego, że o ile brak formalnej umowy nie stoi na przeszkodzie istnieniu stosunku pracy, o tyle ten ostatni zakłada jednak stosunek podporządkowania pomiędzy pracownikiem a jego pracodawcą, a istnienie takiego stosunku należy oceniać w każdym konkretnym przypadku, w zależności od wszystkich elementów i okoliczności charakteryzujących stosunki między stronami (zob. podobnie wyrok z dnia 11 kwietnia 2019 r., Bosworth i Hurley, C‑603/17, EU:C:2019:310, pkt 26, 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

33      W tym kontekście okoliczność, że spółka taka jak spółka ROI Land w postępowaniu głównym ograniczyła się do zawarcia umowy gwarancyjnej z pracownikiem, nie może wystarczyć do wykluczenia na wstępie, że pracownik ten pozostawał w stosunku podporządkowania względem tej spółki.

34      To w świetle całokształtu tych okoliczności do sądu odsyłającego, który jako jedyny jest właściwy w tym zakresie, należy dokonanie odpowiednich ustaleń faktycznych i dokonanie oceny, czy w okolicznościach tego sporu pomiędzy FD i spółką ROI Land istniał, charakteryzujący się występowaniem stosunku podporządkowania, stosunek pracy .

35      W ramach tej oceny istotne są w szczególności okoliczności zawarcia umowy gwarancyjnej między FD a spółką ROI Land oraz rozpatrywanej umowy o pracę zawartej między FD i spółką R Swiss, takie jak okoliczność, że przed zawarciem rozpatrywanej umowy o pracę FD był związany inną umową o pracę ze spółką ROI Land i że rozpatrywana umowa o pracę nie zostałaby zawarta, gdyby spółka ROI Land nie podjęła wobec FD zobowiązań na mocy umowy gwarancyjnej, czy też okoliczność, że umowa ta miała właśnie na celu zagwarantowanie wypłaty wynagrodzenia na rzecz FD. Podobnie jest w przypadku okoliczności, że zawarcie tych umów nie miało wpływu na charakter zadań powierzonych FD w pierwszym okresie przez spółkę ROI Land, a następnie przez R Swiss, która w całości należy do tej pierwszej spółki.

36      W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, iż art. 21 ust. 1 lit. b) ppkt (i) oraz art. 21 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że pracownik może pozwać przed sąd ostatniego miejsca, w którym lub z którego zazwyczaj świadczył pracę, osobę mającą miejsce zamieszkania lub siedzibę w państwie członkowskim względnie niemającą takiego miejsca zamieszkania lub siedziby, z którą to osobą nie jest związany formalną umową o pracę, ale która – na mocy umowy gwarancyjnej, od której zawarcia uzależniono zawarcie tej umowy o pracę z osobą trzecią – jest bezpośrednio odpowiedzialna za wykonanie zobowiązań tej osoby trzeciej wobec tego pracownika, pod warunkiem że pomiędzy tą osobą a pracownikiem zachodzi stosunek podporządkowania.

 W przedmiocie pytania drugiego

37      Poprzez swoje pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że zastrzeżenie dotyczące stosowania art. 21 ust. 2 tego rozporządzenia wyłącza możliwość oparcia się przez sąd państwa członkowskiego na uregulowaniu tego państwa w dziedzinie jurysdykcji, nawet jeśli uregulowanie to jest korzystniejsze dla pracownika.

38      Artykuł 6 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi, że jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby na terytorium państwa członkowskiego, jurysdykcja sądów każdego państwa członkowskiego jest określana, z zastrzeżeniem art. 18 ust. 1, art. 21 ust. 2 oraz art. 24 i 25 tego samego rozporządzenia, przez prawo tego państwa członkowskiego.

39      Artykuł 21 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 pozwala, jak przypomniano w pkt 26 niniejszego wyroku, na pozwanie pracodawcy, który nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w jednym z państw członkowskich, przed sądy państwa członkowskiego, zgodnie z art. 21 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 1215/2012.

40      W tym względzie należy zauważyć, że art. 21 tego rozporządzenia mieści się w sekcji 5 rozdziału II tego rozporządzenia, dotyczącej jurysdykcji w zakresie indywidualnych umów o pracę, która zgodnie z orzecznictwem Trybunału ma charakter nie tylko szczególny, lecz również wyczerpujący (zob. podobnie wyrok z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline, C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 18).

41      Wynika z tego z jednej strony, że wszelkie spory dotyczące indywidualnych umów o pracę muszą być wnoszone do sądu wyznaczonego zgodnie z przepisami jurysdykcyjnymi przewidzianymi w sekcji 5 rozdziału II tego rozporządzenia, a z drugiej strony, że owe przepisy jurysdykcyjne nie mogą być zmieniane lub uzupełniane przez inne przepisy jurysdykcyjne określone w tym samym rozporządzeniu, z zastrzeżeniem przypadków, w których bezpośrednio odwołuje się do takich przepisów sama sekcja 5 (zob. podobnie wyrok z dnia 22 maja 2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires Glaxosmithkline, C‑462/06, EU:C:2008:299, pkt 19).

42      Co się tyczy stosunku pomiędzy prawem krajowym i przepisami jurysdykcyjnymi zawartymi w rozporządzeniu nr 1215/2012, który wynika z jego art. 6 ust. 1, należy zauważyć, że przepis ten przewiduje co do zasady stosowanie krajowych przepisów jurysdykcyjnych, w przypadku gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w państwie członkowskim. Jednakże użycie wyrażenia „z zastrzeżeniem” wyklucza stosowanie prawa krajowego w przypadkach objętych wymienionymi przepisami. Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 83 opinii, chodzi tu o wyczerpującą listę wyjątków od zasady stosowania krajowych przepisów jurysdykcyjnych.

43      Taka wykładnia znajduje oparcie w celu rozporządzenia nr 1215/2012. Jak wynika bowiem z motywu 14 akapit pierwszy rzeczonego rozporządzenia, co do zasady gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w państwie członkowskim, podlega on krajowym przepisom o jurysdykcji mającym zastosowanie na terytorium państwa członkowskiego, przed którego sądem wytoczono powództwo.

44      Jednakże zgodnie z akapitem drugim przywołanego motywu w celu zapewnienia ochrony konsumentów i pracowników oraz ochrony jurysdykcji sądów państw członkowskich w sytuacjach, w których mają one jurysdykcję wyłączną oraz przestrzegania autonomii stron, niektóre przepisy dotyczące jurysdykcji zawarte w niniejszym rozporządzeniu powinny mieć zastosowanie niezależnie od miejsca zamieszkania pozwanego. Jest tak – jeżeli chodzi o przepisy mające na celu zapewnienie ochrony pracowników – w przypadku przepisów zawartych w sekcji 5 rozdziału II owego rozporządzenia, które przewidują zasady ustalania jurysdykcji mające zastosowanie, gdy pozwany nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby na terytorium państwa członkowskiego.

45      Oznacza to, że jeżeli jurysdykcja sądów państwa członkowskiego nie wynika ze szczególnego przepisu rozporządzenia nr 1215/2012, o którym mowa w jego art. 6 ust. 1, takiego jak jego art. 21, państwa członkowskie mogą – zgodnie z art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia – stosować na potrzeby ustalenia jurysdykcji swoje przepisy krajowe.

46      Natomiast jeżeli jurysdykcja sądów państwa członkowskiego wynika rzeczywiście z takiego szczególnego przepisu, zastosowanie tego przepisu ma pierwszeństwo przed krajowymi przepisami określającymi jurysdykcję, nawet jeśli byłyby one bardziej korzystne dla pracowników (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lutego 2021 r., Markt24, C‑804/19, EU:C:2021:134, pkt 34).

47      Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 86 opinii, taka wykładnia jest zgodna z celem ujednolicenia przepisów o jurysdykcji, wyrażonym w motywie 4 rozporządzenia nr 1215/2012, oraz z wymogiem przewidywalności przepisów o jurysdykcji, o którym mowa w motywie 15 tego rozporządzenia.

48      W świetle powyższych rozważań na pytanie drugie trzeba odpowiedzieć, że art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że zastrzeżenie dotyczące stosowania art. 21 ust. 2 tego rozporządzenia wyłącza możliwość oparcia się przez sąd państwa członkowskiego na uregulowaniu tego państwa w dziedzinie jurysdykcji, jeżeli spełnione są przesłanki zastosowania art. 21 ust. 2, nawet jeśli owo uregulowanie krajowe jest korzystniejsze dla pracownika. Jeżeli natomiast nie są spełnione przesłanki zastosowania ani art. 21 ust. 2, ani żadnego z innych przepisów wymienionych w art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia, sąd taki może – zgodnie z tym ostatnim przepisem – stosować rzeczone uregulowanie krajowe w celu ustalenia jurysdykcji.

 W przedmiocie pytań trzeciego i czwartego

49      Na wstępie należy wyjaśnić, że odpowiedź na pytania trzecie i czwarte jest użyteczna dla sądu odsyłającego jedynie w przypadku, gdyby w wyniku należącej do niego weryfikacji stwierdził on, że między FD a spółką ROI Land nie istnieje stosunek pracy, w związku z czym sytuacja FD nie byłaby objęta zakresem art. 21 rozporządzenia nr 1215/2012.

50      Ponadto zgodnie z motywem 7 rozporządzenia Rzym I przedmiotowy zakres zastosowania i przepisy tego rozporządzenia powinny być spójne z rozporządzeniem nr 44/2001. W zakresie, w jakim to ostatnie zostało uchylone i zastąpione przez rozporządzenie nr 1215/2012, cel spójności odnosi się również do tego ostatniego (wyrok z dnia 10 lutego 2022 r., ShareWood Switzerland, C‑595/20, EU:C:2022:86, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

51      Pytania trzecie i czwarte należy zatem rozpatrzyć łącznie.

52      Poprzez te pytania sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 i art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „działalności zawodowej lub gospodarczej” obejmuje nie tylko działalność na własny rachunek, lecz również pracę najemną, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej na to pytanie – czy w przypadku gdy w ramach takiej działalności najemnej została zawarta umowa o pracę między pracownikiem a osobą trzecią w stosunku do pracodawcy, na podstawie której to umowy osoba ta ponosi bezpośrednią odpowiedzialność wobec pracownika za zobowiązania tego pracodawcy wynikające z umowy o pracę, umowa taka jest umową zawartą poza zakresem wszelkiej działalności gospodarczej lub zawodowej i niezależnie od nich oraz w celu, którego nie można uznać za związany z taką działalnością.

53      Co się tyczy pierwszej części pytań trzeciego i czwartego, a mianowicie części dotyczącej kwestii, czy praca najemna jest objęta zakresem znaczeniowym pojęcia „działalności zawodowej lub gospodarczej” w rozumieniu art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 i art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I, należy zauważyć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału jedynie umowy zawarte poza zakresem jakiejkolwiek działalności zawodowej lub gospodarczej i niezależnie od nich oraz w celu, którego nie można uznać za związany z taką działalnością, mające na celu jedynie zaspokojenie własnych prywatnych potrzeb konsumpcyjnych osoby, są objęte zakresem szczególnego systemu przewidzianego w owym rozporządzeniu w dziedzinie ochrony konsumenta uznawanego za słabszą stronę umowy; natomiast tego rodzaju ochrona nie znajduje uzasadnienia w przypadku umów, których celem jest działalność zawodowa lub gospodarcza (zob. podobnie wyrok z dnia 10 grudnia 2020 r., Personal Exchange International, C‑774/19, EU:C:2020:1015, pkt 30 i przytoczone tam orzecznictwo).

54      Oznacza to, że jakiekolwiek rozróżnienie w zależności od tego, czy działalność zawodowa jest działalnością na własny rachunek, czy też pracą najemną, nie wynika z tego orzecznictwa, zgodnie z nim należy zbadać jedynie, czy umowa została zawarta poza zakresem działalności zawodowej lub gospodarczej i niezależnie od nich oraz w celu, którego nie można uznać za związany z taką działalnością.

55      W związku z tym należy stwierdzić, że praca najemna jest objęta zakresem znaczeniowym pojęcia „działalności zawodowej lub gospodarczej” w rozumieniu art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 i art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I.

56      Co się tyczy drugiej części tych pytań, dotyczącej kwalifikacji umowy gwarancyjnej takiej jak zawarta między FD i spółką ROI Land, z postanowienia odsyłającego wynika, że w niniejszym przypadku umowa gwarancyjna jest nierozerwalnie związana z działalnością zawodową wykonywaną przez FD, ponieważ FD nie zawarłby rozpatrywanej umowy o pracę, gdyby nie została zawarta owa umowa gwarancyjna.

57      Biorąc pod uwagę nierozerwalny związek łączący umowę gwarancyjną z przedmiotową umową o pracę, nie można uznać, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 105 opinii, że umowa ta została zawarta poza zakresem jakiejkolwiek działalności zawodowej lub gospodarczej i niezależnie od nich oraz w celu, którego nie można uznać za związany z taką działalnością.

58      W świetle powyższych rozważań na pytania trzecie i czwarte należy odpowiedzieć, że art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 i art. 6 ust. 1 rozporządzenia Rzym I należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „działalności zawodowej lub gospodarczej” obejmuje nie tylko działalność na własny rachunek, lecz również pracę najemną. Ponadto umowa zawarta między pracownikiem a osobą trzecią wobec pracodawcy wskazanego w umowie o pracę, na mocy której osoba ta ponosi bezpośrednią odpowiedzialność wobec pracownika za zobowiązania tego pracodawcy wynikające z umowy o pracę, do celów stosowania przywołanych przepisów nie jest umową zawartą poza zakresem wszelkiej działalności gospodarczej lub zawodowej i niezależnie od nich oraz w celu, którego nie można uznać za związany z taką działalnością.

 W przedmiocie kosztów

59      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

1)      Artykuł 21 ust. 1 lit. b) ppkt (i) i art. 21 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych

należy interpretować w ten sposób, że:

pracownik może pozwać przed sąd ostatniego miejsca, w którym lub z którego zazwyczaj świadczył pracę, osobę mającą miejsce zamieszkania lub siedzibę w państwie członkowskim względnie niemającą takiego miejsca zamieszkania lub siedziby, z którą to osobą nie jest związany formalną umową o pracę, ale która – na mocy umowy gwarancyjnej, od której zawarcia uzależniono zawarcie tej umowy o pracę z osobą trzecią – jest bezpośrednio odpowiedzialna za wykonanie zobowiązań tej osoby trzeciej wobec tego pracownika, pod warunkiem że pomiędzy tą osobą a pracownikiem zachodzi stosunek podporządkowania.

2)      Artykuł 6 ust. 1 rozporządzenia (UE) nr 1215/2012

należy interpretować w ten sposób, że:

zastrzeżenie dotyczące stosowania art. 21 ust. 2 tego rozporządzenia wyłącza możliwość oparcia się przez sąd państwa członkowskiego na uregulowaniu tego państwa w dziedzinie jurysdykcji, jeżeli spełnione są przesłanki zastosowania art. 21 ust. 2, nawet jeśli owo uregulowanie krajowe jest korzystniejsze dla pracownika. Jeżeli natomiast nie są spełnione przesłanki zastosowania ani art. 21 ust. 2, ani żadnego z innych przepisów wymienionych w art. 6 ust. 1 tego rozporządzenia, sąd taki może – zgodnie z tym ostatnim przepisem – stosować rzeczone uregulowanie krajowe w celu ustalenia jurysdykcji.

3)      Artykuł 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 i art. 6 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I)

należy interpretować w ten sposób, że:

pojęcie „działalności zawodowej lub gospodarczej” obejmuje nie tylko działalność na własny rachunek, lecz również pracę najemną. Ponadto umowa zawarta między pracownikiem a osobą trzecią wobec pracodawcy wskazanego w umowie o pracę, na mocy której osoba ta ponosi bezpośrednią odpowiedzialność wobec pracownika za zobowiązania tego pracodawcy wynikające z umowy o pracę, do celów stosowania przywołanych przepisów nie jest umową zawartą poza zakresem wszelkiej działalności gospodarczej lub zawodowej i niezależnie od nich oraz w celu, którego nie można uznać za związany z taką działalnością.