Uchwała z dnia 2003-07-29 sygn. III PZP 8/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 8/03

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 29 lipca 2003 r.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana Szewczyka,

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 lipca 2003 r. sprawy z powództwa Prokuratury Okręgowej w J.G. przeciwko Jackowi K. i Emilowi Z. o odszkodowanie,

na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze z dnia 16 kwietnia 2003 r. [...]

"Czy w sporze opartym na przepisach regulujących odpowiedzialność materialną pracowników (Dział V Kodeksu pracy), stroną powodową jako pracodawca występujący przeciwko prokuratorowi prokuratury rejonowej z żądaniem naprawienia szkody winna być prokuratura rejonowa, czy też prokuratura okręgowa?"

podjął uchwałę:

Pracodawcą legitymowanym do wystąpienia przeciwko prokuratorowi prokuratury rejonowej z żądaniem naprawienia szkody z tytułu pracowniczej odpowiedzialności materialnej jest prokuratura rejonowa.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Zgorzelcu wyrokiem z dnia 17 stycznia 2003 r. [...] oddalił powództwo Prokuratury Okręgowej w J.G. skierowane przeciwko Jackowi K. - byłemu prokuratorowi oraz Emilowi Z. - byłemu asesorowi Prokuratury Rejonowej w Z. z żądaniem naprawienia szkody wyrządzonej wskutek nienależytego wykonywania ich obowiązków pracowniczych, oparte na art. 114 i nast. k.p. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał się na następujące ustalenia faktyczne i ich prawną kwalifikację.

Pozwany Jacek K. został z dniem 1 czerwca 1998 r. powołany na stanowisko prokuratora Prokuratury Rejonowej w Z., z którego to stanowiska Prokurator Generalny RP odwołał go z dniem 3 kwietnia 2001 r., wskutek czego stosunek pracy ustał z dniem 31 lipca 2001 r. Natomiast pozwany Emil Z. został przez Prokuratora Generalnego RP mianowany na stanowisko asesora tejże Prokuratury Rejonowej, w której czynności prokuratorskie pełnił do odwołania, co nastąpiło w dniu 1 marca 2002 r. W toku wykonywanych czynności obaj pozwani wydawali postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia dowodów rzeczowych, co rodziło koszty związane z ich przechowywaniem. Koszty te zostały pokryte przez Prokuraturę Okręgową w J.G., która każdego z pozwanych obciążyła częścią tych kosztów wynikającą z bezzasadnego przedłużenia okresu przechowywania dowodów.

W świetle tych ustaleń Sąd Rejonowy oddalił powództwo ze względu na brak czynnej legitymacji procesowej po stronie powodowej Prokuratury Okręgowej w J.G. Pozwani, niezależnie od odrębnych podstaw swego zatrudnienia, pozostawali w stosunku pracy, którego treść regulują przepisy ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 ze zm.). W zakresie pracowniczej odpowiedzialności materialnej, nie uregulowanej w tej ustawie, stosuje się jednak odpowiednio przepisy Kodeksu pracy (art. 5 k.p.). W sprawach o roszczenia ze stosunku pracy, w tym oparte na przepisach działu V Kodeksu pracy, stroną procesową nie jest Skarb Państwa, co wyklucza możliwość stosowania art. 67 § 2 k.p.c., lecz jednostka organizacyjna będąca pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p., reprezentowana przez osobę zarządzającą tą jednostką (art. 3¹ k.p.). Jednostką zatrudniającą pozwanych, a tym samym ich pracodawcą była Prokuratura Rejonowa w Z. Obaj pozwani zostali na stanowiska prokuratora lub asesora mianowani przez Prokuratora Generalnego RP z wyraźnym wskazaniem, że ich pracodawcą - miejscem świadczenia pracy jest - Prokuratura Rejonowa, przy czym przełożonym był dla nich Prokurator Rejonowy w Z. (art. 17 ust. 3 ustawy o prokuraturze). Uprawnienia prokuratora okręgowego wynikające z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia 1992 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. Nr 38, poz. 163 ze zm.) dotyczą jedynie spraw osobowych i nie konstytuują stosunku pracy pomiędzy prokuraturą okręgową i prokuratorami (asesorami) prokuratur rejonowych.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze, rozpoznając apelację powodowej Prokuratury Okręgowej w Jeleniej Górze, uznał, że w przedmiotowej sprawie występuje zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości i postanowieniem z dnia 16 kwietnia 2003 r. [...] w brzmieniu wskazanym w sentencji postanowienia, przedstawił je Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1 k.p.c. W obszernym uzasadnieniu tego postanowienia wskazano w szczególności, że z art. 17 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o prokuraturze wynika równorzędność organizacyjnego wyodrębnienia zarówno prokuratur okręgowych, jak też rejonowych. Ocena owej równorzędności ulega jednak zmianie, jeżeli rozważać ich strukturę i wzajemne usytuowanie, w tym uprawnienia do zaciągania i wywiązywania się ze zobowiązań wynikających ze stosunku pracy, jak też ich samodzielności, głównie finansowej. Elementy te same w sobie stanowią również elementy konstruujące pojęcie pracodawcy w rozumieniu art. 3 k.p. w tym sensie, że jednostka organizacyjna może być uznana za pracodawcę, gdy jednocześnie posiada odpowiednio wyodrębnioną formę organizacyjną wraz z uprawnieniem do samodzielnego dysponowania środkami finansowymi oraz ma zdolność zatrudniania pracowników i dokonywania czynności prawnych w zakresie stosunku pracy. Ustrojowe usytuowanie prokuratora okręgowego wynikające z art. 17 ust. 2 zdanie drugie ustawy o prokuraturze czyni go przełożonym zarówno prokuratora rejonowego, kierującego wyodrębnioną jednostką organizacyjną prokuratury (art. 17 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy), jak też prokuratorów tej jednostki. Zwierzchnictwo to nie stanowi jednak wystarczającego atrybutu przy konstruowaniu pojęcia pracodawcy w znaczeniu podmiotowym, chociażby ze względu na art. 17 ust. 1¹ zdanie drugie i ust. 3, a tym bardziej art. 11 ust. 1 ustawy o prokuraturze, gdyż te same atrybuty przysługują prokuratorom apelacyjnym, jak też prokuratorom rejonowym, chociaż żaden z nich nie jest stroną czynności nawiązujących stosunek pracy z prokuratorem prokuratury rejonowej.

Jednakże unormowania z art. 5 pkt 7 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. Nr 162, poz. 1125 ze zm.), jak też § 71, § 72 ust. 1 i 2, § 74 ust. 2 i § 75 ust. 2 powołanego wyżej Regulaminu dają prokuratorowi okręgowemu (a nie rejonowemu) uprawnienie do nawiązywania stosunków pracy, jak też wykonywania czynności faktycznych i prawnych w sferze stosunków pracy z osobami zatrudnionymi w prokuraturach rejonowych. Poza tym z pkt 4 decyzji Ministra Sprawiedliwości z dnia 2 stycznia 2002 r. w sprawie ustanowienia podległych mu dysponentów środków budżetu państwa drugiego i trzeciego stopnia wynika, że dysponentem trzeciego stopnia są prokuratorzy okręgowi i tylko oni mają przymiot samodzielności w dysponowaniu środkami, w ramach których dochodzi do realizacji zobowiązań pracowniczych dotyczących również prokuratorów prokuratur rejonowych. Owa samodzielność finansowa prokuratora okręgowego jest przy tym związana nie tylko z jego osobą jako kierownika państwowej jednostki budżetowej (por. § 3 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania budżetu państwa i szczegółowych zasad obsługi rachunków bankowych budżetu państwa oraz zakresu i terminów sporządzania przez Narodowy Bank Polski informacji i sprawozdań z wykonania budżetu państwa w ramach obsługi bankowej budżetu państwa, Dz. U. Nr 122, poz. 1335), lecz również z osobą dokonującą czynności w sprawach z zakresu prawa pracy za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną (art. 3¹ § 1 k.p.). Pozwala to przyjąć, że uprawnienia osoby kierującej daną jednostką w sferze pracowniczej są tylko pochodną atrybutów jednostki organizacyjnej jako pracodawcy. Innymi słowy, finansowa samodzielność prokuratora okręgowego przesądza o samodzielności samej prokuratury okręgowej, wywołując skutki również w zakresie realizacji zobowiązań pracowniczych.

Powyższa analiza powinna raczej skłaniać do oceny, że atrybut pracodawcy wobec prokuratora prokuratury rejonowej posiada prokuratura okręgowa. W zestawieniu z utrwalonym i konsekwentnym, a także akceptowanym przez Sąd rozpoznający niniejszą apelację, orzecznictwem Sądu Najwyższego dotyczącym pracodawcy sędziego sądu rejonowego, zrodziło to potrzebę wystąpienia z przedmiotowym zagadnieniem prawnym. Problem podmiotowości prokuratury rejonowej lub okręgowej w stosunkach pracy i reguł podejmowania za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy był już zresztą sygnalizowany w motywach uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1998 r., III ZP 28/98 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 158).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Dotychczasowa judykatura Sądu Najwyższego dotycząca wykładni pojęcia pracodawcy, a tym samym jego legitymacji procesowej w sprawach, w których stroną jest sędzia sądu rejonowego, w tym także pełniący funkcję prezesa tego sądu, jest od dawna ukształtowana oraz stabilna i sytuuje tę podmiotowość w rozumieniu art. 3 k.p. na szczeblu zatrudniającej sędziego jednostki organizacyjnej, czyli tegoż sądu rejonowego (por. uchwała z dnia 23 lipca 1993 r., I PZP 30/93, OSNCP 1994 nr 6, poz. 123 oraz wyrok z dnia 19 września 1996 r., I PRN 101/95, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 112). Co prawda w uchwale z dnia 28 października 1998 r., III ZP 28/98 (OSNAPiUS 1999 nr 5, poz. 158), na którą powołał się Sąd Okręgowy w uzasadnieniu swego postanowienia, Sąd Najwyższy pominął kwestię podmiotowości prokuratury rejonowej lub okręgowej w stosunkach pracy i wynikających z art. 3¹ k.p. reguł podejmowania za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy, lecz zaznaczył wyraźnie, że nie rozważał tych problemów tylko dlatego, iż nie były one przedmiotem pytania. Jednakże zarówno główna teza tego wyroku, że prokurator prokuratury okręgowej nie może być w sprawach z zakresu prawa pracy pełnomocnikiem procesowym pozwanej prokuratury rejonowej, jak też jej motywy nie powinny sugerować istnienia wątpliwości co do statusu prokuratury rejonowej jako pracodawcy prokuratora tej prokuratury. Sąd Najwyższy powołał się między innymi na zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 kwietnia 1991 r. w sprawie zastępstwa jednostek organizacyjnych resortu sprawiedliwości w postępowaniu sądowym i administracyjnym (Dz.Urz. Min. Spr. Nr 2, poz. 12 ze zm.), które w § 2 ust. 1 pkt 4 jako zastępców w sprawach dotyczących prokuratur rejonowych wyznacza prokuratorów okręgowych, lecz podkreślił równocześnie, że zarządzenie to - niezależnie od zastrzeżeń, jakie w świetle art. 87 i 93 Konstytucji RP budzi jego normatywny charakter - stanowi w § 1 ust. 2, iż jego przepisy nie mają zastosowania do zastępstwa w sprawach o roszczenia ze stosunku pracy.

Innymi słowy, nie ma dostatecznych podstaw do tego, by pracodawcę prokuratora prokuratury rejonowej "przesuwać" ze szczebla tej prokuratury na szczebel prokuratury okręgowej. Konieczny i zarazem wystarczający jest argument z art. 17 ust. 1 ustawy o prokuraturze, że powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Prokuratura Krajowa oraz prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe, zwłaszcza że - co znamienne - tylko Prokuratora Krajowa "wchodzi w skład" innej struktury, tj. Ministerstwa Sprawiedliwości. Prokuratura rejonowa zatrudnia zatem prokuratorów tej prokuratury, gdyż według art. 3 k.p. chodzi o "zatrudnianie" na podstawach określonych w art. 2 k.p., co oznacza, że dana jednostka organizacyjna nie przestaje być pracodawcą również wówczas, gdy samo nawiązanie (rozwiązanie) stosunku pracy z pracownikami na niektórych stanowiskach następuje w drodze aktu organu usytuowanego poza pracodawcą. Tak jest właśnie w odniesieniu do prokuratorów powszechnych jednostek prokuratury, których powołuje Prokurator Generalny (art. 11 ust. 1 ustawy o prokuraturze), przy czym nie jest to powołanie w rozumieniu art. 68 i nast. k.p., tylko akt inwestytury, który w płaszczyźnie prawa pracy należy kwalifikować jako podstawę powstania stosunku pracy z nominacji (art. 76 k.p.). Zatrudnienie w prokuraturze rejonowej trzeba zatem rozumieć przede wszystkim jako wykonywanie w niej, jako w zakładzie pracy w znaczeniu przedmiotowym (placówce zatrudnienia), czy szerzej - realizowanie stosunku pracy. Prokurator rejonowy, jako kierownik tego zakładu pracy, wykonuje też wobec prokuratora przynajmniej niektóre kompetencje pracodawcy, np. co do organizacyjno-porządkowych aspektów procesu pracy. Podzielenie pozostałych kompetencji pracodawcy pomiędzy inne podmioty, usytuowane na wyższych szczeblach władzy służbowej, w tym prokuratora okręgowego, jest charakterystyczne dla służbowych stosunków pracy w ogólności, nawet jeśli w przypadku prokuratury ma to drastyczny (skrajny) charakter, co jest jednak uzasadnione jej specyficzną funkcją ustrojową i dostosowaną do niej strukturą organizacyjną.

Pracodawczego statusu prokuratury rejonowej nie podważa też odmówienie prokuratorom rejonowym przymiotu bezpośrednich dysponentów środków budżetowych, co jest do pewnego stopnia kwestią przypadku. Zgodnie z § 3 ust. 1-3 powoływanego wyżej rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 grudnia 2000 r., dysponentami środków budżetu państwa są dysponenci poszczególnych części budżetowych i kierownicy podległych im państwowych jednostek budżetowych, przy czym dysponenci części budżetowych to tzw. główni dysponenci środków budżetu państwa, natomiast kierownicy podległych im jednostek budżetowych mogą być dysponentami drugiego i trzeciego stopnia. Ilość dysponentów środków budżetu państwa nie ma oparcia w ustawie z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.) i jest tradycją ukształtowaną pod rządem poprzednio obowiązującego prawa budżetowego (ustawa z dnia 5 stycznia 1991 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 72, poz. 344 ze zm.). O nabyciu albo utracie przymiotu dysponenta środków budżetu państwa decyduje więc w ostateczności ilość szczebli w określonej strukturze organów państwowych. Na płaszczyźnie prawa pracy ma to jednak drugorzędne znaczenie, gdyż wynagrodzenia i naliczane od nich składki należą w całości, a więc niezależnie od miejsca danej jednostki w hierarchicznej strukturze danego działu służby, do kategorii bieżących i ściśle limitowanych wydatków budżetu państwa. Również pozostałe wydatki i przychody poszczególnych jednostek organizacyjnych prokuratury, np. z tytułu pracowniczej odpowiedzialności majątkowej, idą ostatecznie w ciężar Skarbu Państwa, niezależnie od tego, na jakim rachunku zostałyby zapisane.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.