Postanowienie z dnia 2009-09-23 sygn. I CSK 99/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CSK 99/09

POSTANOWIENIE

Dnia 23 września 2009 r.

Wniesienie powództwa windykacyjnego przez użytkownika wieczystego przerywa bieg zasiedzenia nieruchomości również wtedy, gdy takie powództwo zostanie następnie prawomocnie oddalone.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)

SSN Mirosław Bączyk

SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)

w sprawie z wniosku K. L.

przy uczestnictwie Szkoły […] w W.

o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym

w Izbie Cywilnej w dniu 23 września 2009 r.,

skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania

od postanowienia Sądu Okręgowego w W.

z dnia 12 września 2008 r., sygn. akt V Ca […],

1. uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w W. z dnia 29 kwietnia 2008 roku, sygn. akt II Ns […] i wniosek oddala;

2. nie obciąża wnioskodawczyni kosztami postępowania w sprawie.

Uzasadnienie

K. L. wniosła o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie z dniem 2 października 2000 r. prawa własności nieruchomości położonej w W. przy ul. […], określonej w ewidencji gruntów jako działka nr [...] w obrębie [...], o powierzchni 1312 m², stanowiącej część nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w w W. VII Wydziale Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą KW nr [...]. Uczestniczka postępowania, Szkoła [...] w W., wniosła o oddalenie wniosku.

Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2008 r. w pkt 1 stwierdził, że K. L. z dniem 2 października 2000 r. nabyła przez zasiedzenie własność rzeczonej nieruchomości, a w pkt 2 orzekł, iż wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swymi udziałami w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił, że na nieruchomości ujawnionej w księdze wieczystej KW nr [...] znajduje się osiedle domków jednorodzinnych wybudowane w latach pięćdziesiątych XX wieku i przeznaczone dla pracowników Państwowej Centralnej Szkoły [...], następnie przekazane w użytkowanie S [...] zarządzeniem Ministra Rolnictwa z dnia 23 maja 1957 r. Z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) S [...] nabyła z mocy prawa użytkowanie wieczyste rzeczonej nieruchomości gruntowej, które na mocy art. 256 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365 ze zm.; ustawa weszła w życie dnia 1 września 2005 r.) zostało przekształcone ex lege w prawo własności, a następnie ujawnione w księdze wieczystej. Na nieruchomości objętej wnioskiem, położonej wokół budynku mieszkalnego, wnioskodawczyni K. L. mieszka od 1954 r., kiedy to jej ojciec otrzymał jako mieszkanie służbowe domek nr [...], a w dniu 1 stycznia 1971 r. zawarł z S [...] umowę najmu domku. Teren wokół domku o łącznej powierzchni około 1600 m² (wraz z gruntem pod budynkiem) pierwotnie ogrodził żywopłotem, a następnie siatką i od tej pory władał nią jak właściciel, uporządkował i zagospodarował. Przeświadczenie o posiadanym prawie nie dotyczyło jednak domku i gruntu pod nim. Ojciec wnioskodawczyni zmarł w 1985 r. Wnioskodawczyni nie płaciła podatków od rzeczonej nieruchomości. Szkoła [...] w W., w wykonaniu uchwały nr 13 Senatu Uczelni z dnia 26 lutego 2001 r., dnia 9 maja 2002 r. wniosła powództwo o nakazanie K. L. wydania działki stanowiącej nieruchomość objętą niniejszym wnioskiem.

W ocenie Sądu Rejonowego, wniosek K. L. o stwierdzenie zasiedzenia zasługiwał na uwzględnienie. Szkoła [...] nie obaliła domniemań prawnych wyrażonych w art. 7 k.c., art. 339 k.c. i art. 234 k.p.c. Sąd Rejonowy wywiódł, że wnioskodawczyni i jej ojciec bezspornie byli posiadaczami rzeczonej działki. Sporny między uczestnikami pozostawał charakter tego posiadania. Zdaniem Sądu Rejonowego, ojciec wnioskodawczyni miał wolę posiadania jak właściciel, a jego władztwo było posiadaniem samoistnym. Sąd Rejonowy podniósł, że działka objęta wnioskiem wchodziła w skład nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa, której, na podstawie obowiązującego wówczas art. 177 k.c., w okresie od dnia 1 stycznia 1965 r. do dnia 1 października 1990 r., nie można było zasiedzieć. Dopiero art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) przywrócił taką możliwość. Z uwagi na to, że ojciec wnioskodawczyni uzyskał posiadanie rzeczonej nieruchomości w dobrej wierze, termin biegu zasiedzenia wynosi, jak stwierdził Sąd Rejonowy, 20 lat i rozpoczął biec w dniu 1 października 1990 r. Jednak termin ten, skrócony o połowę, upłynął z dniem 2 października 2000 r.

Uczestniczka postępowania wniosła apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zarzucając naruszenie art. 339, art. 234 i art. 356 § 1 k.p.c. oraz art. 172 § 1 i 2, art., 6, art., 7, art. 123 § 1 pkt 1, art. 124 w związku z art. 175 k.c. i w związku z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, art. 176 w związku z art. 172 § 1 k.c. i w związku z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, art. 336 i art. 339 k.c.

Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 12 września 2008 r. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie pierwszym w ten sposób, że w miejsce słów „z dniem 2 października 2000 roku” wpisał „z dniem 2 października 2005 roku”, w pozostałej części apelację oddalił i orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zgodził się z zarzutem apelacji naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 234 k.p.c. oraz art. 6 i art. 7 k.c. przez błędne ustalenie, że w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie należy przypisać wnioskodawczyni dobrą wiarę, a w konsekwencji zmienił zaskarżone orzeczenie co do daty, w której nastąpiło nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie. W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy nie uznał zasadności zarzutów apelacyjnych. Podkreślił, że dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenie, iż wnioskodawczyni i jej poprzednik prawny byli samoistnymi posiadaczami nieruchomości, zostało dokonane na podstawie zebranych w sprawie dowodów (zeznań świadków, wyjaśnień wnioskodawczyni i dokumentów), a nie w konsekwencji odwołania się do domniemań wskazanych w art. 336 i 339 k.c. Sąd Okręgowy jako niezasadny uznał zarzut naruszenia art. 176 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 172 § 1 k.c. w związku z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny przez przyjęcie, że wnioskodawczyni może wyłącznie sobie doliczyć czas posiadania poprzednika, choć nie wykazała, że jest jedynym jego spadkobiercą. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nakazuje bowiem przyjąć, że do przeniesienia posiadania gruntu na rzecz wnioskodawczyni doszło jeszcze za życia jej ojca, który wyprowadził się w 1980 r. Sąd Okręgowy nie podzielił też zasadności zarzutu naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. i art. 124 k.c. w związku z art. 175 k.c. Artykuł 124 § 1 i 2 k.c. może zostać wzięty pod uwagę dopiero po ustaleniu, że skarga windykacyjna skierowana przeciwko wnioskodawczyni w świetle art. 123 § 1 pkt 1 k.c. skutecznie przerwała bieg zasiedzenia. Sąd Okręgowy uznał, że o przerwaniu biegu zasiedzenia można mówić wyłącznie w sytuacji, gdy czynność prawna podjęta przed sądem w celu dochodzenia, ustalenia lub zaspokojenia roszczenia wywoła zamierzony skutek. Nie następuje przerwa biegu zasiedzenia w sytuacji, gdy powództwo o wydanie nieruchomości zostało prawomocnie oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w W. z dnia 23 czerwca 2006 r.

Uczestniczka postępowania w skardze kasacyjnej wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia, zarzucając naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 172 § 1 i 2 w związku z art. 176 k.c. i w związku z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, art. 123 § 1 pkt 1 w związku z art. 175 k.c., art. 124 w związku z art. 175 k.c. oraz art. 21 i art. 64 Konstytucji RP.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pełni uzasadniony jest przede wszystkim zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 123 § 1 pkt 1 i art. 124 w związku z art. 175 k.c. Zgodnie z art. 175 k.c., do biegu zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o biegu przedawnienia roszczeń. Odpowiednie stosowanie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. oznacza, że bieg zasiedzenia przerywa się przez każdą czynność przed sądem przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Z pewnością taką czynnością było wytoczenie dnia 9 maja 2002 r. przez S [...] przeciwko K. L. powództwa windykacyjnego na podstawie art. 222 § 1 k.c. Chociaż S [...] w owym czasie była tylko użytkownikiem wieczystym rzeczonej nieruchomości (własność nieruchomości nabyła ex lege z dniem 1 września 2005 r.), jednakże nie ulega wątpliwości, że roszczenie windykacyjne mogło być dochodzone również przez takiego użytkownika przeciwko osobie, która włada faktycznie jego rzeczą. Przepisy kodeksu cywilnego o użytkowaniu wieczystym nie przewidują odesłania do odpowiedniego stosowania do ochrony tego prawa przepisów o ochronie własności. Istniejące odesłania do przepisów dotyczących prawa własności odnoszą się bowiem tylko do oddania gruntu w użytkowanie wieczyste (art. 234 k.c.) i do przeniesienia użytkowania wieczystego (art. 237 k.c.). Jednakże przepisy kodeksu cywilnego o ochronie własności stosuje się odpowiednio do ochrony praw rzeczowych ograniczonych (art. 251 k.c.), a także do ochrony niektórych praw obligacyjnych, mianowicie najmu lokalu mieszkalnego (art. 690 k.c.) i spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego (art. 9 ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.). Tym bardziej więc przepisy kodeksu cywilnego o ochronie własności stosuje się do ochrony prawa użytkowania wieczystego, tyle, że nie jest to stosowanie odpowiednie, ale w drodze analogii.

Wbrew odmiennemu twierdzeniu Sądu Okręgowego, z punktu widzenia przerwania biegu zasiedzenia nie ma żadnego znaczenia to, że wniesione przez S [...] powództwo windykacyjne zostało następnie prawomocnie oddalone. Okoliczność ta sprawia jedynie, że, zgodnie z odpowiednio stosowanym art. 124 § 2 k.c., po zakończeniu postępowania zasiedzenie biegnie na nowo.

W konsekwencji uzasadniony jest również podniesiony w skardze kasacyjnej naruszenia zarzut przepisów art. 172 § 1 i 2 w związku z art. 176 k.c. i w związku z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny. Skoro bowiem doszło do skutecznego przerwania biegu terminu zasiedzenia, to nie nastąpiło nabycie przez powódkę własności rzeczonej nieruchomości, wskazane wyżej przepisy nie miały więc zastosowania. Nie doszło natomiast do naruszenia przepisów Konstytucji (art. 21 i 64), przewidziana bowiem w polskim prawie możliwość nabycia własności przez zasiedzenie nie narusza konstytucyjnej zasady ochrony własności, a o tym, czy w konkretnym stanie faktycznym dochodzi, czy też nie dochodzi do takiego nabycia, decydują szczegółowe regulacje zamieszczone w kodeksie cywilnym.

Z przedstawionych powodów, skoro skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, a nie oparto jej na podstawie naruszenia przepisów postępowania, Sąd Najwyższy na podstawie art. 398¹⁶ k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Sąd Najwyższy nie obciążył wnioskodawczyni kosztami postępowania na podstawie art. 102 k.p.c.