Wyrok z dnia 2023-01-11 sygn. III SA/Kr 41/23

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w składzie następującym: Przewodniczący: Sędzia WSA Elżbieta Czarny-Drożdżejko (spr.) Sędziowie: WSA Katarzyna Marasek-Zybura Asesor WSA Magdalena Gawlikowska po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w trybie uproszczonym w dniu 12 maja 2023 r. sprawy ze skargi M. D. na decyzję Wojewody Małopolskiego z dnia 14 listopada 2022 r., nr WO-II.6231.11.2022 w przedmiocie odmowy wydania kserokopii dokumentów skargę oddala.

Wojewoda Małopolski decyzją z dnia 14 listopada 2022 r. nr WO-11.6231.11 2022 działając na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2000), zwanej dalej "k.p.a.", w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1681), zwanej dalej "p.a.s.c." po rozpatrzeniu odwołania M. D., utrzymał w mocy decyzję Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w K. nr [...] z 19 września 2022 r. odmawiającą skarżącemu wydania kserokopii dokumentów stanowiących akta zbiorowe do aktu zgonu W. W.

Powyższe rozstrzygnięcia zapadły w następującym stanie faktycznym i prawnym sprawy:

Pismem z 16 sierpnia 2022 r. M. D. (dalej "skarżący") zwrócił się do Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w K. o wydanie mu kserokopii dokumentów stanowiących akta zbiorowe do aktu zgonu – W. W. nazwisko rodowe W., urodzonej 5 marca 1965 r., w W. jako córka M. i M. z P., zmarłej 17 sierpnia 2007 r. w K. Poprosił jednocześnie o informację dotyczącą rodzaju dokumentów przechowywanych w aktach zbiorowych do aktu zgonu W. W.

Uzasadniając swój wniosek skarżący wyjaśnił, że W. W. była stryjeczną siostrą jego mamy K. W. nazwisko rodowe W. Podniósł, że dokumenty wytworzone po śmierci jego przodków są dlań bardzo ważne jako dla badacza dziejów rodziny chcącego kultywować, pamięć o zmarłych krewnych, gdyż są " (...) bezcennym źródłem informacji, dokumentują m.in. przyczynę ich śmierci, dokładne miejsce śmierci (szpital, dom itd.), nazwisko lekarza stwierdzającego zgon".

Jako źródło swojego uprawnienia do otrzymania wnioskowanych dokumentów dotyczących W. W. skarżący wskazał interes prawny, znajdujący oparcie w art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t. j. Dz. U z 2022 r., poz. 1360) przywołując na poparcie swojego stanowiska orzecznictwo sądów administracyjnych.

Pismem z 26 sierpnia 2022 r., organ I instancji wezwał skarżącego o przedłożenie - w terminie 14 dni od dnia otrzymania pisma - dokumentów potwierdzających interes prawny skarżącego do uzyskania kserokopii dokumentów, stanowiących akta zbiorowe do aktu zgonu W. W. Odpowiadając na wezwanie skarżący przesłał kserokopie odpisów aktów stanu cywilnego, potwierdzających jego pokrewieństwo z W. W. Nie przedłożył żadnych innych dokumentów. Jednocześnie ponownie powołał się na przepis art. 23 k.c. oraz orzecznictwo sądów administracyjnych.

W tym stanie rzeczy 19 września 2022 r. Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w K., kierując się dyspozycją art. 26 ust. 4 w zw. z art. 2 ust. 6 p.a.s.c. i 12 p.a.s.c. oraz art. 104 § 1 k.p.a. wydał decyzję, mocą której odmówił wydania skarżącemu kserokopii dokumentów, stanowiących akta zbiorowe do aktu zgonu Pani W. W.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł skarżący nie zgadzając się z rozstrzygnięciem Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w K. Po raz kolejny wskazał na stanowisko wojewódzkich sądów administracyjnych, zgodnie z którym art. 23 Kodeksu Cywilnego (jako kultywowanie pamięci po zmarłych członkach rodziny, stanowi - po udokumentowaniu pokrewieństwa z osobą zmarłą - interes prawny (...)". Jeszcze raz przywołał w tym zakresie wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 25 października 2021 r. sygn. akt III SA/Kr 706/21, Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 13 stycznia 2022 r. sygn. akt II SA/Wr 469/21 oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 17 maja 2022 r. sygn. II SA/Op 108/22. Podniósł, iż (...) wszystkie trzy orzeczenia stanowią, że nie trzeba należeć do kręgu wstępnych czy zstępnych osoby zmarłej, aby posiadać dobro osobiste w postaci kultywowania czci i pamięci po niej. (...) Pamięć po zmarłych krewnych nie wyraża się tylko w dbaniu o miejsce ich wiecznego spoczynku — nie wnioskowałem o kopie z akt zbiorowych do tego celu i o czymś takim nie wskazałem we wniosku z dnia 16 sierpnia 2022 roku (...) "

Opisaną we wstępie decyzją Wojewoda Małopolski utrzymał w mocy rozstrzygnięcie organu I instancji.

Organ II instancji przede wszystkim stwierdził, że materialną podstawą orzekania w przedmiotowej sprawie stanowią przepisy - obowiązującej od 1 marca 2015 r. - ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (p.a.s.c.) Art. 2 ust. 3 i 4 cytowanej ustawy stanowi, że aktem stanu cywilnego jest wpis o urodzeniu, małżeństwie albo zgonie w rejestrze stanu cywilnego. Akt zostaje sporządzony z chwilą dokonania odpowiedniego wpisu w rejestrze stanu cywilnego. Dokumenty stanowiące podstawę sporządzenia aktu stanu cywilnego lub dokumenty złożone po sporządzeniu aktu stanu cywilnego, stanowiące podstawę dołączenia wzmianki dodatkowej do aktu stanu cywilnego lub stanowiące podstawę zamieszczenia przypisku przy innych aktach stanu cywilnego, dotyczących danej osoby są w myśl art. 26 ust. 1 p.a.s.c. aktami zbiorowymi rejestracji stanu cywilnego. W aktach zbiorowych gromadzi się dokumenty które z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych przepisami ustawy nie podlegają zwrotowi (art. 26 ust. 2 p.a.s.c.). Dokumenty z akt zbiorowych mogą być wydawane wyłącznie na żądanie sądu, prokuratora, osoby której akt dotyczy lub osoby mającej interes prawmy: na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej albo odwzorowania cyfrowego poświadczonego za zgodność z oryginałem przez kierownika urzędu stanu cywilnego kwalifikowanym podpisem elektronicznym (art. 26 ust. 4 pkt 1 p.a.s.c.) albo w postaci kopii bądź wydruku dokumentu elektronicznego poświadczonych za zgodność z oryginałem przez kierownika urzędu stanu cywilnego podpisem własnoręcznym (art. 26 ust. 4 pkt 2 p.a.s.c.).

Organ podkreślił, że z dokumentacji niniejszej sprawy wynika, że skarżący nie należy do kręgu podmiotów wprost uprawnionych na mocy przepisów ustawy do uzyskania dostępu do dokumentów z akt zbiorowych do aktu zgonu W. W. Stąd musiał wykazać po swojej stronie istnienie interesu prawnego.

Analizując kwestię posiadania przez skarżącego interesu prawnego organ II instancji w pierwszej kolejności wskazał, że wprowadzając z dniem 1 marca 2015 r. do porządku prawnego nowe - zawarte w p.a.s.c. - uregulowania w zakresie rejestracji stanu cywilnego ustawodawca przesądził w art. 26 ust 4, iż w odróżnieniu od poprzednio obowiązujących przepisów dokumenty z akt zbiorowych mogą być wydawane (a nie bezwzględnie - są wydawane) m. in. na żądanie osoby, która wykaże interes prawny. Niezależnie zatem od tego, że organ decydujący o wydaniu kopii dokumentów z akt zbiorowych, rozpatrując daną sprawę, winien posiadać dowody potwierdzające istnienie interesu prawnego wnioskodawcy do uzyskania żądanych dokumentów, to uprawniony jest on również do merytorycznej oceny zgłoszonego żądania i w zależności od jej wyników - podjęcia decyzji o udostępnieniu dokumentu, bądź też o odmowie jego udostępnienia.

Dalej organ stwierdził, że jakkolwiek istnienie interesu prawnego jest samodzielną przesłanką legitymującą daną osobę do uzyskania kopii dokumentu z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego, to jednocześnie nie budzi wątpliwości fakt, że interes ten powinien być oparty na prawie lub chroniony przez prawo. Jego istotą jest związek z konkretną normą prawa, mogącą mieć swe źródło w dowolnej gałęzi prawa (cywilnego, administracyjnego). Podstawę interesu prawnego mogą stanowić wszystkie normy istniejące w obowiązującym stanie prawnym, w oparciu o które można wywieść obowiązek uzyskania informacji znajdujących się w aktach stanu cywilnego. Istotne jest również by interes prawny, na który powołuje się osoba wnioskująca wydanie dokumentu z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego był indywidualny, bezpośredni i konkretny. Niezależnie od powyższego winien on być również realny aktualny, a zatem musi rzeczywiście istnieć w dacie stosowania danych norm, znajdując potwierdzenie w okolicznościach faktycznych. Innymi słowy interes prawny nie może być ewentualny, hipotetyczny oraz przewidywany w przyszłości. Organ II instancji po bardzo szerokiej analizie pojęcia "interes prawny" z punktu widzenia doktryny oraz orzecznictwa sądowego, uznał, że skarżący takowego nie posiada.

Odnosząc się z kolei do odwołania skarżącego organ stwierdził, że analiza treści orzeczeń przywołanych w odwołaniu (w szczególności wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu z 17 maja 2022 r. sygn. akt II SA/Op 108/22, podzielający m.in. stanowiska Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 25 października 2021 r. sygn. akt III SA/Kr 706/21 oraz Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 13 stycznia 2022 r., sygn. akt II SA/Wr 469/21) organ stwierdził, że nie sposób zakwestionować, że realizacja prawa do kultu osoby zmarłej mająca oparcie w art. 23 k.c., której przejawem jest uprawnienie do kultywowania czci i pamięci zmarłego przez opracowywanie historii rodziny może wypełniać wartości stanowiące podstawę interesu prawnego osób bliskich zmarłemu, o których mowa w art. 26 ust. 4 p.a.s.c. Warunkiem jednak jest by treść dokumentów, do których dostępu żąda wnioskodawca obejmowała informacje które dla korzystania z prawa do pielęgnowania pamięci o zmarłym są niezbędne. Tylko wówczas można uznać, iż tak rozumiany interes, wynikający z przepisu chroniącego prawo osobiste odnosi się do sytuacji danego podmiotu - ma zatem charakter bezpośredni, indywidualny, obiektywny i realny. Warto przy tym podkreślić, że obowiązek wykazania tych okoliczności, jako na osobie która wywodzi z nich skutki prawne, ciąży na wnioskodawcy. Samo powołanie się na prawo do kultu pamięci osoby zmarłej bądź jego elementów w postaci godnego upamiętnienia członka rodziny, czy ochrony "pamięci prawdziwej", bez wskazania związku żądania wniosku z realizacją tego prawa nie jest zatem tożsame z interesem prawnym uzasadniającym obowiązek organu administracji uwzględnienia żądania na podstawie art. 26 ust. 4 p.a.s.c. " (...) uprawnienie do kultywowania w rodzinie oraz w następnych pokoleniach pamięci zmarłej osoby, gromadzenia po niej pamiątek i pisania historii rodziny stanowi element prawa związanego z dobrem osobistym, którym jest kult pamięci osoby zmarłej (...) Takie dobro przysługuje wszystkim osobom bliskim zmarłego. Mając jednak na uwadze powyższe zdaniem Sądu należy przyjąć, że jeżeli strona wykaże pokrewieństwo z osobą zmarłą winna być uznana za osobę legitymującą się dobrem osobistym w postaci kultu pamięci osoby zmarłej, a w konsekwencji ze względu na powiązane z nim prawo do znajomości własnego pochodzenia poznania historii rodziny może być uznana za osobę legitymującą się interesem prawnym w rozumieniu art. 26 ust. 4 ustawy. Podkreślić jednak należy, że dokonanie oceny w tym zakresie wymaga ustalenia jakie dokumenty znajdują się w aktach zbiorowych rejestracji stanu cywilnego i których z nich dotyczy wniosek. Bez wiedzy w tym zakresie nie sposób ustalić czy ze względu na swą treść mają one związek z prawem skarżącej do czci i kultu pamięci osoby zmarłej (...) "

Organ stwierdził więc, że przedstawione w odwołaniu stanowisko jakoby odmowa wydania skarżącemu przez Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w K. kserokopii dokumentów stanowiących akta zbiorowe do aktu zgonu stryjecznej siostry jego matki godziła w dobro osobiste skarżącego kultu pamięci osoby zmarłej w sferze "prawa do dobrej pamięci" lub "prawa do pamięci prawdziwej", może budzić wątpliwości. Nie można zaprzeczyć, że skarżący jest spokrewniony z Panią W. W. Nie sposób wykluczyć, że skarżącego i jego zmarłą krewną łączyła "bliska relacja, szczególna więź emocjonalna i uczuciowa, jaka istnieje pomiędzy osobą dochodzącą ochrony, a osobą zmarłą bliską uprawnionemu "na której w świetle przedstawionych poglądów orzecznictwa i doktryny opiera się istota dobra osobistego, którym mowa, podlegającego ochronie przewidzianej dyspozycją przepisów art. 23 i 24 k.c. Zauważyć jednak trzeba, że według wyjaśnień skarżącego zawartych we wniosku u podstaw jego dążenia do otrzymania kserokopii dokumentów przechowywanych w aktach zbiorowych do aktu zgonu cioci - jak już wyżej wskazano - leży w istocie nosząca znamiona interesu faktycznego chęć pozyskania danych o przyczynie dokładnym miejscu jej śmierci oraz nazwisku lekarza stwierdzającego zgon.

W ocenie organu II instancji nie są to — wbrew tezie zawartej w odwołaniu - informacje niezbędne do "kultywowania czci i pamięci po niej". Uzasadnionym bowiem może być twierdzenie, iż brak wiedzy o treści dokumentów przechowywanych w aktach zbiorowych do aktu zgonu cioci nie stanowi przeszkody dla realizacji przez skarżącego działań związanych z pielęgnowaniem pamięci o niej, w tym ukierunkowanych na ochronę jej dobrego imienia, czci, godności itp. W każdym razie skarżący nie udzielił organowi I instancji bliższych wyjaśnień w jaki sposób treść dokumentów objętych wnioskiem (karta zgonu, upoważnienie do zarejestrowania zgonu, informacja z zakładu pogrzebowego) miałaby mu te działania

ułatwić.

Dalej organ przyjął, że pojęcia interesu prawnego bezsprzecznie nie można zawężać do przypadków związanych z postępowaniem toczącym się przed innym organem państwowym. Stwierdzić jednak trzeba, że z dokumentacji niniejszej sprawy nie wynika by skarżący w sposób obiektywnie sprawdzalny wykazał czy i jaki wpływ pozyskanie informacji z akt zbiorowych aktu zgonu W. W. miałoby na jego sytuację prawną. W szczególności samo powołanie się przez skarżącego na realizację prawa kultu osoby zmarłej przez oświadczenie o prowadzeniu badań genealogicznych ("badanie dziejów rodziny") bez odniesienia się w tym zakresie do osoby zmarłej W. W. nie dowodzi posiadania przezeń interesu prawnego warunkującego uwzględnienie wniosku o udostępnienie w żądanej formie danych zawartych w akcie jej zgonu.

Powyższe okoliczności doprowadziły organ II instancji do konkluzji, że podniesione w odwołaniu zarzuty, sprowadzające się do żądania uchylenia decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w K. nr [...] z 19 września 2022 r. nie zasługują na uwzględnienie.

Na powyższą decyzję skarżący wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie, domagając się uchylenia zaskarżone decyzji. W uzasadnieniu skargi powołał się na istnienie pokrewieństwa pomiędzy nim, a zmarłą W. W. oraz art. 23 k.c., który jego zdaniem jest podstawą jego interesu prawnego w żądaniu wydania kserokopii dokumentacji zalegającej w Urzędzie Stanu Cywilnego. Powołał się przy tym na przywołane już w odwołaniu orzecznictwo wojewódzkich sądów administracyjnych.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie i podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie zważył, co następuje:

Sąd uznał, że skarga nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 3 § 1 oraz art. 145 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r., poz. 259 ze zm. dalej jako: "p.p.s.a.") wojewódzkie sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, co oznacza, że w zakresie dokonywanej kontroli sąd zobowiązany jest zbadać, czy organy administracji w toku postępowania nie naruszyły przepisów prawa materialnego i przepisów postępowania w sposób, który miał lub mógł mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Sądowa kontrola legalności zaskarżonych orzeczeń administracyjnych sprawowana jest przy tym w granicach sprawy, a sąd nie jest związany zarzutami, wnioskami skargi, czy też powołaną w niej podstawą prawną (art. 134 § 1 p.p.s.a.).

Przedmiotowa sprawa została rozpoznana w trybie uproszczonym na posiedzeniu niejawnym w składzie trzech sędziów na podstawie art. 119 pkt 2 p.p.s.a.

Przedmiotem kontroli Sądu była decyzja Wojewody Małopolskiego z dnia 14 listopada 2022 r. utrzymująca w mocy decyzję Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w K. z 19 września 2022 r. odmawiającej skarżącemu wydania kserokopii dokumentów stanowiących akta zbiorowe do aktu zgonu W. W.

W rozpoznawanej sprawie materialnoprawną podstawę działania organu stanowiły przepisy ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1681 z późn. zm.), zwana dalej u.p.a.s.c.

Zgodnie z art. 45 ust. 1 u.p.a.s.c. odpis aktu stanu cywilnego i zaświadczenie o zamieszczonych lub niezamieszczonych w rejestrze stanu cywilnego danych dotyczących wskazanej osoby wydaje się osobie, której akt dotyczy, lub jej małżonkowi, wstępnemu, zstępnemu, rodzeństwu, przedstawicielowi ustawowemu, opiekunowi, osobie, która wykaże w tym interes prawny, sądowi, prokuratorowi, organizacjom społecznym, jeżeli jest to zgodne z ich celem statutowym i przemawia za tym interes społeczny, oraz organom administracji publicznej, w tym podmiotom, o których mowa w art. 5a ust. 1, Służbie Ochrony Państwa, Policji, Straży Granicznej i Służbie Więziennej, a także Żandarmerii Wojskowej, jeżeli jest to konieczne do realizacji ich ustawowych zadań. Stąd w odniesieniu do skarżącego, który jest dalekim krewnym W. W. wymagane było wykazanie przez niego posiadania "interesu prawnego" w celu wydania mu kserokopii żądanych dokumentów.

Na temat budowy art. 45 ust. 1 u.p.a.s.c. w doktrynie (zob. P. Kasprzyk, Wydawanie odpisów aktów stanu cywilnego i zaświadczeń w nowej ustawie - Prawo o aktach stanu cywilnego, Metryka 2015, nr 2, s. 111-118) wypowiedziano się krytycznie zwłaszcza w odniesieniu do posłużenia się przez ustawodawcę nieostrym sformułowanie "interesu prawnego". Wskazano na różnorodną praktykę w zakresie rozumienia tego pojęcia na tle poprzednio obowiązującej ustawy zarówno samych organów administracyjnych, jak i sądów administracyjnych. Podniesiona została również kwestia zagrożenia wynikającego z nadmiernie liberalnej polityki udostępniania aktów stanu cywilnego, w zakresie możliwości dokonywania różnorodnych fałszerstw i wyłudzania pieniędzy. Podstawową natomiast zasadą prawa o aktach stanu cywilnego, a wręcz zasadą ustrojową jest zasada ograniczonej jawności (por. T. Stawecki, Rejestry publiczne. Funkcje instytucji, Warszawa 2005, s. 340). "Niewątpliwie ograniczony dostęp do informacji zawartych w aktach stanu cywilnego, jest wynikiem szczególnych i poufnych informacji dotyczących stanu cywilnego osób fizycznych, będących jednocześnie ich dobrami osobistymi. Udostepnienie więc tych danych osobom nieupoważnionym może budzić poważne w ˛wątpliwości i prowadzić do naruszenia dóbr osobistych a także ustawy o ochronie danych osobowych" (P. Kasprzyk, Wydawanie odpisów aktów stanu cywilnego i zaświadczeń z ksi ˛ag stanu cywilnego uwagi de lege lata i de lege ferenda, Roczniki Nauk Prawnych Tom XVIII, numer 2 – 2008, s. 322).

Pojęcie interesu prawne wzbudza obecnie liczne kontrowersje, z uwagi na jego nieostre granice i ocenność definicyjną. Można przyjąć, że w systemie prawnym interes prawny to "potrzeba instytucjonalnoprawnej ochrony określonego dobra chronionego prawnie przed naruszeniem w razie zagrożenia lub też przywrócenia stanu rzeczy sprzed naruszenia, bądź uzyskania instytucjonalnoprawnych gwarancji otrzymania określonego dobra (korzyści) mieszczącego się w sferze uprawnień przysługujących danemu podmiotowi prawnemu" (H. Groszyk, A. Korybski, O pojęciu interesu w naukach prawnych (przegląd wybranej problematyki z perspektywy teoretycznoprawnej), w: Pojęcie interesu w naukach prawnych, prawie stanowionym i orzecznictwie sadowym Polski i Ukrainy, s. 19). Na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (t.j. Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264 z późn. zm.) w doktrynie stwierdzono, że "interes prawny powinien być rozumiany jako zobiektywizowana, czyli realnie istniejąca potrzeba ochrony prawnej – jest to interes o charakterze osobistym przez to, że jest własny, zindywidualizowany i skonkretyzowany, tak wiec nie można go wywodzić z sytuacji prawnej innego podmiotu, nawet jeśli związki między nimi byłyby silne i nawet jeśli związki te miałyby nie tylko faktyczny, ale i prawny charakter. Interes prawny powinien być realny, musi wiec istnieć rzeczywiście w dacie stosowania danych norm prawa administracyjnego, nie może to być´ interes jedynie hipotetyczny ani przewidywany w przyszłości. Nie należy utożsamiać istnienia interesu prawnego tylko z takimi sytuacjami, w których konkretny przepis prawa materialnego zezwala na uzyskanie odpisu aktu stanu cywilnego, gdyż˙ taka wykładnia prowadziłaby do istotnej zmiany treści normy zawartej w przepisie art. 83 ust. 2 p.a.s.c." (P. Kasprzyk, Wydawanie odpisów aktów stanu cywilnego i zaświadczeń z ksi ˛ag stanu cywilnego uwagi de lege lata i de lege ferenda, Roczniki Nauk Prawnych Tom XVIII, numer 2 – 2008, s. 344). Stąd wskazuje się, że "w poszukiwaniu pojęcia interesu prawnego jednostki należy sięgnąć do definiowania sprowadzającego przedmiotową kategorię do obiektywnej, rzeczywistej potrzeby udzielenia zainteresowanemu ochrony prawnej" (K. Tomaszewska, Zasada pełnej i ograniczonej dostępności do CRASC , PPP 2018, nr 2, s. 9-21).

Na gruncie procedury administracyjnej powszechnie akceptowane jest stanowisko J. Zimmermanna, który przyjął, że interes prawny ma charakter osobisty, własny i indywidualny, a zatem nie może to być interes osoby trzeciej. Interes ten jest konkretny czyli jest związany z daną sytuacją faktyczną podmiotu, który nim się legitymuje, nadto jest on aktualny, a zatem jest związany z obowiązującą normą prawną i dotyczy bieżącej sytuacji faktycznej. Interes ten oparty jest na normie prawnej, którą da się wyodrębnić i do końca ustalić, a to oznacza, że interes ten nie jest pochodny, czyli nie wynika z innych interesów prawnych (J. Zimmermann. Prawo administracyjne. Warszawa 2020, s. 374-375).

Należy podkreślić, że w orzecznictwie sądowym pojawiają się różne interpretację "interesu prawnego" określonego w art. 45 u.p.a.s.c. Skarżący wskazuje na takie wyroki jak wyrok WSA w Krakowie z 25.10.2021 r., III SA/Kr 706/21, LEX nr 3247350, wyrok WSA we Wrocławiu z 13.01.2022 r., II SA/Wr 468/21, LEX nr 3353020 (odnoszą się one do pojęcia interesu prawnego na gruncie ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych), wyrok WSA w Opolu z 17.05.2022 r., II SA/Op 108/22, LEX nr 3359827, w których sądy przyjęły korzystną dla niego interpretację interesu prawnego. Sąd w niniejszej sprawie nie podziela jednak tego stanowiska. Natomiast podziela stanowisko wyrażone w wyroku WSA w Gliwicach z 7.12.2021 r., II SA/Gl 1089/21, LEX nr 3316800.

W niniejszej sprawie skarżący swój interes prawny w udostępnieniu mu kserokopii dokumentów stanowiących akta zbiorowe do aktu zgonu wywodzi z potrzeby kultywowania kultu pamięci po zmarłej stryjecznej siostrze swojej mamy K. W., a więc opiera się w tym względzie na art. 23 k.c.

Obecnie nie budzi wątpliwości fakt istnienia dobra osobistego w postaci kultu pamięci zmarłego. Wprawdzie wprost dobro to nie zostało wymienione w art. 23 k.c., ale katalog tam zawarty ma charakter otwarty. Ustawodawca wskazuje, że dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Z kolei ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków (art. 24 k.c.).

Dobro w postaci kultu pamięci zmarłego pojawia się w orzecznictwie sądów powszechnych w odniesieniu przede wszystkim w ramach problematyki prawa do grobu, ale również w kontekście ochrony czci zmarłego, która w sposób bezpośredni nie podlega ochronie prawnej w polskim systemie prawnym, z uwagi na brak podmiotu prawa. Osoba zmarła nie jest bowiem takim podmiotem. Z kolei naruszenie czci zmarłego może skutkować naruszeniem sfery emocjonalnej związanej z osobą zmarłą osób żyjących. Stąd wyróżnia się w ramach takiego kontekstu kultu pamięci zmarłego prawo do dobrej i prawdziwej pamięci o zmarłym.

Problematyczne na gruncie interpretacji art. 23 i 24 k.c. może się okazać również przyjęcie jakiemu podmiotowy przysługuje dobro w postaci kultu pamięci konkretnego zmarłego, a więc czy osoba żądająca ochrony musiała znać osobę zmarłą osobiście, jakie powinny być między nimi relację, czy można wywodzić prawo do ochrony kultu osoby zmarłej z publicznego podziwiania takiej osoby za jej życia mimo braku osobistej znajomości. To oczywiście poszerzałoby znacznie zakres tego dobra osobistego i żądanej ochrony, gdyż można by wykazywać istnienie tego dobra prawnego również w odniesieniu do dalekich przodków, a nawet do osób z którymi nie jest się spokrewnionym, ale posiada się jakieś emocje, które mogą podlegać ochronie na gruncie prawa cywilnego.

W nauce i orzecznictwie przyjmuje się, że dobra osobiste to indywidualne wartości świata uczuć, życia psychicznego człowieka. Mają one charakter zobiektywizowany i są niezależne od indywidualnej wrażliwości pokrzywdzonego.

Należy jednak zauważyć, że kult pamięci jest chroniony na gruncie prawa cywilnego w sytuacji, gdy powstaje jego zagrożenie lub naruszenie. Tylko wówczas można wystąpić o jego ochronę. Nie jest więc dopuszczalne wystąpienie o ustalenie istnienia dobra osobistego. Istnieje ono bowiem niezależnie i związane jest z przyrodzoną godnością człowieka. Dopiero prawo wynikające z jego istnienia można ewentualnie ustalić w drodze procesu cywilnego. Tak więc fakt istnienia dobra nie wywołuje dalej idących konsekwencji w sytuacji braku jego zagrożenia lub naruszenia, a więc braku interesu prawnego w domaganiu się ochrony. Istnienie dobra osobistego jest bowiem kwestią faktu, a interes prawny ma wynikać z prawa, a nie z faktu. Dopiero więc z potrzeby ochrony dobra osobistego może wynika cudzy interes prawny.

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy należy przyjąć, że niewątpliwie skarżący ma dobro prawne w postaci kultu pamięci swojej dalekiej krewnej. Tym niemniej samo posiadanie tego dobra – chronionego na gruncie art. 23 k.c. przed zachowaniami mu zagrażającymi lub je naruszającymi – nie skutkuje jeszcze istnieniem interesu prawnego wymaganego na gruncie art. 45 ust. 1 u.p.a.s.c.

Trafnie w wyroku WSA w Gliwicach z 7.12.2021 r. (II SA/Gl 1089/21, LEX nr 3316800) przyjęto, że samo odwołanie się do postanowień art. 23 Kodeksu cywilnego nie jest wystarczające, ponieważ przepis ten wiązać należy z określonymi działaniami, które zmierzałyby do ochrony określonego dobra w przypadku jego naruszania lub też w wykazaniu określonej sytuacji w związku z toczącym się przed sądem lub innym organem administracji publicznej postępowaniem. W rozpoznawanej sprawie skarżący do takich okoliczności nie odwołuje się, a tym samym nie wykazuje legitymowania się stosownym interesem prawnym.

Należy przy tym podkreślić, że w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok NSA z 25.01.2023 r., II OSK 2634/21, LEX nr 3558553) podkreśla się, że sformułowanie "interes prawny" odnosi się do związku między sferą indywidualnych praw i obowiązków określonego podmiotu, a sprawą w której może nastąpić konkretyzacja tych praw i obowiązków. Jego podstawą mogą być wszystkie normy, istniejące w obowiązującym stanie prawnym, w oparciu o które można wywieść obowiązek uzyskania informacji znajdujących się w aktach stanu cywilnego. Konkretyzacja ta nie musi przy tym nastąpić wyłącznie w postępowaniu administracyjnym ale również w innych postępowaniach, w tym w postępowaniu cywilnym. Wykazanie interesu prawnego w uzyskaniu odpisu aktu stanu cywilnego, ma polegać na wskazaniu okoliczności, które w świetle przepisów prawa materialnego kreują ten interes prawny, a nie na wskazaniu przepisu z którego wprost wynikałby obowiązek przedłożenia aktu stanu cywilnego. Jakkolwiek interes ten ma charakter materialnoprawny to może on urzeczywistniać się poprzez zastosowanie norm mających głównie charakter procesowy. Przez normy prawa materialnego należy bowiem rozumieć normy zawarte w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, które określają treść praw i obowiązków tych podmiotów do których w ramach danego stosunku prawnego przepisy te mogą mieć zastosowanie.

Tak więc w orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że interes prawny istnieje w sytuacji, gdy posiadanie dokumentów z zasobu urzędu stanu cywilnego jest potrzebne do wystąpienia z konkretnym roszczeniem, np. o uregulowanie stanu faktycznego i prawnego w aktach wieczystoksięgowych (zob. Wyrok NSA z 25.01.2023 r., II OSK 2634/21, LEX nr 3558553), o zainicjowanie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (Wyrok WSA w Gdańsku z 24.05.2007 r., III SA/Gd 126/07, LEX nr 974996, wyrok WSA w Krakowie z 27.06.2007 r., III SA/Kr 121/07, LEX nr 977243), o złożenie do sądu wieczystoksięgowego wniosku o wpis w księdze wieczystej usuwający niezgodność stanu prawnego z faktycznym na nieruchomości wchodzącej uprzednio (do czasu rozwiązania małżeństwa) w skład majątkowej wspólności małżeńskiej dłużnika (wyrok NSA z 25.01.2023 r., II OSK 2634/21, LEX nr 3558553).

Należy jeszcze raz podkreślić, że art. 23 k.c. nie kreuje prawa, ale wskazuje na określone dobra osobiste, których istnienie wiąże się z człowieczeństwem, i które są dopiero podstawą wszelkich praw i obowiązków. Dobra te podlegają ochronie, ale w sytuacji wystąpienia zagrożenia bądź naruszenia.

Posiadanie dobra osobistego w postaci kultu pamięci zmarłego nie determinuje więc interesu prawnego co do udostępnienia kserokopii dokumentów znajdujących się w aktach stanu cywilnego. Chodzi bowiem o to, że wnioskodawca musi mieć interes prawny w posiadaniu tychże dokumentów, które mają mu służyć do realizacji jego konkretnych praw. Interes ten ma być bowiem związany z jego konkretną sytuacją faktyczną. Sam art. 23 k.c. (a więc wskazanie na posiadanie konkretnego dobra osobistego) jest jedynie jego faktycznym uzasadnieniem, ale jednocześnie muszą istnieć takie konkretne okolicznosci, który wskazuje, że posiadanie wnioskowanych dokumentów służyć ma ochronie jego prawa do kultu pamięci zmarłej krewnej. Skoro ów kult pamięci nie jest ani zagrożony, ani naruszony to nie ma skarżący interesu w posiadaniu wnioskowanych dokumentów. Z kolei badanie dziejów rodziny w żaden sposób nie uzasadnia dostępu do dokumentów znajdujących się w zasobach urzędu stanu cywilnego. Jest to jedynie realizacja interesu faktycznego skarżącego.

Należy również zwrócić uwagę, że nie przypadkowo ustawodawca zróżnicował w zakresie dostępu do akt stanu cywilnego sytuację bliskiej rodziny (małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy, opiekun), od dalekich krewnych. Zasadą ustrojową prawa o aktach stanu cywilnego jest ich ograniczona dostępność. Jak już było podkreślone wynika to z potrzeby ochrony danych osobowych oraz prywatności osób, których dane tam się znajdują. Wprawdzie w polskim i europejskim systemie ochrony danych osobowych ochrona ta stosuje się jedynie do osób żyjących, tym niemniej poprzez ochronę danych osób zmarłych, co nie jest zakazane w Państwach Członkowskich UE, poprzez stworzenie systemu ograniczonego dostępu do akt stanu cywilnego, chroni się pośrednio również żyjących członków rodziny zmarłego. W przypadku dalekich krewnych, którzy muszą się wykazać istnieniem interesu prawnego, aby uzyskać dostęp do dokumentów, chodzi właśnie o to, aby nie były one dla nich dostępne poprzez wykazanie jedynie pokrewieństwa. Może się bowiem zdarzyć, że najbliższa rodzina zmarłego, która nie musi uzasadniać potrzeby dostępu do dokumentów interesem prawnym, nie będzie zainteresowana, aby daleki krewnych te dokumenty otrzymał. Może więc zaistnieć sytuacja, gdy interesy członków rodziny zmarłego będą ze sobą konkurować. W ramach zaś postępowania o udostępnienie aktów stanu cywilnego nie ma stworzonej specjalne procedury, która by umożliwiała uzyskiwanie zezwolenia od pozostałych członków rodziny. Stąd prawidłowo ustawodawca wymaga od dalszych krewnych (z linii bocznych) wykazania się konkretnym interesem prawnym, a więc wskazania dla potrzeb ochrony jakich konkretnie swoich praw w ramach procedury cywilnej, czy administracyjnej potrzebują wnioskowanych dokumentów z akt stanu cywilnego.

Na zakończenie należy również nadmienić, że w aktach stanu cywilnego mogą się również znajdować dane osobowe innych osób niż osoba zmarła, np. nazwisko lekarza stwierdzającego zgon. Zamiar badania dziejów swojej rodziny nie jest przesłanką uzasadniająca otrzymanie takich danych, zwłaszcza w sytuacji gdy taka osoba żyje i podlega ochronie na podstawie przepisów o ochronie danych osobowych. Skarżący nie ma jakiegokolwiek interesu prawnego w posiadaniu tych danych. Przepisy z zakresu ochrony danych osobowych określają sytuacje w których przetwarzanie tych danych jest legalne, przy czym przetwarzaniem danych osobowych jest również ich udostępnianie. Takie udostepnienie skarżącemu przez organ cudzych danych osobowych może nastąpić jedynie w ramach realizacji przesłanki gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi lub gdy przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią. Prowadzenie badań dziejów swojej rodziny nie uzasadnia więc przewarzania danych osobowych lekarza stwierdzającego zgon. Wprawdzie przetwarzanie danych osobowych przez osobę fizyczną w ramach czynności o czysto osobistym lub domowym charakterze, jest wyłączone z zakresu ochrony danych osobowych, ale to nie oznacza, że na tak określony cel organ administracyjny może w sposób dowolny te dane przekazywać osobie fizycznej.

Wobec powyższego Sąd, na podstawie art. 151 p.p.s.a. oddalił skargę, o czym orzeczono w sentencji wyroku.