Postanowienie z dnia 2009-06-18 sygn. WK 10/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt WK 10/09

POSTANOWIENIE

Dnia 18 czerwca 2009 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Wiesław Błuś (przewodniczący)

SSN Marian Buliński

SSN Jarosław Matras

SSN Edward Matwijów

SSN Marek Pietruszyński

SSN Jan Bogdan Rychlicki

SSN Jerzy Steckiewicz (sprawozdawca)

Protokolant: asystent SN Anna Krawiec

przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Wojciecha Marcinkowskiego w sprawie W. P. skazanego z art. 11 § 1 k.k. z 1969 r. w zw. z art. 124 § 2 k.k. z 1969 r. i inne po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie w dniu 18 czerwca 2009 r., kasacji wniesionej na korzyść przez Naczelnego Prokuratora Wojskowego od wyroku Sądu Najwyższego w Izbie Wojskowej z dnia 13 lutego 1973 r., sygn. akt: R.Nw. […] zmieniającego wyroki Sądu Najwyższego - Izba Wojskowa z dnia 3 sierpnia 1972 r., sygn. akt: Rs. […] i Sądu […] Okręgu Wojskowego w W. z dnia 23 czerwca 1972 r., sygn. akt: So. […]

1. oddala kasację, a kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża Skarb Państwa;

2. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. B. P. - Kancelaria Adwokacka w W. 732 złote - w tym 22 % podatku VAT (siedemset trzydzieści dwa złote), za udział w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym.

UZASADNIENIE

W. P. oskarżony został o to, że:

„1. w miesiącu czerwcu 1971 r. w B., powiat […], w celu działalności na szkodę interesów PRL podjął się działalności na rzecz wywiadu zachodnioniemieckiego, przez sporządzenie i nadanie w urzędzie pocztowym w […] listu adresowanego do J. A., zamieszkałego w P. w Niemieckiej Republice Federalnej, w którym zaoferował swoje usługi szpiegowskie, zapewniając jednocześnie o gotowości podjęcia akcji dywersyjno – sabotażowej na szkodę Państwa Polskiego

– to jest o przestępstwo z art. 124 § 2 k.k.

2. w okresie od 1969 r. do 1971 r. trzykrotnie w listach adresowanych i wysłanych do Niemieckiego Czerwonego Krzyża w H. przekazał fałszywe informacje o prześladowaniach obywateli polskich o narodowości niemieckiej ze strony władz polskich oraz w liście, z dnia 28 września 1969 r. adresowanym i wysłanym do Niemieckiego Czerwonego Krzyża w H. stwierdził, że zamieszkuje od 25 lat do chwili obecnej na niemieckich terenach wschodnich znajdujących się pod polskim zarządem – mając na myśli Zachodnie Ziemie PRL, czym wyrządził poważną szkodę interesom Polski Ludowej – to jest o przestępstwo z art. 273 § 2 w zw. z art. 271 § 1 k.k.

3. od nieustalonego bliżej czasu do dnia 28 sierpnia 1971 r., bez wymaganego zezwolenia na terenie swego domu mieszkalnego w B., powiat […], przechowywał 67 sztuk amunicji do KBks

- to jest o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k.

4. w okresie od połowy lutego do połowy marca 1971 r. na terenie swego mieszkania w B., powiat […] ukrywał skazanego wyrokiem Sądu Powiatowego z dnia 17 grudnia 1970 r. na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności R. R., zamieszkałego w B., pomagając tym samym skazanemu uniknąć odpowiedzialności karnej

- to jest o przestępstwo z art. 252 § 1 k.k.”

Wyrokiem Sądu […] Okręgu Wojskowego w W. z dnia 23 czerwca 1972 r., sygn. akt So. […] W. P. uznano za winnego tego, że:

„1. w dniu 10 czerwca 1971 r. w B., powiat […], poczynił przygotowania w przedmiocie podjęcia się działalności na rzecz obcego wywiadu, a więc popełnienia zbrodni określonej w art. 124 § 2 k.k., przez to, że wysłał do J. A., zamieszkałego w P. w NRF, list, w którym złożył ofertę współpracy z wywiadem zachodnioniemieckim oraz gotowość podjęcia działalności sabotażowej, zobowiązując adresata, aby skontaktował go z tym wywiadem, lecz zamierzonego celu nie osiągnął z powodu prawnego zabezpieczenia tej przesyłki przez organa powołane do ścigania przestępstw,

- czym dopuścił się przestępstwa z art. 128 § 1 k.k.

2. we wrześniu i listopadzie 1969 r. oraz w maju 1971 r. w B., powiat […], sporządził kolejno trzy listy i wysłał do Niemieckiego Czerwonego Krzyża w H., w treści których zamieścił fałszywe wiadomości o rzekomym prześladowaniu Niemców w Polsce oraz określał Ziemie Zachodnie PRL jako tereny wschodnie pod polskim zarządem, czym wyrządził poważną szkodę interesom PRL

- czym dopuścił się przestępstwa z art. 271 § 1 k.k.

i za to skazany:

- z mocy art. 128 § 1 przy zast. art. 40 § 1 pkt 2 i 46 § 1 pkt 1 k.k. na karę 6 lat pozbawienia wolności, pozbawienie praw publicznych na okres 5 lat i częściowy przepadek mienia skazanego (z wyłączeniem majątku odrębnego małżonki),

- z mocy art. 271 § 1 k.k. na karę 2 lat pozbawienia wolności.

Łącznie na karę 7 lat pozbawienia wolności”.

Od pozostałych zarzutów W. P. został uniewinniony.

Rozpoznając rewizję obrońców oskarżonego od tego orzeczenia Sąd Najwyższy – Izba Wojskowa wyrokiem z dnia 3 sierpnia 1972 r., sygn. akt Rs. […], zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.

Od obu powołanych wcześniej orzeczeń Naczelny Prokurator Wojskowy wniósł rewizję nadzwyczajną na niekorzyść skazanego, którą Sąd Najwyższy – Izba Wojskowa wyrokiem z dnia 13 lutego 1973 r., sygn. akt R. Nw. […] uwzględnił i zmienił zaskarżone wyroki przez:

„1. poprawienie kwalifikacji prawnej przypisanego skazanemu czynu z art. 128 § 1 k.k. na art. 11 § 1 w zw. z art. 124 § 2 k.k. i przyjęcie, że skazany w dniu 10 czerwca 1971 r. w B., powiat […], w zamiarze podjęcia się działalności na rzecz obcego wywiadu wysłał drogą pocztową do J. A. – zamieszkałego w P. NRF – list, w którym złożył ofertę współpracy z wywiadem zachodnioniemieckim, nakłaniając jednocześnie adresata do tego, by skontaktował go z tym wywiadem, a nadto wyraził gotowość podjęcia się działalności sabotażowej w Polsce, lecz zamierzonego czynu nie dokonał z powodu prawnego zabezpieczenia listu przez organa powołane do ścigania przestępstw,

2. przyjęcie przepisu art. 124 § 2 k.k. za podstawę wymierzonej skazanemu kary pozbawienia wolności w wysokości 6 lat,

i z tymi zmianami orzeczenie te utrzymać w mocy”.

Postanowieniem Sądu […] Okręgu Wojskowego w W. z dnia 29 lipca 1974 r., sygn. akt So […], wymierzona W. P. kara za popełnienie przestępstwa określonego w art. 271 § 1 k.k. została darowana na mocy amnestii z dnia 18 lipca 1974 r. (Dz. U. Nr 27, poz. 159).

Akta Sądu […] Okręgu Wojskowego w W. zachowały się, natomiast Sądu Najwyższego, który rozpoznawał rewizję od tego orzeczenia oraz rewizję nadzwyczajną zostały, zgodnie z obowiązującymi przepisami, zniszczone w latach 1982 – 1985 w Archiwum Służby Sprawiedliwości MON.

Kasację na korzyść skazanego W. P. wniósł Naczelny Prokurator Wojskowy, zaskarżając nią wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1973 r., sygn. akt R. Nw. […] i z dnia 3 sierpnia 1972 r., sygn. akt Rs. …] oraz Sądu […] Okręgu Wojskowego w W. z dnia 23 czerwca 1972 r., sygn. akt So. […].

Zarzucając :

„1. rażące naruszenie prawa procesowego – art. 129 § 1 pkt 8 k.p.k. z 1969 r. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k. z 1969 r. (dalej d.k.p.k.) – polegające na niespisaniu protokołów z przebiegu dwóch rozpraw przed Sądem Najwyższym w Izbie Wojskowej, a to rozprawy rewizyjnej oraz rozprawy w przedmiocie rewizji nadzwyczajnej wraz z protokołami ogłoszenia wyroków z dnia 3 sierpnia 1972 r. (sygn. Rs. […]) oraz z dnia 13 lutego 1973 r. (sygn. R. Nw. […]), skutkujące nieogłoszeniem obydwu tych wyroków w sensie prawnym, co mogło mieć istotny wpływ na treść obydwu zaskarżonych wyroków,

2. rażące naruszenie prawa materialnego – art. 11 § 1 d.k.k. w zw. z art. 124 § 2 d.k.k. – poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że ustalone zachowanie W. P., polegające na tym, iż „w dniu 10 czerwca 1971 r. w B., powiat […], w zamiarze podjęcia się działalności na rzecz obcego wywiadu wysłał drogą pocztową do J. A. – zamieszkałego w P. NRF – list, w którym złożył ofertę współpracy z wywiadem zachodnioniemieckim, nakłaniając jednocześnie adresata do tego, by skontaktował go z tym wywiadem, a nadto wyraził gotowość podjęcia się działalności sabotażowej w Polsce, lecz zamierzonego czynu nie dokonał z powodu prawnego zabezpieczenia listu przez organa powołane do ścigania przestępstw” – stanowiło usiłowanie popełnienia zbrodni szpiegostwa w postaci usiłowania podjęcia się działalności na rzecz obcego wywiadu, a nie przegotowanie do tego typu szpiegostwa”.

Wniósł o:

„- uchylenie w całości zaskarżonych wyroków Sądu Najwyższego: z dnia 3 sierpnia 1972 r. (sygn. Rs[…]) oraz z dnia 13 lutego 1973 r. (sygn. R. Nw. […]), a także:

- uchylenie utrzymanego nimi w mocy wyroku byłego Sądu […] Okręgu Wojskowego w W. z dnia 23 czerwca 1972 r. (sygn. So. […]) w części dotyczącej orzeczenia o uznaniu oskarżonego za winnego popełnienia przestępstwa z art. 128 § 1 d.k.k. oraz o karze wymierzonej na podstawie tego przepisu, a także orzeczenia o karze wymierzonej na mocy art. 271 § 1 d.k.k., a w konsekwencji również:

- na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., a także art. 529 k.p.k. – o uchylenie postanowienia byłego Sądu […] Okręgu Wojskowego w W. z dnia 29 lipca 1974 r. (sygn. So. […]) o zastosowaniu amnestii i darowaniu W. P. kary 2 lat pozbawienia wolności, wymierzonej za przestępstwo z art. 271 § 1 d.k.k. oraz umorzenie postępowania karnego w przedmiocie tej kary z powodu przedawnienia karalności przestępstwa z art. 271 § 1 d.k.k.,

- na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. – o umorzenie postępowania karnego w przedmiocie winy i kary w stosunku do W. P. z powodu przedawnienia karalności przestępstwa z art. 14 § 1 i 2 d.k.k w zw. z art. 128 § 1 d.k.k. w zw. z art. 124 § 2 d.k.k.”.

Uzasadniając zarzut opisany w pkt. 1 kasacji jej autor wskazał, że w aktach sprawy Sądu pierwszej instancji nie ma protokołów z rozprawy rewizyjnej oraz nadzwyczajno - rewizyjnej, jak również protokołów ogłoszenia wyroków Sądu Najwyższego. Z powyższego wyprowadza wniosek, że nie nastąpiło ogłoszenie wyroków Sądu Najwyższego rozpoznającego rewizję i rewizję nadzwyczajną, co naruszało dyspozycje art. 312 § 1 k.k. z 1969 r. i art. 366 § 1 zd. pierwsze k.k. z 1969 r., a zatem orzeczenia te nie istnieją w sensie prawnym.

Odnośnie zarzutu dotyczącego błędnej kwalifikacji prawnej przypisanego czynu stwierdzono, że oskarżony swoim zachowaniem nie zmierzał jeszcze bezpośrednio do podjęcia się działalności na rzecz obcego wywiadu, a jedynie czynił (karalne) przygotowania do tego przestępstwa. Zasadniczym argumentem za przyjęciem przedstawionego rozumowania ma być fakt, że nie doszło do porozumienia się oskarżonego (oferenta) z obcym wywiadem. Innymi słowy, w ocenie prokuratora, dopóki oferta „podjęcia się” działalności na rzecz obcego wywiadu nie została przez ten wywiad zaakceptowana, dopóty nie może być mowy o usiłowaniu popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art.124 § 2 k.k. z 1969 r. Koniecznym warunkiem wypełnienia jego znamion musiało zatem być wejście w porozumienie z obcym wywiadem, a następnie uzgodnienie z nim istotnych warunków współpracy takich, jak sposób wzajemnych kontaktów, zakres przekazywanych informacji oraz sposób ich przekazywania, a nawet przejście elementarnego przeszkolenia (k. 15 kasacji).

W kwestii pośrednictwa w przekazaniu oferty wyrażono pogląd, że skoro nie doszło do kontaktu skazanego z obcym wywiadem, a pośrednik – J. A. – nie mógł jej sam zweryfikować, to W. P. można było zarzucić jedynie to, że „usiłował wyrazić gotowość współpracy z obcym wywiadem”.

Sąd Najwyższy uznając kasację za nieuzasadnioną zważył, co następuje. Poza okolicznością, że w aktach sprawy Sądu pierwszej instancji nie ma protokołów z rozpraw odbytych przed Sądem Najwyższym, żaden dowód, ani nawet poszlaka nie wskazują, że nie zostały one sporządzone, a tym samym, iż nie odbyto rozpraw i nie ogłoszono zgodnie z procedurą zapadłych wówczas orzeczeń.

W sprawie występuje natomiast kilka okoliczności wskazujących, że jednak nie doszło do obrazy wymienionych w kasacji przepisów proceduralnych. Przede wszystkim są nimi zamieszczone w obu orzeczeniach zwroty wskazujące, że wydano je po przeprowadzeniu rozprawy oraz odnotowanie na niej obecności protokolanta (również prokuratora). Ponadto, wyroki te „weszły do obrotu prawnego”, bowiem bezzwłocznie doręczone zostały odpowiednim adresatom.

W aktach Sądu […] Okręgu Wojskowego w W. rzeczywiście nie ma owych protokołów, ale to przecież jeszcze nie oznacza, że w ogóle nie były sporządzane. Nie zachowały się co prawda akta Sądów odwoławczych, ale przecież istnieje domniemanie, że były one kompletne, bowiem zgodnie z procedurą przekazano je do archiwum, a następnie, po upływie ustawowego terminu, zostały zniszczone. W świetle powyższego należy zatem przyjąć, że na skutek zaniedbania administracji Sądu protokoły z rozpraw odbytych przed Sądem Najwyższym nie zostały przesłane do Sądu pierwszej instancji, lub po ich przesłaniu nie doszyto ich do akt sprawy.

Gdyby hipotetycznie założyć, że rzeczywiście nie spisano protokołów z rozpraw rewizyjnych, to byłoby to niewątpliwie rażące naruszenie prawa, nie-stanowiące jednak bezwzględnej przyczyny odwoławczej, a zatem należałoby jeszcze wykazać, że mogło ono mieć istotny wpływ na treść zapadłych wyroków, a tego w kasacji nie uczyniono.

W kasacji w najmniejszym nawet stopniu nie kwestionuje się ustaleń faktycznych, co zresztą byłoby niedopuszczalne z uwagi na charakter postępowania. Jest zatem faktem, że W. P. składając ofertę podjęcia się działania na rzecz obcego wywiadu wiedział, że pośrednik, do którego wysłał stosowny list, współpracuje z obcą agenturą.

Istotą zarzutu kasacyjnego jest przekonanie autora nadzwyczajnego środka odwoławczego, że działanie skazanego nie wkroczyło jeszcze w fazę usiłowania, bowiem sprawca zachowując się w sposób w jaki przyjęto w zaskarżonych orzeczeniach nie zmierzał bezpośrednio do podjęcia się działalności na rzecz obcego wywiadu. Pogląd ten w ocenie Sądu Najwyższego jest nieuzasadniony i to z kilku powodów. Przed szczegółowym odniesieniem się do argumentów odwołującego się i wykazaniem ich bezzasadności nieodzowna będzie uwaga ogólna, taka mianowicie, że część wywodów nie wiąże się z głównym zagadnieniem, bowiem odnosi się do rozróżnienia dokonania od usiłowania omawianego przestępstwa, a nie ustalenia jaką formą stadialną - przygotowaniem, czy usiłowaniem - było zachowanie sprawcy. Przechodząc do meritum .

Usiłowanie określone jest przez trzy przesłanki: zamiar popełnienia czynu zabronionego, zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego oraz brak dokonania. Pierwsza i ostatnia z wymienionych przesłanek w rozpoznawanej sprawie nie są kwestionowane; podważa się natomiast - w ocenie Sądu Najwyższego niesłusznie - przyjęcie przez Sądy, że zachowanie sprawcy bezpośrednio zmierzało do dokonania przestępstwa.

Artykuł 11 § 1 k.k. z 1969 r. (podobnie, chociaż w nieco innej stylistyce, jak aktualnie obowiązujący przepis - art. 13 § 2 k.k.) wymagał by sprawca swoim zachowaniem zmierzał bezpośrednio ku dokonaniu czynu zabronionego. Owa bezpośredniość powinna być oceniana według kryteriów podmiotowo – przedmiotowych, co oznacza, że pod uwagę należy brać zarówno zamiar popełnienia przestępstwa przez sprawcę, ale również, a nawet przede wszystkim, okoliczności przedmiotowe, stanowiące kryteria obiektywne zachowania się sprawcy.

Wspólnym elementem przygotowania i usiłowania jest strona podmiotowa, którą w Kodeksie karnym z 1969 r. w przypadku przygotowania określono, jako działanie „w celu popełnienia czynu zabronionego”, zaś usiłowania, jako działanie „w zamiarze popełnienia przestępstwa”. Elementem różniącym te dwie formy popełnienia przestępstwa była strona przedmiotowa, przejawiająca się głównie w stopniu zaawansowania sprawcy w działanie mające zbliżyć go do dokonania. W przypadku przygotowania Kodeks karny z 1969 r. stopień tego zaawansowania określał, jako „stworzenie warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio ku dokonaniu”, natomiast w przypadku usiłowania – jako „zachowanie zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu” (oba podkreślenia SN). Stworzenie warunków, to przede wszystkim nabycie lub przysposobienie środków, zbieranie informacji lub sporządzenie planów działania, natomiast przy usiłowaniu „zachowanie się”, jest czymś więcej, bowiem sprawca musi już zmierzać bezpośrednio do dokonania czynu. Innymi słowy, usiłowanie bliższe jest dokonaniu, przede wszystkim w znaczeniu przedmiotowym, a zatem wyjaśnienie różnicy pomiędzy przygotowaniem a usiłowaniem sprowadza się do ustalenia, czy zachowanie sprawcy było już konkretnym zagrożeniem dla chronionego prawem dobra. (szerzej patrz wyrok SN z dnia 9 września 1999 r., sygn. akt III KKN 704/98, LEX nr 39096). A zatem, usiłowanie zaczyna się z chwilą, gdy podjęte zachowanie zmierza bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, natomiast czynności wcześniejsze, mające dopiero stworzyć warunki do jego przedsięwzięcia mogą być – co najwyżej - zakwalifikowane jako przygotowanie.

Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy zachowanie W. P. jednoznacznie wskazywało, że składając w formie listu ofertę podjęcia się działalności na rzecz obcego wywiadu uczynił zadość wymogowi „bezpośredniości” do zachowania będącego wypełnieniem dyspozycji art. 124 § 2 k.k. z 1969 r. (patrz też na ten temat OSNKW 1974, z. 3, poz. 37). Jego działanie zmierzało bowiem wprost do realizacji przestępstwa i niewątpliwie wykraczało poza ramy przygotowania. Zachowanie oskarżonego było – zwłaszcza w ówczesnych realiach – w zasadzie jedynie możliwym krokiem do urzeczywistnienia zamiaru podjęcia się działalności, o której mowa w powołanym przepisie.

Wbrew wywodom zawartym w kasacji dla bytu usiłowania podjęcia się działalności na rzecz obcego wywiadu Kodeks karny z 1969 r. nie wymagał przyjęcia przez stronę przeciwną złożonej oferty współpracy (gdyby tak się stało, byłoby to już dokonanie), ani nawet dotarcia jej do adresata. Równie chybiony jest argument, że koniecznym warunkiem podjęcia się omawianej działalności było porozumienie się z obcym wywiadem i omówienie warunków współpracy, czego zresztą oskarżony nie oczekiwał.

Już samo wysłanie oferty pocztą, zaadresowanej do pośrednika, o którym oskarżony wiedział, że współpracuje z obcym wywiadem, z prośbą o doręczenie jej odpowiednim służbom, było wystarczającym uzewnętrznieniem (zmaterializowaniem) zamiaru, a przez to narażeniem dobra chronionego przez prawo karne. Należy też dodać, że do dokonania zamierzonego przestępstwa nie doszło wyłącznie z przyczyny niezależnej od W. P..

W świetle przedstawionych okoliczności wniesioną kasację należało oddalić.