Wyrok z dnia 2023-11-03 sygn. II SA/Bd 802/23

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w składzie następującym: Przewodniczący sędzia WSA Joanna Janiszewska-Ziołek Sędziowie sędzia WSA Jarosław Wichrowski asesor WSA Mariusz Pawełczak (spr.) Protokolant starszy sekretarz sądowy Katarzyna Kloska po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 listopada 2023 r. sprawy ze skargi K. C. na decyzję Wojewody [...] z dnia [...] maja 2023 r. nr [...] w przedmiocie udostepnienia aktu zgonu oddala skargę.

1. Wnioskiem z dnia [...] stycznia 2023 r. K. C. (dalej: skarżący, strona) zwrócił się do Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w K. o udostępnienie aktu zgonu M. - nazwisko rodowe K. , celem wykonania fotokopii oraz uzyskania kopii akt zbiorowych aktu zgonu. Skarżący wyjaśnił, że zmarła była siostrą pradziadka. Ponadto wskazał, że posiada interes prawny w związku z kultem pamięci osoby zmarłej.

2. Decyzją z dnia [...] marca 2023 r. Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego w K. odmówił skarżącemu udostepnienia wnioskowanych dokumentów wskazując, że nie wykazał on interesu prawnego o którym mowa w art. 26 ust. 4 oraz art. 45 ust, 1 ustawy z dnia 28 listopada 2014 Prawo o aktach stanu cywilnego (tj. Dz. U. z 2022 r., poz. 1681 ze zm. – dalej "p.a.s.c").

3. W odwołaniu od powyższej decyzji skarżący zarzucając naruszenie art. 2 i art. 47 Konstytucji oraz art. 6, art. 7, art. 7a, art. 8. Art. 9, art. 28 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tj. Dz. U. z 2023 r. poz. 775 – dalej "k.p.a."), art. 23 w zw. z art. 14 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (tj. Dz. U. z 2022 r., poz. 1360 ze zm. – dalej "k.c."), art. 26 ust. 4 p.a.s.c. oraz art. 5, art. 14 i art. 15 ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego (Dz. U. poz. 1641) wniósł o zmianę decyzji i zobowiązanie organu I instancji do udostępnienia aktu zgonu M. - nazwisko rodowe K. , celem wykonania fotokopii aktu oraz uzyskania kopii akt zbiorowych ww. aktu zgonu, ewentualnie o uchylenie decyzji organu I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia.

4. Rozpoznając sprawę w postępowaniu odwoławczym Wojewoda Kujawsko-Pomorski decyzją z dnia [...] maja 2023 r. utrzymał w mocy orzeczenie organu I instancji.

W motywach rozstrzygnięcia organ odwoławczy wyjaśnił, że pojęcie interesu prawnego, o którym mowa w art. 26 ust. 4 p.a.s.c. nie jest w ustawie zdefiniowane. Dla ustalenia znaczenia tego pojęcia konieczne jest zatem odwołanie się do poglądów wypracowanych w doktrynie i orzecznictwie. Powołując się na wyrok WSA w Szczecinie z dnia 23 maja 2019 r., sygn. akt II SA/Sz 343/19 Wojewoda wskazał, że Interes prawny musi być interesem własnym, osobistym, indywidualnym danego podmiotu i mieć charakter realny, tj. istnieć aktualnie, a nie hipotetycznie oraz pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem sprawy administracyjnej. O tym, czy w konkretnej sprawie dany podmiot ma interes prawny decydują przepisy prawa materialnego nie tylko z zakresu prawa administracyjnego, ale również z zakresu np. stosunków cywilnych. Ustalenie interesu prawnego wnioskodawcy w uzyskaniu określonych danych osobowych powinno być zatem powiązane z sytuacja prawną strony w konkretnej sprawie.

Organ odwoławczy podzielił stanowisko Kierownika USC, że samo odwołanie się przez skarżącego do art. 23 i 24 k.c. nie stanowi wykazania interesu prawnego w uzyskaniu fotokopii aktu oraz uzyskania kopii akt zbiorowych aktu zgonu M. z domu K.. Na podstawie przywołanego przepisu trudno dopatrywać się rozumianego administracyjnoprawnie interesu prawnego w uzyskaniu wnioskowanych dokumentów. W ocenie Wojewody przywołane przez wnioskodawcę wyroki sądów zostały wydane w innym stanie faktycznym i innych okolicznościach sprawy. Wojewoda podkreślił jednocześnie, że organ I instancji odnosząc się do przywołanego orzecznictwa nie wykluczył możliwości uzyskania dokumentów przez osobę nie będącą krewnym w linii prostej osoby zmarłej, a określone dobra osobiste, prawo do pamięci i kultu zmarłych przysługują nie tylko członkom rodziny, ale również osobom bliskim spoza jej zakresu. Co podkreślił Kierownik USC, ta bliskość jest w tym przypadku decydująca. Organ odwoławczy podzielił stanowisko organu I instancji, że w przedmiotowej nie mamy do czynienia z bliskością, której argument podniósł skarżący odwołując się do judykatury.

5. W skardze do tut. Sądu skarżący zarzucając naruszenie art. 47 w zw. z art. 30 Konstytucji RP, art. 2 w zw. z art. 7 Konstytucji RP, art. 53 w zw. z art. 71 Konstytucji RP, art. 75 ustawy o dowodach osobistych, art. 23 i art. 24 k.c. oraz art. 7, art. 7a w zw. z art. 8 i art. 64 k.p.a. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji, zobowiązanie organu I instancji do udostepnienia wnioskowanych dokumentów oraz zwrot kosztów procesowych.

Uzasadniając podniesione zarzuty strona w pierwszej kolejności podniosła, że nieudostępnienie aktu stanu cywilnego celem wykonania fotokopii cioci skarżącego, organ uniemożliwienie zapoznania się z historią rodziny jak i naruszeniem pamięci i czci osób zmarłych, skutkuje naruszeniem zasady wyrażonej w art. 47 Konstytucji RP poprzez naruszenie wolności ochrony życia rodzinnego i tym samym uchybia to godności człowieka. Dalej skarżący powołując się na orzecznictwo sadów administracyjnych podniósł, że w oparciu o art. 23 k.c. na mocy którego dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Katalog dóbr wymienionych w tym przepisie nie ma charakteru zamkniętego, a zatem może być on rozszerzany. W kontekście tej regulacji można jedynie powiedzieć, że katalog ten nie może być ograniczany, a zatem dobra w nim wymienione nie mogą być uznane za niepodlegające ochronie. Skarżący może w oparciu o ten przepis domagać się ochrony prawnej. Istota dobra osobistego - kultu osoby zmarłej sprowadza się do ochrony bliskiej relacji, szczególnej więzi emocjonalnej i uczuciowej jaka istnieje pomiędzy osobą dochodzącą ochrony, a osobą zmarłą, bliską uprawnionemu. Jednym z przejawów tego prawa przysługującego osobie bliskiej osoby zmarłego jest prawo do niczym niezakłóconego kultywowania pamięci o zmarłym. Z tak ogólnie określonego prawa podmiotowego możliwe jest wywiedzenie dwóch zasadniczych uprawnień - prawa do "dobrej pamięci" o zmarłym oraz prawa do "pamięci prawdziwej", to jest niezafałszowanej i nieprzekłamanej. Pierwszemu z tych uprawnień odpowiada obowiązek osób trzecich respektowania dobrego imienia osoby zmarłej, drugiemu - obowiązek podawania prawdziwych informacji dotyczących zmarłego.

Dalej skarżący wskazał, że mieć interes prawny w postępowaniu administracyjnym znaczy to samo, co ustalić przepis prawa materialnego, na podstawie którego można skutecznie żądać czynności organu z zamiarem zaspokojenia jakiejś własnej potrzeby albo żądać zaniechania lub ograniczenia czynności organu, sprzecznych z potrzebami danego podmiotu - strony postępowania. A zatem nie można żądać od strony jak wskazuje organ I i II instancji "musi istnieć związek o charakterze materialnoprawnym między obowiązującą normą prawa administracyjnego, a sytuacją prawną konkretnego podmiotu prawa". Pojęcie interesu prawnego nie doznało również klaryfikacji w treści decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego, jak i w decyzji Wojewody. Uzasadnienie decyzji sprowadziło się bowiem głównie do wskazania interesu prawnego jako jednej z przesłanek wydania dokumentów z akt zbiorowych, przedstawienia jego cech (osobisty, własny, indywidualny, konkretny, aktualny) oraz konstatacji. Zdaniem skarżącego uprawnienie do kultywowania w rodzinie oraz w następnych pokoleniach pamięci zmarłej osoby, gromadzenia po niej pamiątek i pisania historii rodziny, stanowi element prawa związanego z dobrem osobistym, którym jest kult pamięci osoby zmarłej. Takie dobro osobiste przysługuje wszystkim osobom bliskim zmarłego. W przypadku dobra osobistego, jakim jest kult pamięci osoby zmarłej, przy jego ocenie, nie można ograniczać się do uprawnień związanych z szeroko rozumianymi ceremoniami religijnymi, czy też praktykami funeralnymi. W przypadku prawa osobistego do kultu pamięci osoby zmarłej w rzeczywistości nie chodzi o jedno prawo podmiotowe, ponieważ w zależności od sytuacji danej osoby, a zwłaszcza jej potrzeb i przekonań, składa się ono z uprawnień o różnym charakterze, których realizacji można domagać się od organu administracyjnego

6. W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie podtrzymując swoje stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

7. W piśmie procesowym z dnia [...] października 2023 r. skarżący zaakcentował, że niepodanie we wniosku nazwiska osoby zmarłej, nie mogło stanowić przesłanki negatywnej w zakresie załatwienia jego wniosku.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył co następuje:

8. Zgodnie z art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tj. Dz. U. z 2022 r., poz. 2492) sądy administracyjne kontrolują prawidłowość zaskarżonych aktów administracyjnych, między innymi decyzji ostatecznych, przy uwzględnieniu kryterium ich zgodności z prawem. Decyzja podlega uchyleniu, jeśli sąd stwierdzi naruszenie prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy, naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania lub inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, o czym stanowi art. 145 § 1 pkt 1 lit. a-c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tj. Dz. U. z 2023r. poz. 1634 - dalej "p.p.s.a.") lub też naruszenie prawa będące podstawą stwierdzenia nieważności decyzji (art. 145 § 1 pkt 2 p.p.s.a ). W myśl natomiast art. 134 § 1 p.p.s.a. sąd rozstrzyga w granicach danej sprawy nie będąc jednak związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołaną podstawą prawną.

Sąd kontrolując w tak zakreślonych granicach legalność zaskarżonego rozstrzygnięcia stwierdził, że wniesiona w sprawie skarga nie jest zasadna.

9. Zaskarżona decyzja zapadła w związku z wystąpieniem przez skarżącego z wnioskiem z dnia [...] stycznia 2023 r. o udostępnienie aktu zgonu siostry pradziadka – M. - nazwisko rodowe K., celem wykonania fotokopii oraz uzyskania kopii akt zbiorowych aktu zgonu.

Materialnoprawną podstawę kontrolowanego rozstrzygnięcia stanowiły przepisy ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego.

W myśl art. 26 ust. 1 p.a.s.c. akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego stanowią dokumenty stanowiące podstawę sporządzenia aktu stanu cywilnego lub dokumenty złożone po sporządzeniu aktu stanu cywilnego, stanowiące podstawę do dołączenia wzmianki dodatkowej do aktu stanu cywilnego lub stanowiące podstawę zamieszczenia przypisku przy innych aktach stanu cywilnego. Zgodnie natomiast z ust. 4 powyższej regulacji dokumenty z akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego, na żądanie sądu, prokuratora, osoby, której akt stanu cywilnego dotyczy, lub osoby mającej interes prawny, mogą być wydawane: 1) na piśmie utrwalonym w postaci elektronicznej albo odwzorowania cyfrowego poświadczonego za zgodność z oryginałem przez kierownika urzędu stanu cywilnego kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo 2) w postaci kopii albo wydruku dokumentu elektronicznego poświadczonych za zgodność z oryginałem przez kierownika urzędu stanu cywilnego podpisem własnoręcznym. Jak trafnie w przedmiotowej sprawie ustaliły organy skarżący wystąpił z wnioskiem o udostępnienie dokumentów stanowiących akta zbiorowe siostry swojego pradziadka, a zatem jako daleki krewny stosownie do powołanych regulacji zobligowany był do wykazania się interesem prawnym.

Ponadto w myśl art. 130 ust. 5 p.a.s.c. osobie uprawnionej do otrzymania odpisu można umożliwić nieodpłatnie wykonanie fotokopii aktu stanu cywilnego. Natomiast zgodnie z art. 45 ust. 1 p.a.s.c. odpis aktu stanu cywilnego i zaświadczenie o zamieszczonych lub niezamieszczonych w rejestrze stanu cywilnego danych dotyczących wskazanej osoby wydaje się osobie, której akt dotyczy, lub jej małżonkowi, wstępnemu, zstępnemu, rodzeństwu, przedstawicielowi ustawowemu, opiekunowi, osobie, która wykaże w tym interes prawny, sądowi, prokuratorowi, organizacjom społecznym, jeżeli jest to zgodne z ich celem statutowym i przemawia za tym interes społeczny, oraz organom administracji publicznej, w tym podmiotom, o których mowa w art. 5a ust. 1, Służbie Ochrony Państwa, Policji, Straży Granicznej i Służbie Więziennej, a także Żandarmerii Wojskowej, jeżeli jest to konieczne do realizacji ich ustawowych zadań. Zatem również w zakresie wniosku dotyczącego udostępnienia aktu zgonu siostry pradziadka celem wykonania fotokopii skarżący jako daleki krewny zobligowany był do wykazania się interesem prawnym.

10. Pojęcie interesu prawnego nie zostało zdefiniowane w ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego, zatem w tym zakresie należy odwołać się do orzecznictwa oraz doktryny.

W pierwszej kolejności podkreślenia wymaga, że interes prawny nie jest tożsamy z interesem faktycznym. Interes faktyczny stanowi subiektywne poczucie podmiotu, że może żądać określonego zachowania od organu administracji, bądź też że na organie administracji spoczywa obowiązek określonego zachowania wobec tego podmiotu. Dopiero wówczas, gdy to subiektywne przekonanie ma swoje odzwierciedlenie w przepisach prawa, możemy mówić o interesie prawnym. Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 maja 2018 r., sygn. akt I GZ 129/18 interes faktyczny zachodzi wówczas, gdy dany podmiot jest wprawdzie bezpośrednio zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy administracyjnej, nie może jednak wskazać przepisu prawa powszechnie obowiązującego, który stanowiłby podstawę jego roszczenia i w konsekwencji uprawniał go do żądania stosownych czynności organu administracji. Natomiast czynnikiem odróżniającym interes prawny i interes faktyczny jest istnienie lub brak normy prawnej przyznającej ochronę danemu podmiotowi. O istnieniu interesu prawnego decydują zawsze przepisy prawa materialnego przyznające stronie konkretne, indywidualne i aktualne korzyści. Tym samym interes prawny jest kwalifikowanym interesem faktycznym, który wynika z określonego przepisu prawa materialnego odnoszącego się wprost do sytuacji danego podmiotu i pojawia się wówczas, gdy istnieje związek między obowiązującą normą prawa materialnego, a sytuacją prawną tegoż podmiotu (por. wyrok NSA z 6 grudnia 2016 r., sygn. akt II OSK 595/15).

Na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego w doktrynie stwierdzono, że "interes prawny powinien być rozumiany jako zobiektywizowana, czyli realnie istniejąca potrzeba ochrony prawnej – jest to interes o charakterze osobistym przez to, że jest własny, zindywidualizowany i skonkretyzowany, tak więc nie można go wywodzić z sytuacji prawnej innego podmiotu, nawet jeśli związki między nimi byłyby silne i nawet jeśli związki te miałyby nie tylko faktyczny, ale i prawny charakter. Interes prawny powinien być realny, musi wiec istnieć rzeczywiście w dacie stosowania danych norm prawa administracyjnego, nie może to być interes jedynie hipotetyczny ani przewidywany w przyszłości. Nie należy utożsamiać istnienia interesu prawnego tylko z takimi sytuacjami, w których konkretny przepis prawa materialnego zezwala na uzyskanie odpisu aktu stanu cywilnego, gdyż taka wykładnia prowadziłaby do istotnej zmiany treści normy zawartej w przepisie art. 83 ust. 2 p.a.s.c." (P. Kasprzyk, Wydawanie odpisów aktów stanu cywilnego i zaświadczeń z ksiąg stanu cywilnego uwagi de lege lata i de lege ferenda, Roczniki Nauk Prawnych Tom XVIII, numer 2 – 2008, s. 344). Stąd wskazuje się, że "w poszukiwaniu pojęcia interesu prawnego jednostki należy sięgnąć do definiowania sprowadzającego przedmiotową kategorię do obiektywnej, rzeczywistej potrzeby udzielenia zainteresowanemu ochrony prawnej" (K. Tomaszewska, Zasada pełnej i ograniczonej dostępności do CRASC , PPP 2018, nr 2, s. 9-21). Na gruncie procedury administracyjnej przyjmuje, że interes prawny ma charakter osobisty, własny i indywidualny, a zatem nie może to być interes osoby trzeciej. Interes ten jest konkretny, czyli jest związany z daną sytuacją faktyczną podmiotu, który nim się legitymuje, nadto jest on aktualny, a zatem jest związany z obowiązującą normą prawną i dotyczy bieżącej sytuacji faktycznej. Interes ten oparty jest na normie prawnej, którą da się wyodrębnić i do końca ustalić, a to oznacza, że interes ten nie jest pochodny, czyli nie wynika z innych interesów prawnych (J. Zimmermann. Prawo administracyjne. Warszawa 2020, s. 374-375).

11. Przenosząc powyższe ogólne uwagi na grunt przedmiotowej sprawy wskazania wymaga, że skarżący wskazał, że jego interes prawny wynika z art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1366 ze zm. – dalej "k.c.") w myśl którego dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Na tej podstawie, jako dobro osobiste wskazał kult pamięci i czci po zmarłym przodku. Ponadto skarżący powołał się na interpretację "interesu prawnego" wyrażoną w wyrokach WSA w Opolu 17 maja sygn. akt II SA/Op 108/22 (skarżąca domagała się wydania akt zbiorowych do aktu zgonu po zmarłej prababci) z dnia 13 kwietnia 2023 r. II SA/Op 44/23 oraz WSA we Wrocławiu sygn. akt II SA/Wr 469/21 (wyrok dotyczy pojęcia "interesu prawnego" na gruncie ustawy o dowodach osobistych).

Skład rozpoznający niniejszą sprawę nie podziela stanowiska zaprezentowanego w powyższych orzeczeniach, natomiast podziela stanowisko wyrażone w wyrokach WSA w Gliwicach z dnia 7 grudnia 2021 r., sygn. akt II SA/Gl 1089/21 oraz WSA w Krakowie z dnia 12 maja 2023 r., sygn. akt III SA/Kr 41/23 i zaprezentowaną tam argumentację przyjmuje jako własną.

W pierwszej kolejności wskazania wymaga, że kult pamięci osoby zmarłej nie został wymieniony w art. 23 k.c., jednak mając na uwadze otwarty katalog dóbr osobistych człowieka, o czym stanowi zwrot "jak w szczególności" zawarty w art. 23 k.c. uznać należy, że kult pamięci osoby zmarłej stanowi dobro osobiste człowieka, które podlega ochronie.

Dobro w postaci kultu pamięci zmarłego pojawia się w orzecznictwie sądów powszechnych w odniesieniu przede wszystkim w ramach problematyki prawa do grobu, ale również w kontekście ochrony czci zmarłego, która w sposób bezpośredni nie podlega ochronie prawnej w polskim systemie prawnym, z uwagi na brak podmiotu prawa. Osoba zmarła nie jest bowiem takim podmiotem. Z kolei naruszenie czci zmarłego może skutkować naruszeniem sfery emocjonalnej związanej z osobą zmarłą osób żyjących. Stąd wyróżnia się w ramach takiego kontekstu kultu pamięci zmarłego prawo do dobrej i prawdziwej pamięci o zmarłym.

Problematyczne na gruncie interpretacji art. 23 i 24 k.c. może się okazać również przyjęcie jakiemu podmiotowy przysługuje dobro w postaci kultu pamięci konkretnego zmarłego, a więc czy osoba żądająca ochrony musiała znać osobę zmarłą osobiście, jakie powinny być między nimi relację, czy można wywodzić prawo do ochrony kultu osoby zmarłej z publicznego podziwiania takiej osoby za jej życia mimo braku osobistej znajomości. To oczywiście poszerzałoby znacznie zakres tego dobra osobistego i żądanej ochrony, gdyż można by wykazywać istnienie tego dobra prawnego również w odniesieniu do dalekich przodków, a nawet do osób z którymi nie jest się spokrewnionym, ale posiada się jakieś emocje, które mogą podlegać ochronie na gruncie prawa cywilnego. Aktualnie za dobra osobiste uważa się wartości niemajątkowe związane z osobowością człowieka, czyli jego fizyczną i psychiczną integralność oraz przejawy działalności twórczej, powszechnie uznawane w danym społeczeństwie, wobec czego z zakresu ochrony prawnej zostają wyłączone przypadki błahe, które pomimo osobiście odczuwanej przykrości przez dotkniętego naruszeniem, nie zasługują w przekonaniu społecznym na ochronę. Dobra osobiste stanowią o indywidualności człowieka i jego pozycji w społeczeństwie.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że kult pamięci jest chroniony na gruncie prawa cywilnego w sytuacji, gdy powstaje jego zagrożenie lub naruszenie. Dopiero wówczas można wystąpić o jego ochronę. Nie jest więc dopuszczalne wystąpienie o ustalenie istnienia dobra osobistego. Istnieje ono bowiem niezależnie i związane jest z przyrodzoną godnością człowieka. Dopiero prawo wynikające z jego istnienia można ewentualnie ustalić w drodze procesu cywilnego. Tak więc fakt istnienia dobra nie wywołuje dalej idących konsekwencji w sytuacji braku jego zagrożenia lub naruszenia, a więc braku interesu prawnego w domaganiu się ochrony. Istnienie dobra osobistego jest bowiem kwestią faktu, a interes prawny ma wynikać z prawa, a nie z faktu. Dopiero więc z potrzeby ochrony dobra osobistego może wynika cudzy interes prawny.

Zdaniem Sądu skarżący ma dobro prawne w postaci kultu pamięci po swojej dalekiej krewnej, jednakże samo posiadanie tego dobra, które jest chronione na gruncie art. 23 k.c. przed zachowaniem mu zagrażającym lub je naruszającym, nie skutkuje jeszcze istnieniem "interesu prawnego" wymaganego na gruncie art. 26 ust. 4 i 45 ust. 1 p.a.s.c. Samo odwołanie się do postanowień art. 23 k.c. nie jest wystarczające, ponieważ przepis ten wiązać należy z określonymi działaniami, które zmierzałyby do ochrony określonego dobra w przypadku jego naruszania lub też w wykazaniu określonej sytuacji w związku z toczącym się przed sądem lub innym organem administracji publicznej postępowaniem. W rozpoznawanej sprawie skarżący do takich okoliczności nie odwołuje się, a tym samym nie wykazuje legitymowania się stosownym interesem prawnym.

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 25 stycznia 2023 r., sygn. akt II OSK 2634/21 sformułowanie "interes prawny" odnosi się do związku między sferą indywidualnych praw i obowiązków określonego podmiotu, a sprawą w której może nastąpić konkretyzacja tych praw i obowiązków. Jego podstawą mogą być wszystkie normy, istniejące w obowiązującym stanie prawnym, w oparciu o które można wywieść obowiązek uzyskania informacji znajdujących się w aktach stanu cywilnego. Konkretyzacja ta nie musi przy tym nastąpić wyłącznie w postępowaniu administracyjnym ale również w innych postępowaniach, w tym w postępowaniu cywilnym. Wykazanie interesu prawnego w uzyskaniu odpisu aktu stanu cywilnego, ma polegać na wskazaniu okoliczności, które w świetle przepisów prawa materialnego kreują ten interes prawny, a nie na wskazaniu przepisu z którego wprost wynikałby obowiązek przedłożenia aktu stanu cywilnego. Jakkolwiek interes ten ma charakter materialnoprawny to może on urzeczywistniać się poprzez zastosowanie norm mających głównie charakter procesowy. Przez normy prawa materialnego należy bowiem rozumieć normy zawarte w przepisach prawa powszechnie obowiązującego, które określają treść praw i obowiązków tych podmiotów do których w ramach danego stosunku prawnego przepisy te mogą mieć zastosowanie.

W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się również, że "interes prawny" istnieje w sytuacji, gdy posiadanie dokumentów z zasobu urzędu stanu cywilnego jest potrzebne do wystąpienia z konkretnym roszczeniem, np. o uregulowanie stanu faktycznego i prawnego w aktach wieczystoksięgowych (wyrok NSA z 25 stycznia 2023 r., sygn. akt II OSK 2634/21), o zainicjowanie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (wyrok WSA w Gdańsku z 24 maja 2007 r., sygn. akt III SA/Gd 126/07), o złożenie do sądu wieczystoksięgowego wniosku o wpis w księdze wieczystej usuwający niezgodność stanu prawnego z faktycznym na nieruchomości wchodzącej uprzednio (do czasu rozwiązania małżeństwa) w skład majątkowej wspólności małżeńskiej dłużnika (wyrok NSA z 25 stycznia 2023 r., sygn. akt II OSK 2634/21).

W ocenie Sądu art. 23 k.c. sam w sobie nie kreuje prawa, ale wskazuje na określone dobra osobiste, których istnienie wiąże się z człowieczeństwem i które są dopiero podstawą wszelkich praw i obowiązków. Dobra te podlegają ochronie, ale w sytuacji wystąpienia zagrożenia bądź naruszenia.

Posiadanie dobra osobistego w postaci kultu pamięci zmarłego nie determinuje więc interesu prawnego co do udostępnienia dokumentów znajdujących się w aktach stanu cywilnego. Chodzi bowiem o to, że wnioskodawca musi mieć interes prawny w posiadaniu tychże dokumentów, które mają mu służyć do realizacji jego konkretnych praw. Zatem wnioskodawca musi wykazać, że posiadanie wnioskowanych dokumentów służy ochronie jego prawa do kultu pamięci zmarłej krewnej. W przypadku jednak - jak ma to miejsce w przedmiotowej sprawie - gdy kult pamięci po zmarłym dalekim krewnym nie jest ani zagrożony, ani naruszony, to uznać należy, że skarżący nie wykazał się interesem prawnym w posiadaniu wnioskowanych dokumentów. Zdaniem Sądu badanie dziejów rodziny nie uzasadnia dostępu do dokumentów znajdujących się w zasobach urzędu stanu cywilnego. Jest to jedynie realizacja interesu faktycznego skarżącego.

Należy również zwrócić uwagę, że ustawodawca na gruncie ustawy prawo o aktach stanu cywilnego zróżnicował w zakresie dostępu do akt stanu cywilnego sytuację bliskiej rodziny (małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy, opiekun), od dalekich krewnych, którzy muszą się wykazać istnieniem "interesu prawnego", aby uzyskać dostęp do dokumentów. Samo pokrewieństwo w przypadku dalszych krewnych nie stanowi pozytywnej przesłanki w zakresie dostępu do akt stanu cywilnego. Może się bowiem zdarzyć, że najbliższa rodzina zmarłego, która nie musi uzasadniać potrzeby dostępu do dokumentów interesem prawnym, nie będzie zainteresowana, aby daleki krewnych te dokumenty otrzymał. Może więc zaistnieć sytuacja, gdy interesy członków rodziny zmarłego będą ze sobą konkurować. W ramach zaś postępowania o udostępnienie aktów stanu cywilnego nie ma stworzonej specjalne procedury, która by umożliwiała uzyskiwanie zezwolenia od pozostałych członków rodziny. Stąd ustawodawca wymaga od dalszych krewnych (z linii bocznej) wykazania się konkretnym interesem prawnym, a więc wskazania dla potrzeb ochrony jakich konkretnie swoich praw w ramach procedury cywilnej, czy administracyjnej potrzebują wnioskowanych dokumentów z akt stanu cywilnego.

12. Na marginesie wskazania również wymaga, że jak wynika z pisma Urzędu Stanu Cywilnego wynika, że zachowały się akta zbiorowe M. - nazwisko rodowe K. w których znajdują się dane osobowe innych osób niż osoba zmarła, tj. dane lekarza stwierdzającego zgon oraz osoby zgłaszającej zgon, a także dane statystyczne dotyczące źródła utrzymania. Zamiar badania dziejów swojej rodziny nie jest przesłanką uzasadniająca otrzymanie takich danych osobowych oraz majątkowych dalekiej krewnej. Przepisy z zakresu ochrony danych osobowych określają sytuacje w których przetwarzanie tych danych jest legalne, przy czym przetwarzaniem danych osobowych jest również ich udostępnianie. Takie udostepnienie skarżącemu przez organ cudzych danych osobowych może nastąpić jedynie w ramach realizacji przesłanki gdy przetwarzanie jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi lub gdy przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią. Prowadzenie badań dziejów swojej rodziny nie uzasadnia więc przewarzania danych osobowych lekarza stwierdzającego zgon oraz osoby zgłaszającej zgon.

Reasumując skoro orzekające w przedmiotowej sprawie organy nie naruszyły prawa, w tym wskazanych w skardze przepisów Konstytucji RP Sąd działając na podstawie art. 151 p.p.s.a. skargę oddalił.