Odwołanie; uchylenie się od skutków oświadczenia o cofnięciu pozwu i zrzeczeniu się roszczenia

Odwołanie cofnięcia pozwu należy do czynności procesowych, jest uprawieniem dyspozycyjnym powoda i może nastąpić do czasu uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania. Jest to granica czasowa dopuszczalności odwołania oświadczenia o cofnięciu pozwu. 

Należy odróżnić odwołanie cofnięcia pozwu bez zrzeczenia się roszczenia od przypadku odwołania cofnięcia pozwu wraz ze zrzeczeniem się roszczenia. Pierwsza sytuacja nie wymaga istnienia jakichkolwiek przyczyn po stronie składającego to oświadczenie, a odwołanie cofnięcia pozwu pozostaje ‎w arbitralnej gestii powoda i jest dopuszczalne do czasu uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu. Cofnięcie pozwu bez zrzeczenia się roszczenia nie zamyka w okresie późniejszym możliwości wytoczenia ponownego powództwa.

odwołanie cofnięcia pozwu jest dopuszczalne w razie istnienia uzasadnionych, istotnych przyczyn, dopóki postępowanie, w którym czynność ta została dokonana, nie zostało jeszcze - w następstwie tej czynności - prawomocnie umorzone. Za uzasadnioną przyczynę, dającą podstawy do odwołania cofnięcia powództwa ze zrzeczeniem się roszczenia, uznaje się zaś nie tylko błąd, lecz także inne wady oświadczenia woli, jak i okoliczności powstałe następczo, umożliwiające cofnięcie dokonanych czynności procesowych. Przyczynę taką mogą zatem stanowić również inne okoliczności, które w danej sprawie zostaną przez sąd ocenione jako uzasadnione i istotne. Nie ma przeszkód, w ocenie Sądu Najwyższego, aby uznać za prawnie relewantne również błędne motywy, jakimi kierowała się strona, dokonując czynności procesowej. Ma to miejsce na przykład w sytuacji gdy błędne motywy cofnięcia pozwu wraz ze zrzeczeniem się roszczenia nie wypełniają przesłanek określonych przepisami kodeksu cywilnego normującymi wadę oświadczenia woli w postaci błędu, nie wynikają np. z celowego działania drugiej strony albo osoby trzeciej, czy też treści czynności prawnej. Należy przyjąć, że nie jest jednak dopuszczalne odwołanie cofnięcia pozwu bez żadnych uzasadnionych przyczyn.

W sytuacji, w której cofnięcie pozwu zostało połączone ze zrzeczeniem się roszczenia, a więc wywołuje także skutki w sferze prawa materialnego, np. ‎w postaci zwolnienia z długu (art. 508 k.c.), zniweczenie skutków materialnoprawnych może nastąpić przez wykazanie istotnych powodów, podlegających kontroli, np. wynikających z uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli według art. 86-88 k.c.

Reasumując, po pierwsze, w aktualnym orzecznictwie i doktrynie nie budzi wątpliwości, że zarówno cofnięcie pozwu, jak i zrzeczenie się roszczenia są czynnościami procesowymi uregulowanymi w kodeksie postępowania cywilnego. Po drugie, nie budzi wątpliwości ogólna dopuszczalność odwoływania czynności procesowych. Wywodzi się to z cechy fakultatywności tych czynności, a także ‎z faktu, że czynności procesowe stron odmiennie niż czynności sądu nie są zaskarżalne, a więc sposobem na ich konwalidowanie może być odwołalność.

Po trzecie, czynności te są obwarowane terminem końcowym, wyznaczonym datą uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania.

Po czwarte, ‎w przypadku odwołania cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia muszą istnieć uzasadnione, istotne powody. W innym wypadku uznając, że można odwołać cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia w każdej sytuacji i bez wskazania jakichkolwiek powodów, doszłoby do zrównania skutków cofnięcia pozwu bez zrzeczenia oraz ze zrzeczeniem się roszczenia. Jednakże te istotne powody nie ograniczają się wyłącznie do konieczności wykazania zaistnienia wad oświadczeń woli, czy sfery wyłącznie prawa materialnego.

Po piąte, tego rodzaju odwołanie cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia podlega kontroli sądu, który ocenia, czy jest to uzasadnione, a wskazane przyczyny są rzeczywiście istotne. Sąd może zatem uznać bezskuteczność dokonanego odwołania cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia.

Postanowienie SN z dnia 15 marca 2023 r., II CSKP 1046/22

Standard: 71151 (pełna treść orzeczenia)