Postanowienie z dnia 2004-01-20 sygn. II CK 80/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 80/03

POSTANOWIENIE

Dnia 20 stycznia 2004 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Teresa Bielska-Sobkowicz

SSN Gerard Bieniek

w sprawie z powództwa Z. K.

przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeniowemu Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę 17.660 zł,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 20 stycznia 2004 r., kasacji powoda

od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

z dnia 10 grudnia 2002 r., sygn. akt I ACa 1020/02,

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Szczecinie postanowieniem częściowym z dnia 23 marca 2000 r. odmówił umorzenia postępowania wobec pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeniowego S.A., uznając cofnięcie pozwu za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 203 § 4 k.p.c.) i wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2002 r. uwzględnił powództwo w stosunku do tego pozwanego. Sąd Apelacyjny w Poznaniu, dokonując kontroli na podstawie art. 380 k.p.c. postanowienia Sądu Okręgowego o odmowie umorzenia postępowania, zaskarżonym orzeczeniem uchylił ten wyrok i umorzył postępowanie, przyjmując że zrzeczenie się roszczenia, jako oświadczenie woli, w którym powód rezygnuje z dochodzonego roszczenia skutkuje jego wygaśnięcie. W ocenie Sądu Apelacyjnego cofnięcie pozwu przeciwko pozwanemu Towarzystwu Ubezpieczeniowemu S.A. nie narusza kryteriów oceny czynności dyspozytywnych, o których mowa w art. 203 § 4 k.p.c. Sąd ten – jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia – stanął na stanowisku, że po nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 1 marca 1996 r. ingerencja sądu w te czynności została bowiem ograniczona przez wyeliminowanie z tego przepisu przesłanki „rażącego naruszenia usprawiedliwionego interesu osób uprawnionych”. Nie można więc w drodze wykładni tego przepisu, przesłanką sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, obejmować usuniętej przez ustawodawcę przesłanki uwzględniającej interes powoda. W konsekwencji uznał bezzasadność odmowy umorzenia postępowania przez Sąd Okręgowy.

W kasacji opartej na podstawie wywiedzionej z art. 393¹ pkt 2 k.p.c., skarżący zarzucił naruszenie art. 203 § 4 w zw. z art. 316 § 1, art. 355 i art. 361 k.p.c. przez nieuwzględnienie oświadczenia powoda, w którym uchylił się od skutków prawnych oświadczenia o cofnięciu pozwu wraz ze zrzeczeniem się roszczenia, przed zamknięciem rozprawy przed Sądem pierwszej instancji. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Problem, który wyczerpuje istotę rozpoznawanej sprawy i jest przedmiotem zarzutu kasacyjnego sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie, w jakiej formie i na jakim etapie postępowania strona może odwołać swoje oświadczenie o cofnięciu pozwu.

Rozstrzygnięcie tego problemu wymaga wyjaśnienia pojęcia czynności procesowej. Według utrwalonego w judykaturze Sądu Najwyższego i piśmiennictwie stanowiska czynność procesowa jest oświadczeniem woli lub wiedzy podmiotu procesu, podjętym w przewidzianej przez prawo procesowe formie i zmierzającym do wywołania określonych skutków procesowych (por. orzecz. Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1968 r., III CZP 93/68, OSNC 1969, nr 7-8, poz. 129). Wśród jej konstytutywnych cech wymienia się: fakultatywność, odwołalność, prekluzyjność, niesamodzielność. W orzeczeniu z dnia 23 kwietnia 1957 r. 4 CR 1036/55 (OSPiKA 1951, nr 1, poz. 30) Sąd Najwyższy przyjął, że strona może cofnąć swoje procesowe oświadczenie woli tylko dopóty, dopóki nie osiągnie ono skutku w postaci orzeczenia kończącego postępowanie. Gdy to nastąpi, ewentualne uchylenie się od skutków oświadczenia nie może już odnieść żadnego skutku procesowego, choć może wywołać konsekwencje materialnoprawne (por. także orzecz. Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2002 r., IV CKN 917/00, niepubl.). Pogląd ten wymaga uzupełnienia w sytuacji, w której cofnięcie powództwa zostało połączone ze zrzeczeniem się roszczenia, a więc wywołuje także skutki w sferze prawa materialnego z reguły w postaci zwolnienia z długu (art. 508 k.c.). Zniweczenie skutków materialnoprawnych może nastąpić wówczas tylko przez uchylenie się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli według przepisów art. 86-88 k.c. Trudno bowiem zaakceptować stanowisko, według którego ta sama czynność prawna dokonana poza procesem podlega przepisom prawa materialnego, dokonana zaś w procesie przepisom tym nie podlega. Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że w piśmie procesowym z dnia 28 marca 1997 r. (k. 75) powód, za sugestią Sądu (k. 71 v), cofnął pozew przeciwko pozwanej Spółce wraz ze zrzeczeniem się roszczenia pozostając w błędzie co do okoliczności uzasadniających bierną legitymację pozwanego Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego. Dopiero uprawomocnienie się orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 stycznia 2001 r. oddalającego apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie oddalającego powództwo przeciwko pozwanemu Funduszowi wyjaśniło ostatecznie, kto jest biernie legitymowany w rozpoznawanej sprawie. Na rozprawie w dniu 3 lipca 2001 r. (k. 209) pełnomocnik powoda wskazał jako stronę pozwaną Towarzystwo Ubezpieczeniowe S.A., a więc skutecznie uchylił się od skutków prawnych złożonego pod wpływem błędu oświadczenia, w którym cofnął pozew wraz ze zrzeczeniem się roszczenia. Skoro Sąd Apelacyjny zanegował prawo skarżącego do odwołania czynności procesowej, mimo iż nie wywołała ona skutku w postaci orzeczenia kończącego postępowanie i nie wygasło również jego uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu (art. 88 § 2 k.c.), to zaskarżone orzeczenie należało uchylić (art. 393 ¹³ § 1 k.p.c.).