Uchwała z dnia 2023-10-20 sygn. III CZP 155/22

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 155/22

UCHWAŁA

Dnia 20 października 2023 r.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:

SSN Paweł Grzegorczyk (przewodniczący)
‎SSN Karol Weitz (sprawozdawca)
‎SSN Dariusz Dończyk

na posiedzeniu niejawnym 20 października 2023 r. w Warszawie
‎w sprawie z wniosku Gminy Miejskiej Kraków
‎przy uczestnictwie T. F., B. S., U. S. i A. F.,
‎o stwierdzenie nabycia spadku,
‎na skutek przedstawienia przez Sąd Okręgowy w Krakowie
‎postanowieniem z 17 października 2022 r., II Cz 698/22,
‎zagadnienia prawnego:

"Czy wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie wywołuje skutek w postacie rozpoczęcia biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu i odrzuceniu spadku, dla spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu, a w razie odpowiedzi negatywnej, ‎od kiedy należy liczyć termin określony [w] art. 1015 § 1 k.c do złożenia przez kuratora oświadczeni[a] o przyjęciu, bądź odrzuceniu spadku?"

uchwala:

1. Wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie (art. 672 w związku z art. 673 k.p.c.) nie wywołuje skutku w postaci rozpoczęcia biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku dla spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu;

2. odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni Gmina Miejska Kraków wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po B. Ś.. Gdy stwierdzono, że zmarła miała trzy siostry, z których co do dwóch nie udało się ustalić adresów zamieszkania, wnioskodawczyni złożyła wniosek o ustanowienie dla nich kuratora procesowego jako dla nieznanych z miejsca pobytu. Kurator imieniem nieobecnych uczestniczek zarzucił, że nie wiadomo, czy powzięły one wiedzę o otwarciu spadku i czy w stosunku do nich rozpoczął bieg termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku. zarządzeniem z 6 października 2021 r. pełnomocnik wnioskodawcy został zobowiązany do wykazania, że nieobecne uczestniczki dowiedziały się o śmierci spadkodawczyni, względnie do złożenia wniosku o ustanowienie dla nich kuratora celem złożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia albo odrzucenia spadku w terminie 3 miesięcy pod rygorem zawieszenia postępowania. Wobec niewykonania tego zarządzenia Sąd Rejonowy dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie postanowieniem z 11 marca 2022 r. zawiesił postępowanie, powołując się na niemożność nadania sprawie dalszego biegu.

Zażalenie na to postanowienie złożyła wnioskodawczyni. Sąd Okręgowy ‎w Krakowie rozpoznając to zażalenie powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz występując z przedstawionymi zagadnieniami prawnymi.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ustawodawstwo nie przewiduje, aby skutkiem ogłoszenia, o którym mowa ‎w art. 672 i 673 k.p.c. była fikcja dowiedzenia się przez spadkobiercę o jego tytule powołania do spadku. Przepis art. 1015 § 2 k.c. reguluje tylko to, jaki jest skutek milczenia spadkobiercy po rozpoczęciu biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c. nie tworząc jednak zarazem fikcji rozpoczęcia biegu tego terminu z chwilą dokonania wspomnianego ogłoszenia. Dla rozpoczęcia biegu tego terminu niezbędna jest zatem pozytywna wiedza o faktach, z których wynika powołanie do spadku, co służy ochronie spadkobiercy. Ogłoszenie wzywające spadkobierców nie wywołuje zatem w braku wyraźnej regulacji skutku, który polegałby na tym, że nikt nie mógłby zasłaniać się nieznajomością faktu otwarcia spadku i w konsekwencji nie daje podstaw do uznania, że w stosunku do każdego ze spadkobierców rozpoczyna bieg terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku, o którym mowa w art. 1015 § 1 k.c. Skutki takiego ogłoszenia wynikają zasadniczo z art. 676 k.p.c. i nie obejmują rozpoczęcia biegu przedmiotowego terminu.

Przechodząc do drugiego z przedstawionych zagadnień prawnych należy wskazać, że sąd pytający po pierwsze nie skonkretyzował w jego treści o złożenie oświadczenia przez jakiego kuratora mu chodzi, tj., czy ma na myśli kuratora prawa materialnego dla osoby nieobecnej (art. 184 k.r.o.), czy też kuratora prawa procesowego dla osoby nieznanej z miejsca pobytu (art. 143-147 k.p.c.), który został ustanowiony w sprawie. Po drugie należy wskazać, że drugie z przedstawionych zagadnień jest zagadnieniem do uzupełnienia, a nie do rozstrzygnięcia, jak wymaga tego art. 390 § 1 k.p.c. (por. w tym kontekście postanowienie Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2000 r., III CZP 2/00 (OSNC 2000 nr 11 poz. 200)

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji, rozstrzygając pierwsze z przedstawionych zagadnień prawnych i odmawiając podjęcia uchwały ‎w pozostałym zakresie tj. w odniesieniu do drugiego z przedstawionych zagadnień.

Biuletyn Izby Cywilnej Sn nr 05-06/2024

teza oficjalna

Wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie (art.  672 w  zw. z art. 673 k.p.c.) nie wywołuje skutku w postaci rozpoczęcia biegu terminu do  złożenia oświadczenia o  przyjęciu lub o  odrzuceniu spadku dla spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu.

(uchwała z 20 października 2023 r., III CZP 155/22, P. Grzegorczyk, K. Weitz, D. Dończyk, OSNC 2024, nr 3, poz. 29; BSN 2023, nr 10, s. 14; MoP 2023, nr 12, s. 757)

Komentarz

Grzegorza Wolaka, Nowy Przegląd Notarialny 2023, nr 4, s. 59

Glosa ma charakter aprobujący.

Autor glosy podzielił stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym wezwanie spadkobierców przez ogłoszenie (art. 672 w zw. z art. 673 k.p.c.) nie może prowadzić do rozpoczęcia biegu terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o  odrzuceniu spadku dla spadkobierców nieznanych z miejsca pobytu. Zdaniem komentatora za takim wnioskiem
przemawia art. 672 k.p.c., ponieważ wskazana regulacja nie dotyczy kwestii terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Tym bardziej nie pozwala na przyjęcie, że bieg sześciomiesięcznego terminu do złożenia takiego oświadczenia rozpoczyna się z chwilą wezwania spadkobierców przez ogłoszenie. 

Glosator wskazał, że w świetle autonomii woli niezbędne jest zapewnienie spadkobiercy, bez względu na to, czy działa samodzielnie, czy też przez pełnomocnika, natomiast spadkobiercy nieznanemu z miejsca pobytu działającemu przez przedstawiciela ustawowego w osobie kuratora absentis, by mógł zdecydować o tym, czy jakikolwiek spadek odziedziczy.

W konsekwencji warunkiem koniecznym dla przyjęcia, że w stosunku do spadkobiercy nieznanego z miejsca pobytu rozpoczął się bieg terminu, o którym mowa w art. 1015 k.c., jest wykazanie, iż uzyskał on wiedzę o otwarciu spadku na skutek wezwania spadkobierców do udziału w sprawie przez ogłoszenie. Dla wywołania takiego skutku należy ustanowić kuratora uprawnionego do  złożenia stosownego oświadczenia. Co istotne, ze względu na charakter uprawnień przysługujących kuratorowi procesowemu, ustanowionemu na podstawie art. 144 k.p.c., oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone jedynie przez kuratora ustanowionego na podstawie art. 184 k.r.o. w zw. z art. 601 k.p.c. Tylko bowiem kuratorowi ustanowionemu na podstawie przepisów prawa materialnego przysługują uprawnienia co do dokonywania czynności, które wywołują skutek w sferze prawa materialnego, w tym konkretnym przypadku prawa spadkowego. Autor glosy zwrócił również uwagę, że konieczność wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie kuratora, o którym mowa w art. 184 k.r.o., może wpłynąć na czas trwania postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, jednak tej kwestii nie można przyznać pierwszeństwa przed obowiązkiem zagwarantowania ochrony praw spadkobierców.