Postanowienie z dnia 2012-07-06 sygn. V CSK 313/11

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CSK 313/11

POSTANOWIENIE

Dnia 6 lipca 2012 r.

Wierzyciel spadkodawcy, będący uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po nim, ma interes prawny w uczestnictwie w sprawie z wniosku spadkobiercy o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Marta Romańska

SSN Maria Szulc

w sprawie ze skargi P. […] w K.

o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem

Sądu Rejonowego w J.

z dnia 8 września 2009 r., sygn. akt I Ns […]

w sprawie z wniosku A. Z., E. Z., J. Z. i S. Z.

o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia

w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 6 lipca 2012 r., skargi kasacyjnej skarżącej P. […] w K.

od postanowienia Sądu Okręgowego w G.

z dnia 23 marca 2011 r., sygn. akt III Ca […],

uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Prawomocnym postanowieniem z dnia 8 września 2009 r. (sygn. akt I Ns […]) Sąd Rejonowy w J. zatwierdził oświadczenia spadkobierców: A. Z., E. Z., J. Z. i S. Z. w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po H. Z. zmarłym 9 lutego 2004 r., złożone na rozprawie w dniu 8 września 2009 r.

W sprawie tej wymienieni spadkobiercy złożyli ponadto oświadczenia o odrzuceniu spadku po H. Z. (bracie).

P. […] w K. wniosła o wznowienie postępowania w tej sprawie, o uchylenie prawomocnego postanowienia z dnia 8 września 2009 r. oraz o oddalenie wniosków spadkobierców o zatwierdzenie ich oświadczeń (art. 1019 § 2 i 3 k.c.).

Skarżąca powołała się na swój interes prawny w tym postępowaniu, ponieważ jest wierzycielem spadkodawcy H. Z., dysponującym sądowym tytułem wykonawczym przeciwko niemu, mającym również status wnioskodawcy w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po dłużniku (I Ns [X] Sądu Rejonowego w J.), w której postępowanie zostało zawieszone. Nie będąc uczestnikiem postępowania w sprawie I Ns […], skarżąca została – jej zdaniem – pozbawiona możliwości działania, co uzasadnia powołanie się na podstawę wznowienia określoną w art. 401 pkt 2 k.p.c. (w związku z art. 524 § 2 k.p.c.).

Sąd Rejonowy w J. postanowieniem z dnia 3 grudnia 2010 r. (sygn. akt I Ns [Y]) oddalił skargę o wznowienie, uznając że wierzyciel spadkodawcy nie ma interesu prawnego w ustaleniu kręgu spadkobierców po dłużniku, nie ma w konsekwencji uprawnienia do wniesienia skargi.

Stanowisko te podzielił Sąd Okręgowy w G., oddalając apelację P. […].

Sąd ten wyraził pogląd, że strona skarżąca ma interes gospodarczy, faktyczny w wyniku sprawy I Ns […], nie ma natomiast interesu prawnego, który mają tylko spadkobiercy. O tym, kto jest spadkobiercą, rozstrzyga z urzędu sąd spadku. Wierzyciel w pełni zrealizował swój interes prawny wnosząc o stwierdzenie nabycia spadku po dłużniku.

Strona skarżąca wniosła o uchylenie obu postanowień i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

W skardze kasacyjnej przedstawiony został materialnoprawny zarzut niewłaściwego zastosowania art. 922 § 1 i 1030 k.c. przez zanegowanie istnienia interesu prawnego skarżącego w postępowaniu dotyczącym odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe.

Skarżąca powołała się również na naruszenie prawa procesowego, a mianowicie art. 524 § 2 i 510 k.p.c., przez niepotwierdzenie interesu prawnego wierzyciela w postępowaniu z art. 1019 § 2 i 3 k.c. i niewezwanie go do udziału w sprawie w charakterze uczestnika, mimo iż wierzyciel jest zainteresowany w określeniu kręgu spadkobierców spełniających niejednolite gwarancje zaspokojenia długów spadkowych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozstrzygnięcie sądu spadku w przedmiocie zatwierdzenia oświadczenia spadkobiercy o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do odrzucenia spadku (art. 1019 § 2 i 3 k.c.) ma samodzielny charakter i może nastąpić także po stwierdzeniu nabycia spadku (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2007 r., III CZP 53/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 78). Można jednak połączyć w jednym piśmie wniosek z art. 1019 § i 3 k.c. z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po tym samym spadkodawcy (art. 191 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) albo połączyć je z urzędu do jednoczesnego rozpoznania (art. 219 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Połączenie takie jest celowe, usprawniające postępowanie spadkowe, ponieważ zatwierdzenie przez sąd oświadczenia spadkobiercy określonego w art. 1019 § 2 k.c., z jednoczesnym odrzuceniem spadku, ma bezpośredni wpływ na ustalenie kręgu spadkobierców i na ich odpowiedzialność za długi spadkowe. Integralność obu postępowań wyraża się w finalnym zweryfikowaniu uprawnień do spadkobrania. Jeżeli do odrzucenia spadku na podstawie art. 1019 k.c. dojdzie po prawomocnym stwierdzeniu nabycia spadku, to sąd spadku z urzędu dokonuje zmiany postanowienia spadkowego (art. 690 § 2 k.p.c.). W piśmiennictwie wyrażony został na tle tych powiązań pogląd, że uczestnikami postępowania w przedmiocie uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku są wszyscy uczestnicy postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Pogląd ten należy podzielić. Także w postępowaniu o uchylenie lub zmianę postanowienia spadkowego na podstawie art. 679 k.p.c. nie mogą być wyłączeni uczestnicy postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Postępowanie określone w art. 690 § 2 k.p.c. ma podobny charakter; oba są środkami prawnymi umożliwiającymi „korektę” postanowienia spadkowego. Niesłusznie zatem Sąd Okręgowy uznał, że uczestnik (wnioskodawca) postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie ma interesu prawnego do udziału w postępowaniu przewidzianym w art. 690 k.p.c. przy spadkobraniu po tym samym spadkobiercy. Należy również podkreślić, że interes prawny wierzyciela w postępowaniu nieprocesowym, mogącym mieć wpływ na wypłacalność jego dłużnika, jest respektowany w judykaturze (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 103/09, OSNC-ZD 2010, nr 3, poz. 82).

Postępowanie określone w art. 690 § 1 k.p.c. (w związku z art. 1019 k.c.) wymaga starannych ustaleń, ponieważ podstawą uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 k.c. w związku z art. 84 § 1 zd. pierwsze i § 2 k.c.), niestanowiący nieznajomości przedmiotu spadku pozostającej w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. Sąd spadku bada z urzędu zasadność uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych jego bezczynności, ponieważ może mieć to istotny wpływ na ustalenie kręgu spadkobierców i odpowiedzialność spadkową (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005, IV CK 799/04, OSNC 2006, nr 5, poz. 94, z dnia 18 marca 2010 r., V CSK 337/09, niepubl., i z dnia 1 grudnia 2011 r., I CSK 85/11, niepubl.). Postępowanie te zazwyczaj dotyczy długów spadkowych, dlatego udział w nim wierzyciela jest użyteczny oraz uzasadniony jego interesem.

Sąd Rejonowy rozpoznał skargę o wznowienie postępowania na posiedzeniu niejawnym z uwagi na brak interesu prawnego skarżącego (art. 514 § 2 k.p.c.), co zaaprobował Sąd Okręgowy. Stanowisko te nie jest uzasadnione.

Instytucja wznowienia postępowania nie jest w postępowaniu nieprocesowym wyczerpująco unormowania, dlatego należy odpowiednio stosować do niej przepisy art. 399-416¹ k.p.c., w tym art. 410 § 1 k.p.c. określający odstępstwo od zasady, że rozpoznanie skargi następuje na rozprawie. Na posiedzeniu niejawnym sąd tylko odrzuca skargę, natomiast merytoryczne rozpoznanie skargi następuje na rozprawie. Art. 410 § 1 k.p.c. normuje tę problematykę całościowo i nie zawiera odesłania do art. 514 § 2 k.p.c., na który oba Sądy się powołały. Należy również zaznaczyć, że skarga o wznowienie postępowania nie jest wnioskiem określonym w art. 514 § 2 k.p.c.

W judykaturze przyjmuje się, że nie przysługuje skarga o wznowienie postępowania nieprocesowego zainteresowanemu, który wprawdzie nie był uczestnikiem postępowania (art. 514 § 2 k.p.c.), ale wiedział o nim i mógł zgłosić w nim udział, lecz z własnej winy tego nie uczynił (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2007 r., II CZ 16/07, niepubl.). Ta istotna okoliczność nie została zbadana w postępowaniu sądowym, mimo że może decydować o rzeczywistym uprawnieniu skarżącego do wniesienia skargi o wznowienie postępowania.

Z przedstawionych przyczyn należało uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania (art. 398¹⁵ k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).