Wyrok z dnia 2009-02-25 sygn. II CSK 546/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CSK 546/08

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lutego 2009 r.

Artykuł 129 w związku z art. 136 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) stanowi samodzielną podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej związanej z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości w wyniku ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Krzysztof Pietrzykowski

SSA Bogumiła Ustjanicz

Protokolant Anna Wasiak

w sprawie z powództwa D. D. i S. D.

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojskowemu Zarządowi Infrastruktury w P.

o zapłatę,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej

w dniu 25 lutego 2009 r.,

skargi kasacyjnej powodów

od wyroku Sądu Apelacyjnego w (…)

z dnia 30 stycznia 2008 r., sygn. akt I ACa (…),

uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację (pkt II) i orzekającej o kosztach procesu (pkt I in fine i pkt III) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w (…) do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

D. i S. D. wnosili o zasądzenie od Skarbu Państwa – Wojskowego Zarządu Infrastruktury kwoty 158 780,56 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tytułem odszkodowania za wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego P. w P., w tym kwoty 68 686 zł z tytułu rynkowego ubytku wartości nieruchomości i kwoty 90 094,56 zł z tytułu kosztów robót związanych z zapewnieniem ochrony akustycznej budynku.

Wyrokiem z dnia 12 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił powództwo, przyjmując za podstawę orzeczenia następujące ustalenia faktyczne.

Powodowie są właścicielami zabudowanej nieruchomości położonej w P. przy ul. (…). Od czasu II wojny światowej w Poznaniu istnieje lotnisko wojskowe P., na którym od lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia stacjonowały samoloty odrzutowe, a od listopada 2006 r. stacjonują samoloty myśliwskie […]. Rozporządzeniem Nr (…)/03 z dnia 17 grudnia 2003 r. Wojewoda (…) utworzył dla lotniska P. obszar ograniczonego użytkowania, podzielony na pięć stref oznaczonych literami A - E w zależności od odległości od lotniska i poziomu hałasu. Nieruchomość powodów znajduje się w strefie „C”, w której wprowadzono zakaz tworzenia nowych terenów zabudowy mieszkaniowej w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, zakaz budowy szpitali, domów opieki i zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, takich jak szkoły, przedszkola, internaty, domy dziecka itp. oraz zakaz tworzenia obszarów ochrony uzdrowiskowej, a ponadto nakazano zapewnić właściwy klimat akustyczny przez stosowanie przegród zewnętrznych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej w nowopowstających i istniejących budynkach z pomieszczeniami wymagającymi ochrony akustycznej. Na nieruchomości powodów znajduje się dwupiętrowy budynek wielorodzinny, obejmujący 7 lokali mieszkalnych; w jednym z nich mieszkają powodowie, a pozostałe zajmują lokatorzy. Oprócz budynku mieszkalnego jest też budynek gospodarczy, w którym powódka prowadziła sklep z upominkami i artykułami gospodarstwa domowego. Powodowie nie poczynili dotąd żadnych nakładów na nieruchomość zmierzających do zapewnienia właściwego klimatu akustycznego.

Sąd Okręgowy stwierdził, że, zgodnie z art. 129 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 ze zm.; obecnie: jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm. – dalej „Pr. o.ś.”), w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości jej właściciel może żądać odszkodowania za poniesioną szkodę; szkoda obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości. Szkoda, o której mowa w powołanym przepisie, musi pozostawać w związku przyczynowym z wprowadzonymi w drodze odpowiednich aktów władczych ograniczeniami prawnymi. Zgodnie z art. 6 k.c., na stronie powodowej ciążył obowiązek wykazania, że wprowadzone przez Wojewodę (…) ograniczenia normatywne zmieniają dotychczasowe przeznaczenie ich nieruchomości i ograniczają dotychczasowy sposób korzystania z niej. Powodowie nie wykazali związku między ograniczeniami wprowadzonymi w strefie „C” a zmniejszeniem wartości ich nieruchomości, która jest zabudowana domem mieszkalnym i nadal może służyć zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych. Za pozbawione waloru prawdy uznać trzeba ich twierdzenia dotyczące zamiaru podjęcia działalności gospodarczej, zakazanej w związku z wprowadzeniem strefy ograniczonego użytkowania, w szczególności zamiaru prowadzenia domu starców, przedszkola czy hotelu. Występowanie hałasu pozostaje jedynie w związku funkcjonalnym z wprowadzeniem strefy ograniczonego użytkowania, natomiast roszczenie odszkodowawcze przewidziane w art. 129 ust. 2 Pr. o.ś. wiąże się z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości w rozumieniu prawnym i faktycznym. Samo zjawisko hałasu nie otwiera drogi do kompensacji szkody. Wykraczałoby to poza dyspozycję art. 129 ust. 2 Pr. o.ś., gdyż przekroczenie poziomu hałasu jest niezależne od ograniczeń wprowadzonych powołanym rozporządzeniem Nr (…)/03. W konsekwencji, Sąd Okręgowy uznał, że wartość nieruchomości powodów nie uległa obniżeniu, a zawierająca odmienne wnioski opinia biegłego mgr inż. J. A. jest nieprzydatna dla rozstrzygnięcia sprawy. Zdaniem Sądu Okręgowego, biegły nie przeanalizował rzeczywistego związku między ograniczeniami obowiązującymi w strefie „C” a wartością nieruchomości, przyjął założenia metodologiczne pozyskane i stosowane przez Stowarzyszenie Rzeczoznawców Majątkowych a priori zakładając ubytek wartości nieruchomości i to tylko ze względu na ustanowienie strefy ograniczonego użytkowania. Przyjęcie dla każdej ze stref określonego procentu utraty wartości nieruchomości jest błędne, uwzględnia bowiem jedynie związek normatywny, który jest niewystarczający. Powodowie nie wykazali, by ograniczenia wprowadzone powołanym rozporządzeniem Nr (…)/03 rzutowały na stan faktyczny i prawny ich nieruchomości, dlatego nie można przyjmować zależności między wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania a wartością ich nieruchomości. Opinia biegłego wskazująca na taką zależność jest zbyt ogólnikowa, opiera się na nadmiernych uproszczeniach i sprowadza do postawienia znaku równości między wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania a czynnikiem środowiskowym, jakim jest hałas, a to przecież podwyższony poziom hałasu stał się przyczyną wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania. Powodowie, nabywając przedmiotową nieruchomość, musieli mieć zresztą świadomość negatywnych konsekwencji jej położenia w pobliżu lotniska.

Zgodnie z art. 322 Pr. o.ś. – stwierdził dalej Sąd Okręgowy – do odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko stosuje się przepisy kodeksu cywilnego, zgodnie zaś z art. 323 ust. 1 Pr. o.ś., każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i podjęcia środków zapobiegawczych, w szczególności przez zamontowanie instalacji lub urządzeń zabezpieczających przed zagrożeniem lub naruszeniem; w razie gdy jest to niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, może on żądać zaprzestania działalności powodującej to zagrożenie lub naruszenie. Działania wymienione w przytoczonym przepisie określane są i kwalifikowane jako bezprawne. Jednakże, ze względu na unormowanie hałasu w powoływanym rozporządzeniu Nr (…)/03, w niniejszej sprawie nie można uznać samej emisji hałasu za działanie bezprawne. Powodowie nie wykazali przekroczenia dozwolonych norm, wobec czego brak przesłanek do przyjęcia bezprawności działania i przyznania odszkodowania w ramach odpowiedzialności deliktowej. Ze względu na brak przesłanki bezprawności nie można też – stwierdził Sąd Okręgowy – konstruować odpowiedzialności za podstawie art. 24 w związku z art. 448 k.c.

Żądanie kwoty 90 094,56 zł z tytułu kosztów robót związanych z zapewnieniem ochrony akustycznej budynku Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadnione z tej przyczyny, że powodowie nie poczynili nakładów na nieruchomość w celu zapewnienia jej właściwego klimatu akustycznego.

Na skutek apelacji powodów, Sąd Apelacyjny w (…) wyrokiem z dnia 30 stycznia 2008 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 90 094,56 zł, natomiast w pozostałej części apelację oddalił.

Sąd Apelacyjny zaaprobował ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz dokonaną przez ten Sąd ocenę prawną roszczenia o odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości. Stwierdził, iż nie ma podstaw do przyjęcia, że nieruchomość powodów straciła na wartości w związku z utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania, i dalsze rozważanie tego zagadnienia uznał za zbędne. Za zasadny uznał natomiast zarzut naruszenia art. 136 ust. 3 Pr. o.ś., w świetle tego przepisu bowiem powodowie, ze względu na zlokalizowanie ich nieruchomości w określonej strefie obszaru ograniczonego użytkowania, mogą dochodzić kosztów koniecznej rewitalizacji akustycznej budynku nawet w przypadku niepodjęcia konkretnych działań w tym zakresie. Według opinii biegłego mgr inż. J. A., wydatki niezbędne do zapewnienia właściwej ochrony akustycznej budynku powodów wyrażają się kwotą 101 700 zł, wobec czego żądanie z tego tytułu kwoty 90 094,56 zł Sąd Apelacyjny uznał za uzasadnione.

W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego powodowie, powołując się na obie podstawy z art. 398³ § 1 k.p.c., wnosili o jego uchylenie w części oddalającej apelację i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania ewentualnie orzeczenie co do istoty sprawy i zasądzenie od pozwanego kwoty 68 686 zł tytułem odszkodowania za spadek wartości nieruchomości. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej skarżący wskazali na naruszenie przepisów: art. 140 k.c. przez przyjęcie, że wprowadzenie powołanym rozporządzeniem Nr (…)/03 ograniczeń w przeznaczeniu terenu i konieczność znoszenia podwyższonego poziomu hałasu nie ograniczają treści przysługującego im prawa własności, a tym samym nie mają wpływu na wartość nieruchomości, art. 129 ust. 2 Pr. o.ś. przez przyjęcie, że spadek wartości nieruchomości wyliczony przez biegłego sądowego nie wynika z ograniczeń wprowadzonych rozporządzeniem Nr (…)/03, że wyliczony przez biegłego spadek wartości nieruchomości nie jest szkodą, o której mowa w tym przepisie, oraz że podniesienie w strefach obszaru ograniczonego użytkowania dopuszczalnego poziomu hałasu w stosunku do norm ogólnie obowiązujących nie jest ograniczeniem możliwości korzystania z nieruchomości wynikającym z rozporządzenia Nr (…)/03, art. 322 i 325 Pr. o.ś. przez przyjęcie, że odpowiedzialność pozwanego zachodzi tylko w wypadku bezprawności jego działania, i art. 1 Protokołu dodatkowego do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji przez usankcjonowanie naruszenia prawa własności bez potrzeby kompensaty poniesionej przez nich szkody. W ramach drugiej podstawy postawili natomiast zarzut obrazy art. 232 i art. 321 § 1 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozporządzenie Nr (…)/03 Wojewody (…) z dnia 17 grudnia 2003 r. w sprawie utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego P. w P. (Dz. Urz. Wojew. […]– dalej: „rozporządzenie Nr […]/03”) wydane zostało na podstawie art. 135 ust. 1 Pr. o.ś. Przepis ten stanowił wówczas, że jeżeli z postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko, z analizy porealizacyjnej albo z przeglądu ekologicznego wynika, że mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie mogą być dotrzymane standardy jakości środowiska poza terenem zakładu lub innego obiektu, to dla oczyszczalni ścieków, składowiska odpadów komunalnych, kompostowni, trasy komunikacyjnej, lotniska, linii i stacji elektroenergetycznej oraz instalacji radiokomunikacyjnej, radionawigacyjnej i radiolokacyjnej tworzy się obszar ograniczonego użytkowania (zob. Dz.U. z 2003 r. Nr 190, poz. 1865). Nie ulega zatem wątpliwości, że przyczyną utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania dla lotniska wojskowego P. była niemożność dotrzymania standardów jakości środowiska. Przytoczony przepis, który z nieznacznymi tylko zmianami redakcyjnymi nadal obowiązuje, jest tym samym wyjątkiem od zasady wyrażonej w art. 144 ust. 1 Pr. o.ś., zgodnie z którą eksploatacja instalacji w rozumieniu art. 3 pkt 6, nie powinna powodować przekroczenia standardów jakości środowiska. Potwierdzeniem tej tezy jest art. 144 ust. 2 Pr. o.ś., według którego eksploatacja instalacji powodująca wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, emisję hałasu lub wytwarzanie pól elektromagnetycznych nie powinna, z zastrzeżeniem ust. 3, powodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza tym obszarem. Wspomniane zastrzeżenie dotyczy obszaru ograniczonego użytkowania, zgodnie bowiem z art. 144 ust. 3, jeżeli w związku z funkcjonowaniem instalacji utworzono obszar ograniczonego użytkowania, eksploatacja instalacji nie powinna powodować przekroczenia standardów jakości środowiska poza tym obszarem. Oznacza to, że na terenie obszaru ograniczonego użytkowania eksploatacja instalacji może powodować przekroczenie standardów jakości środowiska. Standardem jakości środowiska – jak wynika z art. 3 pkt 34 Pr. o.ś. – są natomiast wymagania, które muszą być spełnione w określonym czasie przez środowisko jako całość lub jego poszczególne elementy przyrodnicze. Są one określone w przepisach wykonawczych dotyczących dopuszczalnych poziomów substancji lub energii. W zakresie hałasu obowiązywało, wydane na podstawie art. 113 ust. 1 Pr. o.ś., rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz.U. Nr 178, poz. 1841), które było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. (Dz.U. Nr 66, poz. 436). Natomiast obecnie, od dnia 20 lipca 2007 r., obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (Dz.U. Nr 120, poz. 826).

Mówiąc o obszarze ograniczonego użytkowania trzeba dostrzegać z jednej strony związane z jego utworzeniem ograniczenia w zakresie sposobu korzystania z nieruchomości, z drugiej natomiast przyczyny, które legły u podstaw utworzenia tego obszaru. Wspomniane ograniczenia są związane z nieruchomością położoną na obszarze ograniczonego użytkowania i dotyczą każdego jej właściciela. Dopóki bowiem będzie istniał obszar ograniczonego użytkowania, dopóty będą obowiązywały wprowadzone na jego terenie ograniczenia w zakresie przeznaczenia terenów, wymagań technicznych dotyczących budynków oraz sposobu korzystania z terenów. Trzeba podkreślić, że ograniczenia te są podyktowane niemożnością dotrzymania – mimo zastosowania dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych – standardów jakości środowiska. Niemożność dotrzymania tych standardów jest z kolei spowodowana funkcjonowaniem lotniska, a więc działalnością podmiotu korzystającego ze środowiska.

W art. 129 Pr. o.ś. ustawodawca przewidział dwa rodzaje roszczeń przysługujących w związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości: żądanie wykupu nieruchomości lub jej części oraz żądanie odszkodowania. Pierwsze z nich powstaje w przypadku, gdy korzystanie z nieruchomości lub z jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe lub istotnie ograniczone, drugie – gdy związku z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości jej właściciel poniósł szkodę, która obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości. Roszenia te przysługują także wieczystemu użytkownikowi, a roszczenie o odszkodowanie również osobie, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości. Z roszczeniem o wykup lub o odszkodowanie można wystąpić w okresie dwóch lat od dnia wejścia w życie aktu prawnego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Zgodnie z art. 136 ust. 2 Pr. o.ś., obowiązany do wypłaty odszkodowania lub wykupu nieruchomości jest ten, którego działalność spowodowała wprowadzenie ograniczeń w związku z ustanowieniem obszaru ograniczonego użytkowania.

Z przytoczonych unormowań oraz z faktu ich zamieszczenia w osobnym dziale zatytułowanym „Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną środowiska” wynika, że ustawodawca w art. 129 – 136 Pr. o.ś. uregulował samodzielne podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej związanej z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości oraz z utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania, opierając się na założeniu, że ryzyko szkód związanych z działalnością uciążliwą dla otoczenia powinien ponosić podmiot, który tę działalność podejmuje dla własnej korzyści (cuius damnum eius periculum). Przesłankami tej odpowiedzialności są: wejście w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, szkoda poniesiona przez właściciela nieruchomości, jej użytkownika wieczystego lub osobę, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości, i związek przyczynowy między wprowadzonym ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości a szkodą.

Rację mają skarżący, gdy podnoszą, że Sąd Apelacyjny – uznając dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną roszczenia o odszkodowanie za prawidłową, a rozważanie zarzutów podniesionych przez nich w apelacji za zbędne – zaaprobował błędną wykładnię art. 129 ust. 2 Pr. o.ś. Zasadnicza część wywodów uznanych przez Sąd Apelacyjny za prawidłowe dotyczyła pojęcia szkody w rozumieniu art. 129 ust. 2 Pr. o.ś. i jej związku z ograniczeniami wprowadzonymi rozporządzeniem Nr (…)/03. W wywodach tych znaczenie ograniczeń w zakresie sposobu korzystania z nieruchomości, jakie wprowadzone zostały powołanym rozporządzeniem, rozważane było jedynie w odniesieniu do osób skarżących i to pod kątem możliwości dalszego zaspokajania przez nich potrzeb mieszkaniowych oraz ewentualnych planów na przyszłość. Tymczasem, wspomniane ograniczenia – o czym była już mowa – dotyczą nieruchomości położonej na terenie obszaru ograniczonego użytkowania, powodują konieczność ich znoszenia przez właściciela, a samo zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych nie wyczerpuje uprawnienia właściciela do korzystania z rzeczy w granicach określonych treścią art. 140 k.c.

Przez szkodę w ujęciu doktrynalnym rozumie się każdy uszczerbek powstały w dobrach lub interesach prawnie chronionych, którego poszkodowany doznał wbrew swej woli. W art. 129 ust. 2 Pr. o.ś. ustawodawca przesądził, że szkoda obejmuje również zmniejszenie wartości nieruchomości. Koresponduje to z pojęciem straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., według tego przepisu bowiem przez straty rozumie się między innymi zmniejszenie aktywów, pogorszenie zaś nieruchomości prowadzi do zmniejszenia jednego z aktywów, jakim jest nieruchomość (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2003 r., III CZP 6/03, OSNC 2004, nr 1, poz. 4 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2007 r., II CSK 457/06, nie publ.). Nie powinno przy tym budzić wątpliwości, że obniżenie wartości nieruchomości stanowi wymierną stratę, niezależnie od tego czy właściciel ją zbył, czy też nie zamierza podjąć w tym kierunku żadnych działań, nieruchomość jest bowiem dobrem o charakterze inwestycyjnym (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2001 r., III CZP 57/01, OSNC 2002, nr 5, poz. 57). Przesłanką roszczenia odszkodowawczego przewidzianego w art. 129 ust. 2 Pr. o.ś. nie jest zbycie nieruchomości, a odszkodowanie nie jest ograniczone do rzeczywistej straty, obowiązuje bowiem zasada pełnej odpowiedzialności odszkodowawczej za wprowadzenie ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości (art. 361 § 2 k.c.).

Konkludując ten wątek rozważań trzeba zgodzić się z wywodami skarżących, że Sąd Apelacyjny niesłusznie zaaprobował zwężającą wykładnię art. 129 ust. 2 Pr. o.ś. w związku z art. 140 k.c., przez co nie rozważył należycie przesłanek roszczenia odszkodowawczego.

Co się tyczy podniesionego przez skarżących zarzutu obrazy art. 322 i 325 Pr. o.ś., to trzeba zauważyć, że wymienione przepisy są zamieszczone w dziale I tytułu VI ustawy wśród przepisów dotyczących odpowiedzialności za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko. Otwierający ten rozdział art. 322 Pr. o.ś. zawiera generalne odesłanie do przepisów kodeksu cywilnego. Nie dotyczy ono jednak odszkodowania przysługującego w przypadkach ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska lub w przypadku utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, odszkodowanie to bowiem zostało uregulowane w przepisach art. 129 – 136 Pr. o.ś., które samodzielnie określają podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej oraz podmioty zobowiązane do zapłaty odszkodowania. Powołany przez skarżących art. 325 Pr. o.s., zgodnie z którym odpowiedzialności za szkody wyrządzone oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza okoliczność, że działalność będąca przyczyną powstania szkód jest prowadzona na podstawie decyzji i w jej granicach, dotyczy odpowiedzialności przewidzianej w przepisach art. 322 – 328 Pr. o.ś. Przesłanki tej odpowiedzialności są odmienne od przesłanek roszczenia odszkodowawczego określonego w art. 129 ust. 2 Pr. o.ś., pod tym kątem jednak Sąd Apelacyjny sprawy w ogóle nie rozważał.

Z przytoczonych wyżej powodów, skoro zarzut błędnej wykładni art. 129 ust. 2 Pr. o.ś. w związku z art. 140 k.c. okazał się uzasadniony, Sąd Najwyższy na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego w części oddalającej apelację oraz orzekającej o kosztach procesu i w tym zakresie przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, postanawiając o kosztach postępowania kasacyjnego po myśli art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 398²¹ k.p.c.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 09/2011

Artykuł 129 w związku z art. 136 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) stanowi samodzielną podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej związanej z ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości w wyniku ustanowienia obszaru ograniczonego użytkowania.

(wyrok z dnia 25 lutego 2009 r., II CSK 546/08, B. Myszka, K. Pietrzykowski, B. Ustjanicz, OSNC-ZD 2009, nr 4, poz. 103; BSN 2009, nr 7, s. 11; MoP 2010, nr 12, s. 689; Rej. 2009, nr 9, s. 201; Rej. 2010, nr 1, s. 176) 

Glosa

Karoliny Szumy, Monitor Prawniczy 2011, nr 15, s. 835

Glosa ma charakter aprobujący.

Zdaniem glosatorki, ze względu na kompleksowość uzasadnienia omawianego wyroku w przyszłości wyeliminowane zostaną ewentualne spory dotyczące przesłanek roszczeń odszkodowawczych powstałych w przypadkach ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości w związku z ochroną zasobów środowiska lub w przypadku utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania, które zostały uregulowane w art. 129 – 136 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.

Na aprobatę zasługuje pogląd, że w wymienionych przepisach ustawodawca uregulował samodzielne podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej, opierając się na założeniu, iż ryzyko szkód związanych z działalnością uciążliwą dla otoczenia powinien ponosić podmiot, który tę działalność podejmuje dla własnej korzyści. Przesłankami tej odpowiedzialności są: wejście w życie rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego powodującego ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, szkoda poniesiona przez właściciela nieruchomości, jej użytkownika wieczystego lub osobę, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości i związek przyczynowy między wprowadzonym ograniczeniem sposobu korzystania z nieruchomości a szkodą.

Autorka stwierdziła również, że rozważania komentowanego wyroku powinny usunąć wątpliwości w zakresie interpretacji art. 135 ust. 1 w związku z art. 144 ust. 1 Prawa ochrony środowiska. Obszar ograniczonego użytkowania tworzy się w okolicznościach wyjątkowych; można go uznać za wyjątek polegający na niedotrzymaniu standardów jakości środowiska poza terenem zakładu lub innego obiektu. To niedotrzymanie standardów musi wynikać z przeglądu ekologicznego albo z oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaganej przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko albo z analizy porealizacyjnej. Warunkiem utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania jest też fakt, że zastosowanie dostępnych rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych nie pozwoli na zachowanie standardów jakości środowiska.