Wyrok z dnia 2004-06-04 sygn. III CK 126/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CK 126/03

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 czerwca 2004 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)

SSN Tadeusz Domińczyk

SSA Zbigniew Cendrowski (sprawozdawca)

Protokolant Iwona Budzik

w sprawie z powództwa J. S. przeciwko R. S.

o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 4 czerwca 2004 r., kasacji pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 24 października 2002 r., sygn. akt XI CaR 318/02,

oddala kasację i zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Krakowie wyrokiem z dnia 27 marca 2002 r. zniósł ustawową wspólność majątkową powstałą w wyniku zawarcia małżeństwa pomiędzy J. S. oraz R. M. S. nazwisko rodowe R. – z dniem 27 marca 2002 r., oddalając tym samym żądanie powoda zmierzające do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej z dniem 6 marca 2001 r. Sąd ten poczynił następujące ustalenia, będące podstawą faktyczną wyrokowania:

J. S. prowadził działalność gospodarcza pod firmą „J.” od stycznia 1991 r., zaś w październiku 1991 r. do ewidencji działalności gospodarczej została wpisana firma pod nieznacznie zmienioną nazwą i rozszerzonym zakresem działalności. Pełnomocnikiem tej firmy została R. S..

Oboje małżonkowie byli bardzo zaangażowaniu w pracy i poświęcali jej dużo czasu.

W 1999 r. i 2000 r. powód nabył zabudowaną nieruchomość położoną w K. przy ul. […] za łączną kwotę 670.000 zł, uzgadniając wcześniej z żoną, że nieruchomość tę nabywa ze środków pochodzących z jego majątku odrębnego. W sierpniu 2000 r. strony nabyły dom przy ulicy […] w K. za 560.000 zł. W 2000 r. zakupiły ponadto mieszkanie przy ul. […] za 100.000 zł.

Od września do grudnia 2000 r. strony przeprowadziły remont domu przy ul. […] – przy czym z kasy firmy została wyprowadzona na ten cel kwota około 300.000 zł. W 2000 r. firma wykazała zysk księgowy brutto 408.000 zł. Był on znacznie mniejszy niż w 1999 r., a to wskutek mniejszej ilości zleceń, zbyt wysokiego zatrudnienia, zwiększonych kosztów prowadzenia firmy.

W lutym 1991 r. powód dowiedział się o problemach finansowych firmy i zażądał od księgowej E. T. sporządzenia raportu o stanie finansów. Z przedstawionych przez księgową dokumentów wynikało, że zobowiązania firmy wynoszą około 1.200.000 zł wobec posiadanych środków finansowych w wysokości około 20.000 zł. Powód polecił wówczas, by E. T. nie dokonywała, jak czyniła to dotychczas, żadnych przelewów czy wypłat na polecenie pozwanej. Do kontroli finansowej powołał dyrektora w osobie M. M..

Od tego czasu firmą kieruje tylko powód; pozwana nie pracuje w niej, nie ma wpływu na jej działalność.

W lipcu 2001 r. pozwana odmówiła zgody na prolongatę kredytu bankowego dla firmy uzależniając tę zgodę od pokrycia przez powoda debetu na jej kontach osobistych. Wobec powyższego firma spłaciła dotychczasowy kredyt bankowy z pieniędzy otrzymanych do swoich kontrahentów i uzyskała nowy kredyt. Obecna kondycja firmy jest dobra.

Od 1998 r. pozwaną zaczął łączyć bliski związek z pracownikiem firmy K. F.. Strony nie znajdują porozumienia ani w sprawach osobistych ani finansowych. Pozwana od maja 2000 r. prowadzi działalność gospodarczą na własny rachunek, od sierpnia 2001 r. mieszka w wynajętym mieszkaniu wraz z dziećmi. Powód pozostał w domu przy ul. […].

Sąd Rejonowy w rozważaniach swoich ocenił, że istnieją ważne powody uzasadniające zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej. Strony pozostają w stanie separacji; do separacji tej i do rozwodu dąży pozwana, wnosząc powództwo o rozwód. W lutym 2001 r. firma była na skraju bankructwa, do czego przyczyniły się obie strony – pozwana, która była bezpośrednio odpowiedzialna za finanse firmy i powód – który nie dopełnił obowiązku należytej kontroli tych finansów i czynił inwestycje bez upewnienia się co do sytuacji ekonomicznej firmy.

Sąd Okręgowy w Krakowie, rozpoznając sprawę wskutek apelacji powoda, wyrokiem z dnia 24.10.2002 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że wspólność małżeńską majątkową stron zniósł z datą 6 marca 2001 r. Sąd Okręgowy podzielił ocenę dowodów dokonaną przez sąd I instancji i poczynione na tej podstawie ustalenia faktyczne, przyjmując je za własne. Podniósł, iż sam fakt istnienia separacji nie budzi wątpliwości, zaś żadna ze stron nie zarzuca, by orzeczenie separacji godziło w interes założonej przez strony rodziny czy stanowiło realne zagrożenie dla małoletnich dzieci stron. Powód nie podejmował jakichkolwiek działań mogących zagrażać rodzinie. W tej sytuacji uzasadnione jest żądanie zniesienia wspólności majątkowej z datą wniesienia przez pozwaną pozwu o rozwód.

Wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie zaskarżyła pozwana w całości.

Skarżąca opiera kasację na obu podstawach (art. 391³ pkt 1 i 2 k.p.c.).

Przedstawiając pierwszą podstawę kasacyjną – skarżąca zarzuca naruszenie art. 52 § 1 i § 2 k.r. i o. przez jego błędną wykładnię w zakresie ustalenia przesłanek decydujących o dacie zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej.

W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżąca zarzuca naruszenie art. 233 § 1 k.c., art. 328 § 2 k.p.c. i art. 387 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. – przez nierozważenie oraz niewskazanie w treści uzasadnienia wyroku przesłanek, które spowodowały, że sąd II instancji dokonał odmiennej oceny materiału dowodowego w zakresie ustalenia daty zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej, niż uczynił to sąd I instancji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutów mających uzasadnić naruszenie przepisów o postępowaniu, jako że zarzuty dotyczące prawa materialnego mogą być właściwie ocenione i rozważone tylko na podstawie prawidłowo ustalonego stanu faktycznego (wyrok SN z dnia 18.02.1999 r., I CKN 96/98 – nie publ., wyrok SN z dnia 25.07.2002 r., III CKN 1331//00 – nie publ.).

Zarzut dotyczący art. 233 § 1 k.p.c. nie został w ogóle uzasadniony. Naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. może nastąpić przez uchybienie przez sąd regułom oceny wiarygodności i mocy dowodów, przy czym kasacja winna wskazywać, jakie dyrektywy zawarte w cytowanym art. 233 § 1 k.p.c. zostały naruszone, w jaki sposób oraz jakie konkretnie dowody zostały wadliwie ocenione. Jest zatem oczywiste, że naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać na ustaleniu innej daty zniesienia wspólności majątkowej, niż uczynił to Sąd I instancji. Należy ponadto wskazać, że Sąd Okręgowy nie dokonywał odmiennej oceny dowodów niż Sąd Rejonowy. Wręcz przeciwnie – podzielił w całości tak dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę dowodów, jak i poczynione na tej podstawie ustalenia faktyczne.

Co do naruszenia art. 387 § 1 k.p.c., to zarzut ten wydaje się być nieporozumieniem. Art. 387 § 1 k.p.c. określa obowiązek sądu drugiej instancji uzasadnienia wyroku. Skarżący nie usiłował nawet wskazać, na czym miałoby polegać naruszenie tego przepisu przez sąd.

Trafnie skarżąca wskazuje na daleko posuniętą lakoniczność uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego, również w części mającej wyjaśnić motywy, którymi Sąd ten kierował się, ustalając wsteczną datę zniesienia wspólności majątkowej. Naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. może jednak stanowić uzasadnioną podstawę kasacji o tyle, o ile uzasadnienie skarżonego orzeczenia nie pozwala na jego kontrolę kasacyjną. Tylko wówczas bowiem uchybienie takie może być uznane za mogące mieć wpływ na wynik sprawy (art. 393¹ pkt 2 k.p.c.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.02.2003 r., I CKN 65/01 – nie publ.).

Dla uznania za usprawiedliwioną drugą podstawę kasacji nie wystarczy samo wykazanie naruszenia przepisów o postępowaniu, ale nadto wymagane jest, aby skarżący wykazał, że następstwa stwierdzonych wadliwości postępowania były tego rodzaju lub skali, że kształtowały one lub współkształtowały treść kwestionowanego orzeczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.10.2002 r., I CK 255/02 – nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.04.2003 r., I CKN 317/01 – nie publ.).

Sąd Okręgowy, podzielając w całości ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, w części uzasadnienia poświęconego ocenie prawnej wskazał na istnienie pomiędzy stronami całkowitej separacji, co potwierdziła sama pozwana, wnosząc dnia 6 marca 2001 r. pozew o rozwód i uzasadniając jego wniesienie właśnie istniejącą separacją. Wskazał też na brak okoliczności faktycznych mogących wskazywać na to, że rozstrzygnięcie zgodnie z żądaniem powoda mogłoby zagrażać rodzinie. Nie zachodziła zatem taka wadliwość uzasadnienia, która mogłaby mieć wpływ na rozstrzygnięcie.

Przedstawione przez Sąd Okręgowy motywy stanowią ogólnikową, ale nie błędna wykładnię przepisu art. 52 § 1 i § 2 k.r.o. Przedstawiają najważniejsze elementy interpretacji normy prawnej objętej cytowanym przepisem. Pozwalają one zatem na kontrolę kasacyjną skarżonego wyroku. Wobec tego, że zarzuty zawarte w ramach drugiej podstawy kasacyjnej okazały się nieuzasadnione, podstawę rozważań odnoszących się do pierwszej podstawy kasacji stanowić będzie stan faktyczny będący podstawą rozstrzygnięcia przez sąd drugiej instancji.

Według utrwalonego, tak w piśmiennictwie, jak i orzecznictwie sądowym poglądu, ważnym powodem do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej jest separacja małżonków uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.10.1997 r., I CKN 238/97 – nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.05.1997 r., III CKN 51/97, OSNC 1997/12/194 i przytoczone tam orzecznictwo Sądu Najwyższego, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2000 r., III CKN 287/00 – nie pub., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.01.2000 r., II CKN 1070/98 – nie publ.).

Instytucja zniesienia wspólności majątkowej jest fragmentarycznym rozwiązaniem w sferze kształtowania stosunków natury ekonomicznej w małżeństwie, stąd też szczególnego znaczenia nabierają prawno-majątkowe aspekty relacji między małżonkami prowadzącymi działalność gospodarczą (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.01.2003 r., II CKN 1070/98 – nie publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.02.2001 r., II CKN 398/00 – nie publ.).

Z ustaleń faktycznych będących podstawą rozstrzygnięcia skarżonego wyroku wynika, że w lutym-marcu 2001 r. pozwana przestała brać jakikolwiek udział w prowadzonej dotychczas wspólnie działalności gospodarczej. Miała już w tym czasie własną firmę założoną w 2000 r. Była związana z innym mężczyzną i w marcu 2001 r. wniosła powództwo o rozwód.

W pozwie tym powołuje się na ustanie więzi fizycznej i gospodarczej poczynając od 1999 r.

Trafnie Sąd Okręgowy zaakcentował te właśnie okoliczności.

Zniesienie wspólności majątkowej z data wsteczną jest możliwe o tyle tylko, o ile w tej dacie istniały już ważne powody zniesienia wspólności. Ustalone w toku postępowania sądowego i przytoczone okoliczności – separacja małżonków, brak współdziałania i zgody w prowadzeniu działalności gospodarczej, występujące sprzeczności interesów potwierdzone stanowiskiem pozwanej zajętym w pozwie o rozwód, uzasadniały przyjęcie daty 6 marca 2001 r. określającej moment, kiedy

zaistniały ważne powody w rozumieniu przepisu art. 52 § 1 i § 2 k.r.o. Chybione są także argumenty skarżącej odwołujące się do interesów wierzycieli.

Istnieje bogate orzecznictwo odnoszące się do tej okoliczności, wskazujące na potrzebę ostrożnego i rozważnego stosowania instytucji zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną (wyrok SN z dnia 24.05.1994 r., I CRN 50/94, OSNCP 1994/12/246, wyrok SN z dnia 22.11.1994 r., II CRN 131/94, OSNC 1995/4/69, wyrok SN z dnia 11.01.1995 r., II CRN 148/94, OSNC 1995/4/70, wyrok SN z dnia 03.02.1995, II CRN 162/94, OSNC 1995/6/100).

Dotyczą one jednak sytuacji, gdy zagrożenie interesów wierzycieli było realne, niekiedy wynikające wręcz ze zmowy małżonków. W sprawie niniejszej z prawidłowo poczynionych ustaleń faktycznych nie wynika, by taki interes był zagrożony. Skarżąca nie wskazuje zaś żadnych konkretnych okoliczności faktycznych mogących uzasadnić takie twierdzenie.

Z tych wszystkich względów, wobec braku uzasadnionych podstaw kasacji, Sąd Najwyższy oddalił kasację zgodnie z art. 393¹³ k.p.c. O kosztach orzekł zgodnie z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 393¹⁹ k.p.c.