Postanowienie z dnia 2013-03-15 sygn. V CSK 536/12

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CSK 536/12

POSTANOWIENIE

Dnia 15 marca 2013 r.

Powaga rzeczy osądzonej – w wypadku prawomocnego oddalenia powództwa o ustalenie prawa lub stosunku prawnego z powodu niewykazania przez powoda interesu prawnego – ogranicza się do ustalenia, że powód nie ma interesu prawnego. Nie obejmuje ona natomiast roszczenia dotyczącego istnienia albo nieistnienia ustalonego prawa lub stosunku prawnego.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący)

SSN Marta Romańska

SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa S. […] Spółki z o.o. w K.

przeciwko Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ "Solidarność" "[…]" w […]

o ustalenie,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 15 marca 2013 r.,

skargi kasacyjnej strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 12 lipca 2012 r., sygn. akt I ACz […],

uchyla zaskarżone postanowienie.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 25 maja 2012 r. Sądu Okręgowego w W. odrzucił pozew, którym powódka domagała się ustalenia na podstawie art. 189 k.p.c. nieistnienia uprawnienia pozwanej organizacji związkowej do objęcia swą działalnością przedsiębiorstwa powódki w okresie od dnia 20 lutego 2009 r. do dnia 31 marca 2009 r., z powodu powagi rzeczy osądzonej.

Z uzasadnienia orzeczenia wynika, że Sąd Okręgowy w W. w sprawie z powództwa S. […] sp. z o.o. w K. przeciwko Międzyzakładowej Organizacji Związkowej N.S.Z.Z. Solidarność „[…]” w W. o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieistnienia prawa pozwanej do objęcia swoją działalnością powódki, prowadzonej pod sygnaturą I C […], wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2011 r. oddalił powództwo z powodu niewykazania przez powódkę interesu prawnego. Apelacja powódki od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 1 lutego 2012 r. (sygn. akt I Aca […]).

Mając na względzie treść przytoczonego wyroku i wniesionego w niniejszej sprawie powództwa, Sąd Okręgowy uznał, że sprawa została już prawomocnie osądzona. Tożsame są dochodzone w obu sprawach żądania stron; tej oceny nie zmienia okoliczność, że w rozpoznawanej sprawie ustalenie dotyczy oznaczonego okresu, gdyż odnosi się ono do czasu sprzed wniesienia poprzedniego pozwu. Takie same są również okoliczności faktyczne, z których powódka wywodzi swoje roszczenie. Tożsamy jest także interes prawny.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie, podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji, że oba powództwa są tożsame przedmiotowo i podmiotowo. Ocenę kwestii interesu prawnego, Sąd odwoławczy ograniczył natomiast do stwierdzenia, że zarówno rozważania Sądu pierwszej instancji, jak i autora zażalenia – ze względu na obecne stadium procesu – są zbyt daleko idące.

W skardze kasacyjnej, opartej na drugiej podstawie, powódka zarzuciła naruszenie art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 366 k.p.c. i wniosła „o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uchylenie zaskarżonego postanowienia” i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd odwoławczy uznał, że odrzucenie pozwu z powodu powagi rzeczy osądzonej jest uzasadnione, albowiem dochodzone roszczenie zostało już – przytoczonymi wyżej wyrokami Sądu Okręgowego w W. z dnia 13 kwietnia 2011 r. i Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 1 lutego 2012 r. – prawomocne osądzone. Z treści orzeczeń stanowiących podstawę przyjęcie powagi rzeczy osądzonej wynika zaś jednoznacznie, że przyczyną oddalenia powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieistnienia prawa pozwanej do objęcia swoją działalnością powódki było niewykazanie przez wnoszącą powództwo interesu prawnego w rozumieniu przytoczonego przepisu prawa.

W literaturze i w orzecznictwie przyjmuje się zgodnie, że interes prawny powoda jest materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, OSNC-ZD 2010, nr 2, poz. 47, z dnia 18 marca 2011 r., III CSK 127/10, OSNC-ZD 2012, nr 1, poz. 17 i z dnia 29 marca 2012 r., I CSK 325/11, nie publ.). Stwierdzenie, że powód nie ma interesu prawnego może nastąpić dopiero na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy i dlatego ustalenie, że wspomniana przesłanka powództwa nie zachodzi powoduje oddalenie powództwa z powodu jego bezzasadności, a nie odrzucenie pozwu na skutek jego niedopuszczalności. Tego rodzaju oddalenie powództwa nie wyklucza jednak jego ponownego skutecznego wytoczenia, jeżeli interes prawny powoda powstanie później. Uzasadniający żądanie ustalenia prawa lub stosunku prawnego interes prawny powoda nie stanowi jednak jedynej przesłanki uwzględnienia powództwa o ustalenie. Jest on warunkiem umożliwiającym dalsze badanie w zakresie istnienia lub nieistnienia ustalanego prawa lub stosunku prawnego.

Zgodnie z art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi stronami. Mając na względzie przytoczony przepis, należy przyjąć, że w wypadku oddalenia opartego na art. 189 k.p.c. powództwa o ustalenie z powodu niewykazania przez powoda interesu prawnego, stanowiącego warunek umożliwiający dalsze badanie powództwa co do istnienia lub nieistnienia ustalanego prawa lub stosunku prawnego, powaga rzeczy osądzonej ogranicza się do rozstrzygnięcia dotyczącego interesu prawnego. Nie obejmuje ona natomiast kwestii zasadności czy bezzasadności dochodzonego roszczenia co do istnienia lub nieistnienia ustalanego prawa lub stosunku prawnego, albowiem nie było ona – na skutek oddalenia powództwa z powodu niewykazania interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. – przedmiotem rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 1968 r., I CR 144/68, OSNC 1969, nr 4, poz. 71).

W tej sytuacji rozważania Sądu Apelacyjnego dotyczące tożsamości podmiotowej i przedmiotowej dochodzonego w obu pozwach roszczenia co do nieistnienia stanowiącego przedmiot powództwa o ustalenie prawa pozwanej do objęcia swoją działalnością powódki nie mogą stanowić podstawy do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej, albowiem wspomniane roszczenie – ze względu na oddalenie powództwa z powodu niewykazania interesu prawnego – nie stanowiło przedmiotu rozstrzygnięcia w wyrokach Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 13 kwietnia 2011 r. i Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 1 lutego 2012 r. Wprawdzie Sąd Okręgowy w postanowieniu z dnia 25 maja 2012 r., odrzucającym pozew dopatrzył się także tożsamości interesu prawnego wskazanego w obu pozwach, jednakże Sąd Apelacyjny w zaskarżonym postanowieniu nie zajął merytorycznego stanowiska co do tej kwestii, ograniczając się do stwierdzenia, że rozważania zarówno Sądu pierwszej instancji, jak i autora zażalenia – ze względu na obecne stadium procesu – są zbyt daleko idące. W konsekwencji zarzut skarżącej, że zaskarżone postanowienie zostało wydane z naruszeniem art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 366 k.p.c. należało uznać za uzasadniony.

Oceny, że wniesiona od zaskarżonego postanowienie skarga kasacyjna została oparta na usprawiedliwionej podstawie nie zmienia okoliczność, że Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 231/12 oddalił skargę kasacyjną powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 1 lutego 2012 r., którym oddalono apelację powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 13 kwietnia 2011 r. oddalającego powództwo o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. nieistnienia prawa pozwanej do objęcia swoją działalnością powódki z powodu niewykazania przez powódkę interesu prawnego w rozumieniu przytoczonego przepisu. Jest tak przede wszystkim dlatego, że kwestia tożsamości interesu prawnego stanowiąca przesłankę powództwa o ustalenie w obu sprawach nie stanowiła w zaskarżonym postanowieniu – w przeciwieństwie do postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 25 maja 2012 r. – podstawy przyjęcia powagi rzecz osądzonej. Ponadto podstawową okolicznością, która uniemożliwiała – jak wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 231/12 – przyjęcie, że powód miał interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie w omawianej sprawie był sposób sformułowania żądania. Zdaniem Sądu Najwyższego zgłoszone przez powoda żądanie pozwu jest na tyle nieprecyzyjne, że nie sposób wskazać czasookresu, w jakim powinno być zbadane i okoliczności miarodajnych dla wydania rozstrzygnięcia o jego zasadności. Z brzmienia żądania nie wynika, czy dotyczy ono okresu minionego, obecnego, czy też ma działać na przyszłość oraz jakich konkretnie działań pozwanego czy stosunków prawnych już nawiązanych przez strony dotyczy. Mając tę ocenę na względzie, należy zauważyć, że w odrzuconym pozwie żądanie zostało sformułowane inaczej. Przede wszystkim powódka żądanie ustalenia nieistnienia prawa ograniczyła do ściśle oznaczonego okresu i jednoznacznie wskazała okoliczności stanowiące podstawę faktyczną tego żądania (ograniczyła je do okoliczności związanych z nieprawidłowym powiadomieniem powódki przez pozwaną o objęciu jej swoim działaniem).

Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji postanowienia (art. 398¹⁵ § 1 oraz art. 108 § 2 w związku z art. 398²¹ k.p.c.).