Wyrok z dnia 2021-03-17 sygn. IV SA/Wa 632/20

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w składzie następującym: Przewodniczący: sędzia WSA Wojciech Rowiński Sędziowie: sędzia WSA Kaja Angerman sędzia WSA Grzegorz Rząsa (spr.) po rozpoznaniu w dniu 17 marca 2021 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy ze skargi M. Q. na decyzję Wojewody [...] z [...] stycznia 2020 r., [...] w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie sprostowania aktu zgonu 1. uchyla zaskarżoną decyzję; 2. zasądza od Wojewody [...] na rzecz M. Q. kwotę 100 (sto) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.

I. Przedmiotem zaskarżenia w niniejszej sprawie jest decyzja Wojewody [...] (dalej: "Wojewoda" lub "organ II instancji") z [...] stycznia 2020 r., [...] uchylająca w całości decyzję Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego [...] (dalej: "Kierownik USC" lub "organ I instancji") z [...] listopada 2019 r., [...] orzekającą o odmowie sprostowania aktu zgonu nr [...] sporządzonego na imiona i nazwisko W. S. w zakresie stanu cywilnego zmarłego z rozwiedziony na żonaty i umarzająca postępowanie administracyjne w I instancji.

II. Zaskarżona decyzja została oparta na następujących ustaleniach faktycznych i ocenach prawnych.

II.1. Na wniosek M. Q. (dalej: "skarżąca") w Urzędzie Stanu Cywilnego [...] zostało wszczęte w dniu [...] października 2019 r. postępowanie w przedmiocie sprostowania aktu zgonu nr [...] sporządzonego na imiona i nazwisko W. S. w zakresie stanu cywilnego zmarłego z rozwiedziony na żonaty. W uzasadnieniu skarżąca wskazała, że w dniu [...] kwietnia 2013 r. wzięła ślub z W. S. w Parafii pw. [...] przy ul. [...][...] w [...]. Do akt sprawy dołączyła kopię świadectwa małżeństwa wystawioną dnia 8 października 2019 r. przez księdza proboszcza ww. parafii.

II.2. Kierownik USC decyzją z [...] listopada 2019 r., nr [...] orzekł o odmowie sprostowania aktu zgonu nr [...] sporządzonego na imiona i nazwisko W. S. w zakresie stanu cywilnego zmarłego z rozwiedziony na żonaty. W uzasadnieniu wskazano, że ani w aktach zbiorowych przedmiotowego aktu zgonu, ani we wcześniejszych aktach stanu cywilnego dotyczących W. S. nie ma informacji o zawarciu przez niego związku małżeńskiego ze skarżącą w dniu [...] kwietnia 2013 r.

II.3. Odwołanie od tej decyzji wniosła do Wojewody skarżąca. W uzasadnieniu wskazała, że ślub, jaki zawarła [...] kwietnia 2013 r. z W. S., był ślubem konkordatowym i z ich strony dopełnione zostały wszystkie niezbędne czynności. Zatem stan cywilny wymienionego w dacie jego śmierci powinien brzmieć "żonaty", a nie "rozwiedziony".

II.4. Zaskarżoną decyzją z [...] stycznia 2020 r., [...] Wojewoda orzekł o uchyleniu decyzji Kierownika USC z [...] listopada 2019 r., [...] w całości i umorzeniu postępowania w I instancji. Rozpatrując sprawę na skutek wniesionego odwołania organ II instancji stwierdził, że zaskarżona decyzja nie może zostać utrzymana w obrocie prawnym, jednak z innych powodów, niż podniesione w odwołaniu. Wojewoda podniósł, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że skarżąca zawarła z W. S. związek małżeński w dniu [...] września 1976 r. w Urzędzie Stanu Cywilnego [...]. Następnie prawomocnym wyrokiem z dnia [...] września 1988 r., sygn. akt [...] Sąd Rejonowy w [...] orzekł rozwiązanie tego małżeństwa. Z kolei w aktach zbiorowych aktu zgonu nr [...] znajduje się protokół zgłoszenia zgonu, z którego wynika, że zgon W. S. zgłosiła skarżąca. W protokole tym wskazano, że zmarły był rozwiedziony. Dodatkowo w aktach zbiorowych przedmiotowego aktu zgonu znajduje się oświadczenie podpisane przez skarżącą, w którym wskazano, że W. S. był rozwiedziony, a wymieniona jest jego byłą żoną. Zarówno w rejestrze stanu cywilnego, jak i rejestrze PESEL, brak jest informacji o ponownym zawarciu małżeństwa przez ww. osoby. Związek małżeński zawarty między skarżącą a W. S. w dniu [...] kwietnia 2013 r. w Parafii pw. [...] przy ul. [...] [...] w [...] nie został odnotowany w rejestrach państwowych. W oparciu o powyższe, Wojewoda stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie nie powinna zostać wydana merytoryczna decyzja, gdyż skarżąca nie wykazała interesu prawnego w sprostowaniu aktu zgonu nr [...] sporządzonego na imiona i nazwisko W.S. w zakresie stanu cywilnego zmarłego z rozwiedziony na żonaty. Skarżąca w dniu śmierci wymienionego nie była jego żoną z punktu widzenia polskiego prawa, gdyż brak jest aktu małżeństwa potwierdzającego powyższe. Zaś we wniosku o sprostowanie przedmiotowego aktu skarżąca nie wskazała żadnych innych okoliczności ani dokumentów, które wskazywałyby na posiadanie przez nią interesu prawnego. W sytuacji zatem, gdy brak jest podstaw prawnych do merytorycznego rozpatrzenia wniosku skarżącej o sprostowanie aktu zgonu nr [...] porządzonego na imiona i nazwisko W.S., w ocenie Wojewody zaskarżoną decyzję należało uchylić w całości i umorzyć postępowanie w pierwszej instancji.

III.1. Na powyższą decyzję Wojewody z [...] stycznia 2020 r., [...] skarżąca wywiodła skargę, podnosząc iż zarzut braku interesu prawnego u skarżącej jest co najmniej nieuprawniony. Skarżąca jako żona zamieszkiwała razem ze swoim mężem W. S. w zajmowanym mieszkaniu przy ul. [...] [...] - od chwili zawarcia ślubu, aż do samej jego śmierci. Zawsze się nim opiekowała, on jej osobą również się opiekował, prowadzili razem gospodarstwo dwuosobowe. Skarżąca podniosła, że śmierć męża zawsze ma wpływ na pozostającą przy życiu żonę, szczególnie również na jej materialny stan. Skarżąca oświadczyła, że po dacie ślubu [...] kwietnia 2013 r. - nigdy nie twierdziła, że jest rozwiedziona. Zaprzeczałaby takim twierdzeniem aktowi ślubu. Skarżąca oświadczyła, że posiadając akt ślubu konkordatowego, zawartego w Parafii przy ul. [...] [...] w [...] nie może ponosić jako osoba fizyczna, skutków prawnych będących następstwem niewłaściwej współpracy między instytucjami właściwymi do przestrzegania prawa w ramach swoich kompetencji. Dodała, że w Polsce - prawo cywilne i kanoniczne nakłada obowiązek współpracy między Państwem i Kościołem. Każdy z tych podmiotów nosi na sobie, ciążące obowiązki związane z rejestracją ślubów konkordatowych, zawartych przed księdzem - jako uznanych za równoznaczne ze ślubami zawartymi przed Kierownikiem USC.

III.2. W odpowiedzi na skargę Wojewoda wniósł o jej odrzucenie z uwagi na brak w skardze numeru PESEL skarżącej.

IV. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje.

IV.1. Skarga co do zasady zasługiwała na uwzględnienie. Zdaniem Sądu, skarżąca posiada interes prawny w domaganiu się sprostowania aktu zgonu W. S. Już w tym miejscu należy równocześnie zaznaczyć, że kwestię posiadania interesu prawnego, czyli posiadania legitymacji do wystąpienia z żądaniem sprostowania aktu stanu cywilnego, należy odróżnić od zagadnienia zasadności takiego żądania. Wydając niniejszy wyrok, uchylający decyzję o umorzeniu postępowania, Sąd nie może formułować wiążących ocen prawnych co do zasadności podania skarżącej. Uznanie bowiem, że danemu podmiotowi przysługuje status strony, nie przesądza jeszcze, że sprawa winna być załatwiona zgodnie z wnioskiem tego podmiotu. Wojewoda ponownie rozpoznając sprawę winien zatem wydać decyzję co do istoty. W razie zatem, ewentualnego, utrzymania w mocy decyzji Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego z [...] listopada 2019 r. przez Wojewodę po ponownym rozpoznaniu sprawy, wówczas legalność rozstrzygnięcia Wojewody będzie mogła być poddana ocenie sądu administracyjnego rozpoznającego ewentualną skargę strony.

IV.2. Dalej należy wskazać, że zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2020 r., poz. 463; dalej: "p.a.s.c."), akt stanu cywilnego, który zawiera dane niezgodne z danymi zawartymi w aktach zbiorowych rejestracji stanu cywilnego lub z innymi aktami stanu cywilnego, o ile stwierdzają one zdarzenie wcześniejsze i dotyczą tej samej osoby lub jej wstępnych, albo z zagranicznymi dokumentami stanu cywilnego, podlega sprostowaniu przez kierownika urzędu stanu cywilnego, który go sporządził. W myśl zaś art. 35 ust. 3 p.a.s.c., sprostowania aktu stanu cywilnego dokonuje się z urzędu, na wniosek osoby, której ten akt dotyczy, lub jej przedstawiciela ustawowego, na wniosek osoby mającej w tym interes prawny lub prokuratora, w formie czynności materialno-technicznej. Należy podkreślić, że sprostowanie w trybie administracyjnym jest ograniczone do sytuacji, w której dokonanie tej czynności jest możliwie w oparciu o akta zbiorowe rejestracji stanu cywilnego lub inne akty stanu cywilnego, o ile stwierdzają one zdarzenie wcześniejsze i dotyczą tej samej osoby lub jej wstępnych albo zagraniczne dokumenty stanu cywilnego, o których mowa w art. 35 ust. 2 p.a.s.c. (art. 36 p.a.s.c.). Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego uznaje, że brak jest podstaw do sprostowania aktu stanu cywilnego, wydaje decyzję o odmowie sprostowania tego aktu (art. 2 ust. 6 p.a.s.c.). Równocześnie trzeba zauważyć, że ustawodawca nie uregulował w p.a.s.c. zagadnienia interesu prawnego w domaganiu się sprostowania aktu stanu cywilnego. W powołanym przepisie art. 35 ust. 3 p.a.s.c., ani innej jednostce redakcyjnej tej ustawy, nie uregulowano w sposób odrębny od zasad ogólnych kwestii statusu strony w postępowaniu w sprawie sprostowania aktu stanu cywilnego (na wzór np. art. 28 ust. 2 ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, art. 235 ust. 2 ustawy z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej lub art. 185 ust. 1 i 2 ustawy 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska). Zastosowanie znajdzie tu zatem art. 28 k.p.a. Zgodnie z tym przepisem, stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Zdaniem Sądu, należy mieć przede wszystkim na uwadze, że w demokratycznym państwie prawa (art. 2 Konstytucji RP) status strony nie jest swoistym przywilejem, ale jednym z podstawowych gwarantów prawa do postępowania, a zatem prawa do obrony interesów na drodze prawa, w tym prawa do wysłuchania (por. np. wyr. NSA z 17 listopada 2011 r., II OSK 1657/10, CBOSA). Stąd też w orzecznictwie wskazuje się, że wątpliwości na temat legitymacji do udziału w postępowaniu w charakterze strony należy rozstrzygać na korzyść podmiotu domagającego się uznania go za stronę postępowania (por. np. wyrok NSA z 29 września 2010 r., II OSK 1481/09, CBOSA). Interes prawny stanowiący podstawę przyznania legitymacji strony w postępowaniu administracyjnym jest kategorią materialnoprawną. Mogą to być przepisy, z których wprost wynika konkretne uprawnienia dla strony, ale również przepisy, z których wynika sytuacja jakoś przez prawo chroniona, np. jakaś korzyść, której prawo pozwala oczekiwać, możność dążenia do jakiegoś skutku prawnego, możność obrony przed ograniczeniem zdobytych już uprawnień (por. np. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów NSA z dnia 22 września 2014 r., II GPS 1/14, ONSAiWSA 2015 r. nr 1 poz. 4). Stwierdzenie posiadania interesu prawnego w rozumieniu art. 28 k.p.a. wymaga zatem ustalenia związku między sferą indywidualnych praw i obowiązków danego podmiotu, a obowiązującym systemem prawa. Przenosząc te ustalenia na grunt niniejszej sprawy należy przede wszystkim wskazać, że skarżąca żądanie sprostowania aktu zgonu W.S. oparła na twierdzeniu, że w chwili zgonu tej osoby była żoną W. S. Twierdzenie to skarżąca oparła na świadectwie małżeństwa sporządzonym przez duchownego w Parafii [...] w [...]. Oczywiste jest, że osoba, która uważa, że w chwili śmierci pozostawała w związku małżeńskim ze zmarłym, a zwłaszcza jeżeli przedkłada na tę okoliczność określone dokumenty, ma interes prawny w domaganiu się sprostowania aktu zgonu. Wystarczy wskazać, że w tej części akt zgonu dotyczy bezpośrednio tej osoby (zob. np. art. 48 ust. 4 pkt 2 i 3 p.a.s.c.). Odrębną kwestią jest natomiast to, czy dokumenty załączone do wniosku o sprostowanie lub stan akt zbiorowych rejestracji stanu cywilnego potwierdzają, w świetle relewantnych przepisów p.a.s.c. odczytywanych w powiązaniu z odpowiednimi przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zasadność żądania sprostowania aktu stanu cywilnego. Jeżeli organ stwierdza, że nie potwierdzają żądania, to winien sprawę załatwić odmowną decyzją administracyjną. Strona ma następnie prawo do poddania negatywnej decyzji kierownika urzędu stanu cywilnego kontroli instancyjnej (art. 15 k.p.a.). W realiach niniejszej sprawy Wojewoda, uchylając decyzję organu I instancji oraz umarzając postępowanie administracyjne z uwagi na wadliwie stwierdzony przez Wojewodę brak interesu prawnego skarżącej, pozbawił skarżąca prawa do dwukrotnego rozpoznania co do istoty jej sprawy.

IV.3. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 200 p.p.s.a. Na koszty te składa się wpis od skargi (100 zł).

IV.4. Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c p.p.s.a. w zw. z art. 15 oraz art. 28 k.p.a. w zw. z art. 35 ust. 3 oraz art. 48 ust. 4 pkt 2 i 3 p.a.s.c., orzeczono jak w sentencji.