Interes prawny jako przesłanka materialna rozstrzygnięcia, której brak skutkuje oddaleniem powództwa

Pojęcie "interesu prawnego" na gruncie Kodeksu postępowania cywilnego występuje tylko w art. 189, jako przesłanka materialnoprawna unormowanego w tym przepisie powództwa o ustalenie i oznacza potrzebę wprowadzenia jasności co do istnienia określonego prawa lub stosunku prawnego, w celu ochrony powoda przed grożącym mu naruszeniem sfery jego uprawnień.

Wyrok SN z dnia 16 marca 2022 r., II PSKP 47/21

Standard: 81915 (pełna treść orzeczenia)

Charakter interesu prawnego jako przesłanki powództwa o ustalenie zgodnie z art. 189 k.p.c. może być rozpatrywany w dwojaki sposób.

Pierwsze ujęcie zakłada, że stanowi on warunek dopuszczalności postępowania w sprawie, wobec czego jego brak powinien skutkować odrzucenie powództwa (por. orz. SN z dnia 17 grudnia 1936 r., C I 589/36 i z dnia 26 maja 1937 r., C II 291/37). Koresponduje z tym założenie, że zarzut naruszenia art. 189 k.p.c., w tym odnośnie do oceny interesu prawnego, powinien być podnoszony w ramach drugiej podstawy kasacyjnej, tj. jako naruszenie przepisów postępowania (art. 398[3] § 1 pkt 2 k.p.c., por. orz. SN z dnia 10 lutego 1949 r., Po. C 428/48).

Zgodnie z drugim ujęciem interes prawny należy do przesłanek merytorycznych, stwierdzenie jego braku skutkuje oddalenie powództwa, a naruszenie art. 189 k.p.c. w tym zakresie należy podnosić w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej, tj. jako naruszenie prawa materialnego (art. 398[3] § 1 pkt 1 k.p.c., por. np. wyroki SN z dnia 27 czerwca 2001 r., II CKN 898/00, z dnia 4 marca 2011 r., I CSK 39/11)

Wyrok SN z dnia 24 kwietnia 2015 r., II CSK 438/14

Standard: 65912 (pełna treść orzeczenia)

Interes prawny powoda jest materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, z dnia 18 marca 2011 r., III CSK 127/10 i z dnia 29 marca 2012 r., I CSK 325/11).

Stwierdzenie, że powód nie ma interesu prawnego może nastąpić dopiero na etapie merytorycznego rozpoznania sprawy i dlatego ustalenie, że wspomniana przesłanka powództwa nie zachodzi powoduje oddalenie powództwa z powodu jego bezzasadności, a nie odrzucenie pozwu na skutek jego niedopuszczalności. Tego rodzaju oddalenie powództwa nie wyklucza jednak jego ponownego skutecznego wytoczenia, jeżeli interes prawny powoda powstanie później.

Uzasadniający żądanie ustalenia prawa lub stosunku prawnego interes prawny powoda nie stanowi jednak jedynej przesłanki uwzględnienia powództwa o ustalenie. Jest on warunkiem umożliwiającym dalsze badanie w zakresie istnienia lub nieistnienia ustalanego prawa lub stosunku prawnego.

W wypadku oddalenia opartego na art. 189 k.p.c. powództwa o ustalenie z powodu niewykazania przez powoda interesu prawnego, stanowiącego warunek umożliwiający dalsze badanie powództwa co do istnienia lub nieistnienia ustalanego prawa lub stosunku prawnego, powaga rzeczy osądzonej ogranicza się do rozstrzygnięcia dotyczącego interesu prawnego. Nie obejmuje ona natomiast kwestii zasadności czy bezzasadności dochodzonego roszczenia co do istnienia lub nieistnienia ustalanego prawa lub stosunku prawnego, albowiem nie było ona – na skutek oddalenia powództwa z powodu niewykazania interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. – przedmiotem rozstrzygnięcia (por. wyrok SN z dnia 25 maja 1968 r., I CR 144/68).

Postanowienie SN z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 536/12

Standard: 68777 (pełna treść orzeczenia)