Wyrok z dnia 2001-09-13 sygn. IV CKN 425/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CKN 425/00

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 września 2001 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Filomena Barczewska (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Henryk Pietrzkowski

SSA Krystyna Bilewicz

Protokolant Anna Grabowska

w sprawie z powództwa Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego w W. przeciwko K. P.

o zapłatę,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 13 września 2001 r.

na rozprawie

kasacji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku

z dnia 9 kwietnia 1998 r., sygn. akt III Ca 190/98,

oddala kasację; nie obciąża pozwanego kosztami postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Gdańsku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8624,39 zł tytułem zwrotu odszkodowania wypłaconego przez pozwanego osobom poszkodowanym w wyniku zderzenia się pojazdów do jakiego doszło w dniu 6 czerwca 1994 r. Pozwany jako właściciel samochodu osobowego pozwolił A. K. na krótkotrwałe użycie swego samochodu. A. K. będąc nietrzeźwy i kierując samochodem pozwanego naruszył umyślnie zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym, przekroczył oś jezdni i doprowadził do czołowego zderzenia z samochodem towarowym marki […]. Uszkodzeniu uległ również jadący bezpośrednio za […] samochód osobowy marki […]. Sprawca wypadku zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. Pozwany nie dopełnił obowiązku ubezpieczenia swego samochodu od odpowiedzialności cywilnej. Szkoda wyrządzona w samochodzie marki […] została oszacowana na kwotę 6.131,18 zł, a w samochodzie […] na 493,21 zł. Powód wypłacił poszkodowanym te kwoty. Sąd uznał, że odpowiedzialność pozwanego za szkodę opiera się na treści art. 436 § 1 k.c. w związku z art. 435 k.c. W niniejszym przypadku nie nastąpiło oddanie pojazdu w posiadanie zależne A. K., gdyż był on tylko dzierżycielem pojazdu. W tym stanie roszczenie powoda w stosunku do pozwanego ma oparcie w treści art. 518 § 1 pkt 1 k.c.

Apelacja pozwanego wniesiona od powyższego wyroku została oddalona przez Sąd Wojewódzki w Gdańsku wyrokiem z dnia 9 kwietnia 1998 r. Sąd ten podzielił pogląd Sądu I instancji, iż nie nastąpiło zwolnienie powoda, jako posiadacza samoistnego samochodu od odpowiedzialności za szkodę związaną z ruchem tego pojazdu, gdyż A. K., który kierował pojazdem w chwili wypadku, nie można uznać za posiadacza zależnego. Posiadanie zależne wiąże się z oddaniem pojazdu w dzierżawę, leasing lub inny rodzaj faktycznego władztwa nad rzeczą w zakresie prawa, z którym łączy się władztwo nad rzeczą. Posiadanie zależne musi wykazywać cechy pewnej trwałości w wykonywaniu tego prawa. W niniejszym wypadku pozwany oddał samochód K. we władztwo prekaryjne, a to nie zwalnia pozwanego jako posiadacza samoistnego od odpowiedzialności za szkodę w świetle treści art. 436 § 1 k.c. Nadto Sąd ten przyjął, że w sprawie nie mógł mieć zastosowania przepis art. 440 k.c., bowiem wyłączone jest zastosowanie tego przepisu, gdy jedną ze stron stosunku prawnego jest osoba prawna.

Pozwany w kasacji powołując się na naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 336 i 348 k.c. oraz niewłaściwe zastosowanie art. 440 k.c. wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie wobec zakresu zgłoszonych w niej zarzutów.

Zgodnie z treścią art. 393¹¹ k.p.c. (w brzmieniu sprzed 1 lipca 2000 r.) Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji biorąc z urzędu pod rozwagę tylko nieważność postępowania, która w niniejszym przypadku nie zachodzi. Rozpoznanie sprawy w granicach kasacji oznacza, iż odbywa się to w granicach wyznaczonych przez zakres zaskarżenia i podstawy skargi kasacyjnej. Ustawodawca wyłączył więc w ten sposób z zakresu uprawnień sądu kasacyjnego badanie z urzędu naruszenia przez sąd II instancji konkretnego przepisu prawa materialnego, którego to naruszenia nie zarzuciła strona skarżąca w kasacji (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 1997 r. I CKN 249/97 OSNC 1998 z. 1, poz. 13).

Zasady odpowiedzialności za szkodę związaną z ruchem pojazdu mechanicznego zostały unormowane w art. 436 w związku z art. 435 § 1 k.c. Podstawową regułą wynikającą z art. 436 § 1 k.c. jest iż odpowiedzialność za szkodę związaną z ruchem pojazdu mechanicznego na zasadzie ryzyka ponosi samoistny posiadacz tego pojazdu, chyba że oddał pojazd w posiadanie zależne. Wówczas odpowiada posiadacz zależny także na zasadzie ryzyka, z tym że odpowiedzialność ta nie jest kumulatywna.

Wyjątek od tej reguły odpowiedzialności na zasadzie ryzyka został unormowany w § 2 art. 436 k.c. Przepis ten przewiduje odpowiedzialność na zasadach ogólnych między innymi w razie zderzenia się pojazdów mechanicznych, jeśli chodzi o szkody poniesione przez ich posiadaczy. Zderzeniem się pojazdów mechanicznych w rozumieniu art. 436 § 2 k.c. jest każde – bez względu na jego przyczynę – zetknięcie się pojazdów w ruchu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 stycznia 1976 r. III CZP 79/75 OSNCP 1996 nr 7-8, poz. 155). W razie zderzenia się pojazdów mechanicznych posiadacze samoistni lub zależni ponoszą wobec siebie odpowiedzialność za szkodę na zasadzie winy (art. 415 k.c.). Jeżeli poszkodowanym w wyniku zderzenia się pojazdów mechanicznych jest posiadacz jednego z pojazdów może on żądać naprawienia szkody tylko w razie wykazania winy drugiej strony lub osoby za którą ponosi ona odpowiedzialność.

Sądy obu instancji przyjęły jako podstawę odpowiedzialności pozwanego za szkodę poniesioną przez posiadaczy samochodów, które uległy uszkodzeniu wskutek zderzenia z pojazdem będącym własnością pozwanego art. 436 § 1 k.c. w związku z art. 435 § 1 k.c., zaś jako podstawę dochodzenia roszczeń przez powoda, który pokrył szkodę, art. 518 § 1 pkt 1 k.c.

Skarżący nie zarzuca w kasacji naruszenia powołanych przepisów. W tym stanie wyłączone jest badanie przez Sąd Najwyższy prawidłowości zastosowania tych norm.

Pozwany zarzucił w kasacji naruszenie art. 336 k.c. i 348 k.c. przez przyjęcie, że był posiadaczem samoistnym samochodu w chwili wypadku. Zarzut naruszenia tych przepisów jest całkowicie nieuzasadniony. Oczywiście dla określenia rodzaju posiadania w rozumieniu art. 436 § 1 k.c. ma znaczenie treść art. 336 k.c. Przepis ten rozróżnia posiadanie samoistne i zależne. Posiadanie samoistne charakteryzuje się tym, że posiadacz włada rzeczą w takim zakresie, jak czyni to właściciel wykorzystując faktyczną możliwość władania rzeczą do jakiej właściciel jest uprawniony. Istotą posiadania zależnego jest władztwo nad cudzą rzeczą w zakresie odpowiadającym prawu podmiotowemu innemu niż własność. Sądy trafnie oceniły, że w niniejszym przypadku brak było podstaw do przyjęcia posiadania zależnego po stronie A. K., w sytuacji gdy pozwany jako właściciel samochodu pozwolił mu na krótkotrwałe skorzystanie z tego samochodu w ramach stosunku grzecznościowego. Jak podkreśla się w doktrynie stosunek oparty na wygodzeniu jest wprawdzie podobny do użyczenia, ale różni się od niego tym, że jest relacją czysto faktyczną, a nie stosunkiem prawnym. Pomiędzy prekarzystą a posiadaczem nie ma więzi prawnej. Właściciel może w każdej chwili odebrać rzecz prekarzyście, któremu nie przysługuje ochrona prawna. Wbrew stanowisku skarżącego nie może też mieć zastosowania w sprawie art. 348 k.c. regulujący jeden ze sposobów pochodzonego nabycia posiadania. Wbrew literalnemu brzmieniu tego przepisu należy uznać, że nie każde wydanie rzeczy powoduje przeniesienie posiadania, lecz tylko takie, z którym łączy się po stronie nabywającego wola władania rzeczą dla siebie w zakresie określonego prawa. Taka zaś sytuacja nie zachodzi, gdy posiadacz chcąc przysłużyć się innej osobie pozwala jej na krótkotrwałe użycie rzeczy w określonym celu.

Nie jest też zasadny podniesiony w kasacji zarzut naruszenia art. 440 k.c. Sąd II instancji prawidłowo przyjął że przepis ten nie może mieć zastosowania w tej sprawie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalone należy uznać stanowisko według którego art. 440 k.c. nie ma zastosowania, gdy zobowiązany do naprawienia szkody jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej (por. np. orzeczenia z 18 grudnia 1968 r. II CR 409/68 OSNCP 1969 z. 11, poz. 207; czy z dnia 18 grudnia 1977 r. II CR 469/77 OSNC 1978 z. 10, poz. 183). W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 19 października 1995 r. III CZP 98/95 (OSNC 1995 z. 12, poz. 169) Sąd Najwyższy podkreślił iż instytucja Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego została powołana do życia wyłącznie w interesie poszkodowanych, którym mimo istniejącego systemu ubezpieczeń obowiązkowych nie przysługuje odszkodowanie od zakładu ubezpieczeń, bowiem posiadacz pojazdu nie zawarł umowy obowiązkowego ubezpieczenia komunikacyjnego. Mając na uwadze spełniania, przez Fundusz Gwarancyjny funkcję gwarancyjną realizującą cele ubezpieczenia, obowiązkowego Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 1997 r. III CKN 239/97 (OSNC 1998 z. 5, poz. 85) przyjął, że te przesłanki, które uzasadniają wyłączenie stosowania art. 440 k.c. przy orzekaniu o obowiązku naprawienia szkody przez osobę odpowiedzialną za szkodę, mającą zawartą umowę ubezpieczenia, sprzeciwiają się stosowaniu miarkowania odszkodowania od osoby odpowiedzialnej za szkodę, która nie dopełniła ustawowego obowiązku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej i nie opłaciła składek, bowiem stawiałoby to ją w sytuacji korzystniejszej aniżeli miałaby osoba respektująca prawo. Sąd w obecnym składzie podziela to stanowisko.

Sąd II instancji przyjął, że pozwany ponosi odpowiedzialność za szkodę z mocy art. 436 § 1 w zw. z art. 435 § 1 k.c. i skarżący w kasacji nie zakwestionował tej podstawy. Uwzględniając więc powyższe o wyłączeniu stosowania art. 440 k.c. przy orzekaniu o obowiązku naprawienia szkody przez osobę odpowiedzialną za szkodę, która nie dopełniła ustawowego obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, należy przyjąć że wyłączone jest stosowanie tego przepisu przy orzekaniu o roszczeniu Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego dochodzonego na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c.

Z tych wszystkich względów kasacja pozwanego jako nie mająca uzasadnionych podstaw podlegała oddaleniu na mocy art. 393¹² k.p.c. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na mocy art. 102 k.p.c.