Postanowienie z dnia 2004-01-23 sygn. III CK 243/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CK 243/02

POSTANOWIENIE

Dnia 23 stycznia 2004 r.

O wcześniejszej mocy możemy mówić, tylko w odniesieniu do wpisów już dokonanych.

Ustanowieni hipoteki przymusowej jest możliwie tylko na nieruchomości stanowiącej własność dłużnika. Dopuszczenie do ustanawiania hipoteki przymusowej na cudzej nieruchomości wypaczałoby jej sens.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)

SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)

SSN Maria Grzelka

Protokolant Bożena Nowicka

w sprawie z wniosku Z. G.

przy uczestnictwie B.[…] S.A. w K. i "C.[…]" sp. z o.o. w W. o wpis hipoteki przymusowej, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu 23 stycznia 2004 r., kasacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w L.

z dnia 12 lipca 2001 r., sygn. akt II Ca […],

oddala kasację i zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania "C.[…]" sp. z o.o. w W. 5 400 (pięć tysięcy czterysta) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w L. zaskarżonym postanowieniem z dnia 12 lipca 2001 r. oddalił apelację wnioskodawcy Z. G. od postanowienia Sądu Rejonowego w L. z dnia 9 kwietnia 2001 r. Sąd Rejonowy X Wydział Ksiąg Wieczystych, po rozpoznaniu skargi wnioskodawcy na postanowienie referendarza sądowego, odmówił dokonania wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej.

Odmawiając wpisu Sąd Rejonowy podzielił stanowisko referendarza sądowego, że nie może być wpisana hipoteka przymusowa w księdze wieczystej KW Nr […], skoro w dacie orzekania o wpisie dłużnik wnioskodawcy B.[…] S.A. z siedzibą w K. nie był już właścicielem nieruchomości, dla której prowadzona jest wspomniana księga wieczysta. Bezspornym w sprawie jest, że dłużnik wnioskodawcy B.[…] S.A. sprzedał należącą do niego nieruchomość, wpisaną do księgi wieczystej KW […], w dniu 22 grudnia 2000 r., na rzecz "C.[…]" spółka z o.o. Wniosek o wpis hipoteki przymusowej został złożony w dniu 26 września 2000 r., zaś brak formalny tego wniosku, w postaci jego należytego opłacenia, usunięty został w dniu 27 listopada 2000 r.

Rozpatrując apelację wnioskodawcy, który zarzucił między innymi naruszenie art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.), Sąd Apelacyjny podzielił w pełni pogląd Sądu Rejonowego, że ze względu na fakt, iż w chwili rozpatrywania wniosku o wpis hipoteki przymusowej nieruchomość, na której hipoteka miała być ustanowiona, nie należała już do dłużnika wnioskodawcy, brak podstaw do uwzględnienia wniosku o wpis takiej hipoteki. Odrzucił natomiast stanowisko apelującego, iż z art. 29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wynika, że skoro wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu, to w rozpoznawanej sprawie istniały podstawy do wpisu hipoteki przymusowej na rzecz wnioskodawcy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego powstanie skutków wstecznych wpisu, o którym mowa w art. 29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, jest możliwe tylko w odniesieniu do wpisów już dokonanych. Konsekwencją braku dokonania wpisu jest niewystąpienie skutków przewidzianych we wspomnianym przepisie. Skutek wsteczny wpisu związany jest bowiem tylko z takim wpisem, który jest dopuszczalny w chwili jego dokonania, a nie w chwili złożenia wniosku.

W kasacji od tego postanowienia skarżący, zarzucił naruszenie art. 45 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w związku z art. 29 tej ustawy przez błędną wykładnie tego przepisu prowadzącą do wniosku, iż dokonana przez sąd wieczystoksięgowy wzmianka o wniosku o ustanowienie hipoteki przymusowej nie wywołuje skutku w postaci zastrzeżenia stanu prawnego nieruchomości z chwili złożenia wniosku. Zdaniem skarżącego zaś skutkiem dokonania wzmianki, zgodnie z zasadą jawności materialnej ksiąg wieczystych, jest uwidocznienie w księdze zastrzeżenia o złożeniu wniosku, który może zmienić treść księgi w zakresie objętym wnioskiem w przypadku jego uwzględnienia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Kasacja nie zasługuje na uwzględnienie. Trafnie Sąd Apelacyjny zauważył, że zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.) wpis ma wprawdzie moc wsteczną od daty złożenia wniosku, ale zasada ta dotyczy tylko wpisów już dokonanych. Za takim rozumieniem tego przepisu przemawia przede wszystkim jego wykładnia językowa. Z powołanego przepisu wynika przecież wyraźnie, iż to wpis w księdze wieczystej ma moc wsteczną od daty złożenia wniosku o jego dokonanie. Skarżący zaś próbuje wywodzić z tego sformułowania wniosek, że bez dokonania wpisu w księdze wieczystej, już złożenie wniosku wywiera takie same skutki jak istniejący w księdze wpis. Pogląd, prezentowany w kasacji, nie znajduje uzasadnienia w treści art. 29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ani w żadnym innym przepisie tej ustawy. Byłby on zaś uprawniony tylko gdyby wyraźny przepis prawa wiązał, z samym złożeniem wniosku lub ujawnieniem go w księdze wieczystej, skutek w postaci konieczności uwzględnia przy wpisie do księgi wieczystej stanu prawnego nieruchomości, z chwili złożenia wniosku lub jego ujawnienia w księdze wieczystej. Przepisu art. 29 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie daje podstaw do formułowania innego wniosku niż ten, który jest w nim wprost wyrażony. O wcześniejszej mocy możemy wobec tego mówić, tylko w odniesieniu do wpisów już dokonanych. Takie stanowisko zdecydowanie przeważa w literaturze oraz zostało wielokrotnie potwierdzone w orzecznictwie (uchwała SN z dnia 30 maja 1994 r. III CZP 72/94, OSNC 1994/12/235; postanowienie SN z dnia 20 stycznia 2000 r. II CKN 1100/98, postanowienie SN z dnia 13 grudnia 2001 r. IV CKN 369/01, OSNC 2002/10/126, uchwała SN z dnia 21 maja 2002 r. III CZP 29/02, OSNC 2003/6/76).

Przyjmując jako punkt wyjścia, wyrażony powyżej pogląd, uznać należy za trafne stanowisko zajęte przez sądy w rozpoznawanej sprawie. Odmowa wpisania hipoteki przymusowej na rzecz wnioskodawcy, gdy w chwili rozpatrywania wniosku o wpis hipoteki przymusowej jego dłużnik utracił już własność nieruchomości, jest w pełni zasadna. Bez znaczenia jest tu okoliczność, że przeniesienie własności nieruchomości pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią nastąpiło już po ujawnieniu wniosku o wpis hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika. Do powstanie hipoteki przymusowej potrzebny jest konstytutywny wpis w księdze wieczystej (art. 109 w związku z art. 67 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Skoro zaś jest bezspornym w sprawie, że w chwili dokonywania wpisu, nieruchomość nie stanowiła już własności dłużnika, to ustanowienie na takiej nieruchomości hipoteki przymusowej byłoby sprzeczne z treścią art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Nie można też podzielić stanowiska skarżącego, że odmowa uwzględniania stanu prawnego nieruchomości z chwili złożenia wniosku o wpis do księgi wieczystej, przekreśla ratio legis art. 45 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, gdyż prowadzi do zbędności wzmianki o wniosku w księdze wieczystej. Ujawnienie wniosku o wpis do księgi wieczystej, wbrew sugestiom skarżącego, ma istotne znaczenie w wielu sytuacjach związanych z rękojmią wiary publicznej, czy pierwszeństwem ograniczonych praw rzeczowych. Miałoby ona także znaczenie w przypadku hipoteki przymusowej, ale gdyby hipoteka taka została wpisana. Nie można natomiast wiązać z ujawnieniem wniosku o wpis hipoteki przymusowej takich konsekwencji, które bez żadnej podstawy prawnej godzą w jej podstawowe założenia konstrukcyjne. Hipoteka przymusowa jest tylko jednym ze środków polepszających sytuację wierzyciela. Ze względu na to, że ustanawiana jest na jego wniosek, bez udziału właściciela nieruchomości, którą ma obciążać niewątpliwie słuszny jest wniosek wynikający z ustawy, iż ustanowieni jej jest możliwie tylko na nieruchomości stanowiącej własność dłużnika. Dopuszczenie do ustanawiania hipoteki przymusowej na cudzej nieruchomości wypaczałoby jej sens jako specjalnego zabezpieczenia, które może być ustanowione, tylko na nieruchomości dłużnika. Wierzyciel, który nie zdąży ustanowić hipoteki przymusowej, nie będzie mógł skorzystać z tego rodzaju zabezpieczenia swojej wierzytelności, co nie wyklucza aby podjął inne kroki w tym celu. Natomiast dopuszczenie do ustanawiania hipoteki przymusowej na nieruchomości stanowiącej własność innej osoby wypaczałoby istotę tej instytucji stanowiąc nadmierne obciążenie osoby trzeciej w interesie wierzyciela, któremu przysługuje roszczenie tylko wobec dłużnika, a nie tej osoby. Ujawnienie w księdze wieczystej wniosku o wpis hipoteki przymusowej nie pozbawia więc dłużnika możliwości zbycia nieruchomości, zaś nabywca takiej nieruchomości, jeżeli zdąży nabyć ją zanim hipoteka powstanie (zostanie wpisana do księgi wieczystej) uzyskuje prawo własności do nieruchomości nieobciążone hipoteką. W konkluzji należy stwierdzić, że ujawnienie wniosku o wpis takiej hipoteki w księdze wieczystej nie może przesądzać o wpisie tej hipoteki, gdy w chwili jego dokonywania nieruchomość, na której hipoteka ma być ustanowiona, nie stanowi już własności dłużnika, ma natomiast istotne znaczenie dla hipoteki wpisanej, w szczególności w zakresie jej pierwszeństwa przed innymi ograniczonymi prawami rzeczowymi obciążającymi nieruchomość.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 393¹² k.p.c., orzekł jak w sentencji.