Postanowienie z dnia 2010-08-04 sygn. III KK 53/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III KK 53/10

P O S T A N O W I E N I E

Dnia 4 sierpnia 2010 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący)

SSN Tomasz Artymiuk

SSN Michał Laskowski (sprawozdawca)

Protokolant Teresa Jarosławska

przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Józefa Gemry

w sprawie A. Ł.

skazanej z art. 233 § 1 k.k.

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 4 sierpnia 2010 r.

kasacji, wniesionej przez obrońcę 

od wyroku Sądu Okręgowego w E. z dnia 12 listopada 2009 r., sygn. akt VI Ka […] utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w D. z dnia 13 maja 2009 r., sygn. akt II K […]

1. oddala kasację;

2. obciąża skazaną kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wyrokiem Sądu Rejonowego w D. z dnia 13 maja 2009 r., sygn. II K […], A. Ł. uznana została za winną tego, że:

I. w dniach 13 maja 2004 r. i 7-8 września 2004 r. w O. i D., działając ze z góry powziętym zamiarem, będąc przesłuchiwana w charakterze świadka i będąc pouczoną o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań w toku postępowania przygotowawczego w Komendzie Miejskiej Policji w O. w sprawie D-[…]i w Prokuraturze Rejonowej w D. w sprawie Ds. […] zeznała nieprawdę co do okoliczności i sposobu przeprowadzenia u niej aborcji podając, że:

- lekarz W. G. w dniu 13 maja 2004 r. badał ją ginekologicznie i rozpoznał u niej nadżerkę;

- poddała się zabiegowi usunięcia nadżerki;

- lekarz J. D. pod pozorem usunięcia nadżerki dokonał u niej aborcji, to jest przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za przestępstwo to wymierzono jej karę 6 miesięcy pozbawienia wolności,

II. w dniach 20 maja 2005 r. i 13 czerwca 2005 r. w E., działając ze z góry powziętym zamiarem, będąc pouczoną o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, podczas przesłuchania w charakterze świadka przed Sądem Okręgowym w E. w sprawie II K […] zeznała nieprawdę co do okoliczności i sposobu przeprowadzenia u niej aborcji, podając fakty opisane powyżej w punkcie I, to jest przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za przestępstwo to wymierzono jej karę 6 miesięcy pozbawienia wolności,

III.  w dniu 19 września 2006 r. w E., będąc pouczoną o odpowiedzialności

karnej za składanie fałszywych zeznań, podczas przesłuchania w charakterze świadka przed Sądem Okręgowym w E. w sprawie II K […] zeznała nieprawdę co do okoliczności i sposobu przeprowadzenia u niej aborcji, podając fakty opisane powyżej w punkcie I, to jest przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. i za przestępstwo to wymierzono jej karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Sąd wymierzył A. Ł. karę łączną 10 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby.

Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonej zarzucając wyrokowi:

- rażące naruszenie przepisów postępowania, to jest art. 14 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. polegające na prowadzeniu postępowania przed sądem pierwszej instancji i wydaniu wyroku pomimo braku skargi uprawnionego oskarżyciela, wynikającego z wydania wyroku na skutek uchylenia postanowienia o umorzeniu postępowania karnego w stosunku do oskarżonej na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., gdy podmiot wnoszący zażalenie na to postanowienie nie posiadał legitymacji czynnej, tym samym nie był uprawnionym skarżącym w myśl przepisów prawa,

- rażące naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść orzeczenia, w szczególności art. 429 § 1 k.p.k. i art. 430 § 1 k.p.k. wyrażający się w bezzasadnym przyjęciu do rozpoznania zażalenia wniesionego przez pełnomocnika J. D., M. H. i W. G. na postanowienie Sądu Rejonowego w D. z dnia 20 sierpnia 2008 r., sygn. akt II K […], w przedmiocie umorzenia postępowania karnego w stosunku do oskarżonej na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., a w konsekwencji uchylenia zaskarżonego postanowienia i skierowaniu sprawy do rozpoznania na rozprawie, gdy tymczasem środek odwoławczy w postaci zażalenia został wniesiony przez podmiot nieposiadający legitymacji czynnej.

Obrońca oskarżonej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania, a ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy w E. wyrokiem z dnia 12 listopada 2009 r., sygn. VI Ka […], utrzymał w mocy zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w D., uznając apelację obrońcy A. Ł. za oczywiście bezzasadną.

Kasację od tego wyroku wniósł obrońca skazanej. Zarzucił w niej uchybienie stanowiące bezwzględny powód odwoławczy określony w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k., polegający na obrazie art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. poprzez brak uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji w sytuacji, gdy postępowanie przed tym sądem i wydanie przez niego wyroku nastąpiło w wyniku rozpoznania zażalenia wniesionego przez podmiot niemający legitymacji czynnej, to jest prowadzone było mimo braku skargi właściwego podmiotu (art. 14 § 1 k.p.k. i art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.).

W konkluzji kasacji obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Okręgowy w E. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.

Prokurator Prokuratury Generalnej wniósł w trakcie rozprawy kasacyjnej o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Kasacja obrońcy A. Ł. nie jest zasadna. Należy przypomnieć na wstępie rozważań Sądu Najwyższego, że zgodnie z art. 523 § 2 k.p.k. kasację na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Ograniczenie to nie dotyczy jednak kasacji wniesionej z powodu uchybień wymienionych w art. 439 k.p.k., a więc z powodu bezwzględnych przyczyn odwoławczych. Wyjątek ten ustanowiono w przepisie art. 523 § 4 pkt 1 k.p.k. Wyjątkowość tego przepisu powoduje, że przedmiotem badań w toku postępowania kasacyjnego była wyłącznie kwestia uchybień wskazanych w art. 439 k.p.k., w tym przede wszystkim uchybienia opisanego w zarzucie kasacji.

W uzasadnieniu kasacji trafnie opisano istotę zasady skargowości ustanowioną w art. 14 § 1 k.p.k. Zgodnie z tym przepisem wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu. Zasadę skargowości rozumieć przy tym należy w taki sposób, że odnosi się ona nie tylko do wszczęcia postępowania przed sądem pierwszej instancji, ale również do wszczęcia postępowania sądowego na innych etapach postępowania, w tym do wszczęcia postępowania odwoławczego. Z tego powodu rozróżniać można skargi zasadnicze, będzie to akt oskarżenia i jego surogaty, oraz skargi etapowe i incydentalne - środki odwoławcze, wnioski itd. Zasada skargowości, co trafnie podniesiono w kasacji, dotyczy wszystkich rodzajów skarg występujących w procesie karnym.

Po pierwsze uznać należy, iż niewątpliwie nie doszło w rozpoznawanej sprawie do naruszenia zasady skargowości w odniesieniu do skargi zasadniczej. W sprawie wniesiony został akt oskarżenia przez uprawnionego oskarżyciela publicznego. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji toczyło się zatem zgodnie z omawianą zasadą. Uprawniony podmiot, to jest obrońca oskarżonej, wniósł także apelację, która zainicjowała postępowanie odwoławcze. Postępowanie to zakończone zostało wyrokiem Sądu Okręgowego w E. i to ten właśnie wyrok zaskarżony został kasacją. Można zatem stwierdzić, że wyrok zaskarżony kasacją obrońcy A. Ł. z pewnością nie został wydany wbrew zasadzie skargowości. Można by nawet na tym zakończyć rozważania związane z oceną zasadności kasacji.

Ustosunkowując się jednak po drugie do zarzutu naruszenia zasady skargowości w odniesieniu do skargi etapowej, a więc zażalenia oskarżycieli posiłkowych na postanowienie Sądu Rejonowego w D. o umorzeniu postępowania, przypomnieć wypada, że postępowanie to zainicjowane zostało złożeniem przez J. D., M. H. i W. G. zawiadomienia o przestępstwie (k. 1 akt). Trzej wymienieni lekarze w różny sposób dawali w toku procesu wyraz zainteresowania skazaniem A. Ł. za popełnienie przestępstwa. Po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu złożyli oświadczenia o woli działania w toku postępowania w charakterze oskarżycieli posiłkowych (k. 367 akt), a J. D. wniósł przeciwko oskarżonej powództwo cywilne. Sąd Rejonowy w D. początkowo nie kwestionował uprawnień oskarżycieli posiłkowych, w szczególności nie wydał postanowienia na podstawie art. 56 § 2 k.p.k. W chwili składania zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania, możliwość występowania w charakterze strony również nie była kwestionowana i to zarówno przez prezesa sądu pierwszej instancji, który nie odmówił przyjęcia środka odwoławczego na podstawie art. 429 § 1 k.p.k., ani przez sąd odwoławczy, który nie pozostawił zażalenia bez rozpoznania na podstawie art. 430 § 1 k.p.k. i, co wynika z treści protokołu i wydanego orzeczenia, traktował J. D., M. H. i W. G. jak uprawnionych oskarżycieli posiłkowych. W tej sytuacji nie można uznać, że postępowanie odwoławcze zainicjowane zażaleniem wymienionych osób toczyło się mimo braku skargi uprawnionego oskarżyciela, a tym samym, że doszło do uchybienia przepisowi art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. i do zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. Do uznania przez Sąd Rejonowy, że wymienieni lekarze nie są pokrzywdzonymi w sprawie, a tym samym nie są osobami uprawnionymi do występowania w charakterze oskarżycieli posiłkowych, doszło bowiem dopiero w dniu 9 stycznia 2009 r., a więc po wydaniu przez sąd odwoławczy postanowienia uchylającego orzeczenie o umorzeniu postępowania i skierowaniu sprawy do merytorycznego rozpoznania.

Jeśli nawet przyjąć, jak dowodzi autor kasacji, że J. D., M. H. i W. G. nie mogli być uznani za pokrzywdzonych, albowiem ich dobra prawne nie zostały zgodnie z art. 49 § 1 k.p.k. naruszone ani zagrożone działaniami oskarżonej w sposób bezpośredni, to niezasadne przyjęcie i rozpoznanie ich zażalenia, z uchybieniem art. 429 § 1 k.p.k. i art. 430 § 1 k.p.k. nie powoduje, że sąd działał mimo zaistnienia okoliczności wyłączającej możliwość prowadzenia postępowania, wskazanej w przepisie art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k., a więc bez skargi uprawnionego oskarżyciela. Nawet błędne uznanie na tym etapie procesu za pokrzywdzonych powoduje zatem, że nie można mówić o braku skargi uprawnionego podmiotu. Taki stan miał miejsce w toku przedmiotowego postępowania do chwili wydania przez sąd postanowienia na podstawie art. 56 § 2 k.p.k. stwierdzającego, że J. D., M. H. i W. G. nie są osobami uprawnionymi do udziału w sprawie w charakterze oskarżycieli posiłkowych. Zwrócić należy uwagę na fakt, że w identycznej procesowo sytuacji Sąd Najwyższy wyraził taki sam pogląd w postanowieniu z dnia 5 maja 2006 r., V KK 385/05, (OSNKW 2006, z. 7-8, poz. 73).

Po trzecie wreszcie zauważyć jeszcze można, że zgodnie z art. 459 § 3 k.p.k. zażalenie przysługuje nie tylko stronom, ale także osobom, których zaskarżone postanowienie bezpośrednio dotyczy. Nie wchodząc w skomplikowane zagadnienie ustalania, czy w rozpoznawanej sprawie dobra prawne wymienianych lekarzy zostały, zgodnie z art. 49 § 1 k.p.k. bezpośrednio naruszone lub zagrożone, uznać można, że postanowienie o umorzeniu postępowania, które zostało przez nich zainicjowane, bezpośrednio ich dotyczyło. Bezpośredniość, o której mowa w art. 549 § 3 k.p.k. dotyczy bowiem postanowienia, a nie sposobu naruszenia lub zagrożenia sfery dóbr prawnych konkretnej osoby. Fakt złożenia zawiadomienia o przestępstwie, a także fakt toczącego się wcześniej na skutek zeznań A. Ł. postępowań oraz wymienienie przynajmniej W. G. i J. D. w zarzucie aktu oskarżenia skierowanego przeciwko A. Ł. powodują, że lekarze ci mogą być uznani co najmniej za osoby, których zaskarżone postanowienie bezpośrednio dotyczyło, a tym samym za osoby uprawnione do wniesienia zażalenia. Także zatem z tego punktu widzenia nie można uznać, aby w rozpoznawanej sprawie zasada skargowości została naruszona.

Biorąc pod uwagę wszystkie trzy omówione powyżej linie rozumowania, Sąd Najwyższy oddalił kasację.

Orzeczenie o kosztach sądowych postępowania kasacyjnego uzasadnione jest treścią art. 518 k.p.k. w zw. z art. 636 § 1 k.p.k.