Postanowienie z dnia 2002-11-07 sygn. V CKN 1258/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CKN 1258/00

POSTANOWIENIE

Dnia 7 listopada 2002 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)

SSN Antoni Górski (sprawozdawca)

SSN Kazimierz Zawada

 Protokolant Izabella Janke

w sprawie z wniosku M. S.

przy uczestnictwie D. i J. małż. M. i Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta […]

o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku,

po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 10 października 2002 r.,

na rozprawie

kasacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 25 stycznia 2000 r., sygn. akt IV Ca 14/00,

oddala kasację.

Uzasadnienie

W sprawie jest niesporne, że po zmarłej w dniu 6 stycznia w C. L. W., doszło do podwójnego stwierdzenia nabycia spadku. W sprawie II Ns 234/99 Sąd Rejonowy w Częstochowie stwierdził, że spadek po tej spadkodawczyni nabyli na podstawie testamentu szczególnego z dnia 2 stycznia 1996 r J. M. i T. M. po połowie. Natomiast postanowieniem z dnia 27 maja 1999 r. tenże Sąd orzekł, że spadek po niej dziedziczy M. S. na mocy testamentu szczególnego z dnia 5 stycznia 1999 r. Oba postanowienia są prawomocne.

W niniejszej sprawie M. S. wystąpiła z wnioskiem w trybie art. 679 § 1 k.p.c. o zmianę pierwszego z tych postanowień przez stwierdzenie, że to ona jest jedyną spadkobierczynią po zmarłej L. W..

Sąd Rejonowy w Częstochowie postanowieniem z dnia 21 października 1999 r. oddalił ten wniosek, uznając, że tryb z art. 679 k.p.c. nie jest właściwy do uchylenia lub zmiany jednego z kilku postanowień orzekających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy.

Apelacja wnioskodawczyni od tego orzeczenia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 25 stycznia 2000 r., który podzielił stanowisko prawne Sądu I –ej instancji, powołując się na taki sam pogląd prawny wyrażony w postanowieniu S. N z dnia 15 grudnia 1983 r., III CZP 65/83, OSNC 1984/7/111.

Postanowienie Sądu Okręgowego zaskarżyła wnioskodawczyni kasacją, zarzucając błędną wykładnię art. 679 § 1 k.p.c. i wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kwestia zakresu dopuszczalności wznowienia postępowania nieprocesowego pozostaje sporna w doktrynie i w orzecznictwie ze względu przewidziane w art. 524 § 1 k.p.c. wyłączenie możliwości takiego wznowienia w sytuacjach, kiedy „ postanowienie kończące postępowanie może być zmienione lub uchylone”. I tak przykładowo w uchwale siedmiu sędziów z dnia 10 listopada 1969 r III CZP 56/69 (OSNC 1970/7-8/118) Sąd Najwyższy przyjął dopuszczalność skargi o wznowienie postępowania o ubezwłasnowolnienie, mimo istnienia specjalnego trybu z art. 559 k.p.c., przewidującego możliwość zmiany lub uchylenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu. Natomiast inne stanowisko w tej kwestii prezentowała judykatura w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku. W dotychczasowym orzecznictwie przyjmowano na ogół, że przewidziana w art. 679 § 1 k.p.c. możliwość zmiany lub uchylenia prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wyłącza dopuszczalność skargi o wznowienie postępowania w tej kategorii spraw (por. przykładowo postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1966 r., II CR 205/66 - OSNCP 1966 r., poz. 224, z dnia 7 marca 1968 r., NN CR 102/68 – OSNC 1968/10/176, z dnia 21 kwietnia 1994 r., III CZP 40/94 – OSNC 1994/11/210, czy z dnia 26 stycznia 2001 r., II CKN 784/00 i z dnia 24 października 2001 r., II CKN 366/00 – oba nie publ.). Jednocześnie w orzecznictwie utrwalił się pogląd, iż tryb zmiany lub uchylenia postanowienia, przewidziany w art. 679 k.p.c., nie jest właściwy dla usunięcia z obrotu prawnego istniejących kilku, sprzecznych ze sobą, orzeczeń o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy (por. powołane przez Sąd Okręgowy postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1983 r.). Sąd Najwyższy przyjął w tym orzeczeniu, iż w takiej sytuacji „skasowanie jednego z orzeczeń możliwe jest tylko w trybie nadzwyczajnym”. W praktyce uznawano, że chodzi tu o tryb rewizji nadzwyczajnej. Instytucja rewizji nadzwyczajnej została usunięta z procedury cywilnej ustawą nowelizującą z dnia 1 marca 1996 r. (Dz. U. nr 43, poz. 189). Jednocześnie ustawą tą dokonana została zmiana treści art. 403 k.p.c. o wznowieniu postępowania. Polegała ona na tym, że początkowa treść dotychczasowego art. 403 § 2 tego przepisu została przeniesiona do pierwszego zdania nowotworzonego § 3 tego przepisu, z dodaniem tu jednocześnie zdania drugiego, o treści zupełnie nowej. Na skutek tego zabiegu § 3 uzyskał następujące brzmienie:

„Można żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego; w tym wypadku przedmiotem rozpoznania przez sąd jest nie tylko zaskarżony wyrok, lecz również z urzędu inne prawomocne wyroki dotyczące tego samego stosunku prawnego”.

Nie ulega wątpliwości, że zamiarem ustawodawcy, który likwidował jednocześnie rewizję nadzwyczajną było, aby właśnie tryb wznowienia, z obowiązkowym rozszerzeniem kognicji sądu na wszystkie inne prawomocne wyroki zapadłe w tym samym przedmiocie, miał na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym. Ta nowa instytucja,

dająca możliwość szerokiego zakresu orzekania przez sąd, została wprowadzona specjalnie, ze względów na ochronę praworządności, powagi prawa i orzeczeń sądowych. Pozwala ona na to, aby jednym postępowaniem objąć wszystkie sprawy, w których zapadły orzeczenia w tym samym przedmiocie (niejednokrotnie sprzeczne ze sobą) i, usuwając ten patologiczny stan, wydać jedno orzeczenie zgodne z prawem; ma więc zastosowanie także do sytuacji występowania kilku postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy. Stosownie zatem do przyjętej w naszym procesie zasady wyłączności środków zaskarżenia, przyjąć należy, że tryb wznowienia postępowania przewidziany w art. 403 § 3 k.p.c. wyłącza w uregulowanym tam zakresie możliwość zmiany lub uchylenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku unormowaną w art. 679 k.p.c. Tym samym uznać należy, że w obecnym stanie prawnym nie da się utrzymać dotychczasowego stanowiska judykatury, wykluczającego w sposób stanowczy, co do samej zasady, dopuszczalność skargi o wznowienie postępowania w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku. Przesadna kategoryczność tego stanowiska była zresztą krytykowana w doktrynie już na tle poprzedniego stanu prawnego, w którym wskazywano możliwość wznowienia postępowania w tych sprawach na przykład w razie nieważności postępowania. Obecna regulacja z art. 403 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przesądza o tym, że wznowienie postępowania jest jedynym sposobem usunięcia z obrotu prawnego istniejących kilku orzeczeń stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy. To zaś oznacza, że w rezultacie zaskarżone postanowienie odpowiada prawu, a kwestionująca je kasacja, skonstruowana na zarzucie naruszenia art. 679 k.p.c., podlega oddaleniu na mocy art. 393¹² k.p.c., jako niezasadna.