Postanowienie z dnia 2002-04-19 sygn. III CKN 543/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CKN 543/01

POSTANOWIENIE

Dnia 19 kwietnia 2002 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)

SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)

SSN Stanisław Dąbrowski

Protokolant Bożena Kowalska

w sprawie z wniosku D. K.

przy uczestnictwie J. M., H. Ł. i M. K.

o stwierdzenie nabycia spadku po A. Ł.,

po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 kwietnia 2002 r.,

kasacji uczestniczki J. M.

od postanowienia Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 26 czerwca 2001 r., sygn. akt II Ca 637/01,

oddala kasację.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 26 czerwca 2001 r., sygn. akt II Ca 637/01 Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił apelację uczestniczki J. M. od postanowienia Sądu Rejonowego w Busku-Zdroju z dnia 26 marca 2001 r., sygn. akt I Ns 131/01. Tym ostatnim postanowieniem Sąd Rejonowy, na wniosek D. K., stwierdził, że spadek po A. Ł., zmarłym 6 lutego 2000 r., na podstawie ustawy nabyli: żona J. M., matka H. Ł. oraz siostra M. K. Wnioskodawcą był wierzyciel zmarłego. Mimo żądania zgłoszonego przez uczestniczki, Sąd nie zawarł w swoim postanowieniu stwierdzenia, że nabyły one spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Sąd wskazał, że polskie prawo spadkowe nie przewiduje stwierdzenia takiej okoliczności w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, którego przesłanką jest wyłącznie ustalenie, iż spadkobiercy nabyli spadek bądź składając stosowne oświadczenie bądź na skutek działania fikcji z art. 1015 § 2 zd.1 k.c. Dla stwierdzenia dziedziczenia nie jest istotne, w jaki sposób spadek został przyjęty.

Apelacja uczestniczki J. M., kwestionująca powyższe stanowisko, oddalona została przez Sąd Okręgowy. Podzielił on stanowisko Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym obowiązujące przepisy nie przewidują obowiązku zawarcia w treści postanowienia stwierdzającego nabycie spadku określenia, w jaki sposób spadek został przyjęty. Sąd odwołał się zarówno do przepisów kodeksu postępowania cywilnego, jak i Regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych (§ 188). W uzasadnieniu wskazano także, że sąd stwierdzający nabycie spadku nie ma obowiązku badania, w jaki sposób spadek został przyjęty.

W kasacji od orzeczenia Sądu drugiej instancji uczestniczka J. M. podniosła naruszenie art. 1027 k.c. (w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej) oraz art. 667 i 640 k.p.c. (w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania). Skarżąca wskazuje na występujące zagadnienie, czy w przypadku zgłoszenia stosownego wniosku sąd ma obowiązek zawrzeć w postanowieniu ustalającym krąg spadkobierców stwierdzenie, w jaki sposób przyjęli oni spadek. Wskazuje się, że uzyskanie przez spadkobierców stwierdzenia, iż przyjęli oni spadek z dobrodziejstwem inwentarza, ułatwiłoby im powołanie się na ograniczenie odpowiedzialności, a ponadto, wierzyciel spadkowy, po zapoznaniu się ze spisem inwentarza, być może nie zdecydowałby się na wnoszenie powództwa przeciwko spadkobiercom.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności Sąd Najwyższy zauważył, że skarżąca nie sprecyzowała, na czym polega naruszenie wskazanych przez nią przepisów. Zarówno art. 1027 k.c. jak i art. 640 i 670 k.p.c. nie normują podstawowej dla rozpoznawanej sprawy kwestii, którą jest istnienie lub brak obowiązku sądu zamieszczenia w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku określenia, w jaki sposób spadek został przyjęty. Zarzuty naruszenia wskazanych przepisów nie znajdują zatem usprawiedliwionych podstaw.

Odnosząc się zaś do przedstawionego wyżej zagadnienia należy stwierdzić, że trafnie wskazały oba Sądy orzekające na brak w obowiązującym stanie prawnym przepisów prawa materialnego bądź procesowego, które nakładałyby na sąd wydający postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku obowiązek wskazania, w jaki sposób spadkobiercy przyjęli spadek. Sama skarżąca zresztą nie wskazuje, aby taki obowiązek istniał, odwołując się jedynie do pewnych argumentów natury praktycznej.

Taki stan prawny uzasadniony jest celem i granicami kognicji sądu w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku. Postępowanie to (art. 669-679 k.p.c.) ma na celu ustalenie kręgu spadkobierców, podstawy ich powołania do dziedziczenia oraz określenia wielkości udziałów. Jeżeli w skład spadku, otwartego przed dniem 14 lutego 2001 r., wchodzi gospodarstwo rolne, sąd orzeka także o dziedziczeniu tego gospodarstwa na podstawie ustawy. Sąd jest uprawniony i obowiązany ustalić krąg spadkobierców. Stąd, zgodnie z art. 670 § 1 k.p.c., sąd z urzędu bada, kto jest spadkobiercą i stwierdza nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż wskazane przez uczestników (art. 677 § 1 k.p.c.).

Treść postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wyznacza art. 677 § 1 i 2 k.p.c. Z przepisów tych wynika, że w postanowieniu takim wymienia się osobę spadkodawcy, wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł oraz określa się wysokość udziałów przypadających poszczególnym spadkobiercom. Jeżeli w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne podlegające dziedziczeniu na podstawie ustawy, sąd w treści postanowienia wymienia spadkobierców dziedziczących to gospodarstwo oraz ich udziały. Na etapie stwierdzenia nabycia spadku poza zakresem kognicji sądu pozostają inne kwestie, takie jak przykładowo skład majątku spadkowego, obciążenie długami, zawarcie przez spadkodawcę w testamencie zapisów czy poleceń.

Jak już wskazano, żaden przepis nie nakłada na sąd obowiązku zawarcia w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku określenia, w jaki sposób spadek został przyjęty przez spadkobierców. Zawarcie takiego określenia nie jest także uzasadnione celem postępowania o stwierdzenie nabyta spadku. Celem tego postępowania jest bowiem jedynie ustalenie kręgu spadkobierców po określonym spadkodawcy oraz wielkości przypadających im udziałów.

Wbrew prezentowanemu w kasacji stanowisku, za takim rozszerzeniem treści postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie przemawiają także względy praktyczne. Wprawdzie w literaturze pojawił się pogląd, zgodnie z którym dla ułatwienia ustalenia zakresu odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe przydatne byłoby zawarcie w sentencji postanowienia określenia, w jaki sposób spadek został przyjęty, ale bez bliższego uzasadnienia. Pogląd ten nasuwa zresztą wątpliwości. Ustalenie zakresu odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe ma istotne znaczenie dopiero na etapie realizacji przez wierzycieli przysługujących im roszczeń. Samo określenie w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, nie przesądzałoby definitywnie zakresu odpowiedzialności. Trzeba mieć bowiem na uwadze, że w określonych sytuacjach spadkobierca może utracić przywilej ograniczonej odpowiedzialności (por. art. 1031 § 2 zd. 2 oraz art. 1032 § 2 k.c.). Powstałby wówczas skomplikowany problem istnienia ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy wynikającego z prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w sytuacji, gdy na podstawie przepisów prawa materialnego ograniczenie to przestałoby istnieć lub też istniałoby, ale w innych granicach.

Na etapie ustalania kręgu spadkobierców kwestia zakresu odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe pozostaje na dalszym planie. Nabiera ona znaczenia, jak wskazano, przy realizowaniu przez wierzycieli spadkowych przysługujących im uprawnień. Dopiero wówczas istotną rolę odgrywa sposób przyjęcia spadku przez spadkobiercę. Zasądzając na rzecz wierzyciela spadkowego dochodzone przez niego świadczenie od spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, sąd zamieszcza w wyroku zastrzeżenie wynikające z art. 319 k.p.c. Nawiasem mówiąc takich właśnie sytuacji dotyczą powołane w kasacji orzeczenia Sądu Najwyższego (z dnia 7 maja 1971 r., I PR 426/70, OSNCP 1972, nr 4, poz. 67 oraz z dnia 9 września 1976 r., IV PR 135/76, OSNCP 1977, nr 4, poz. 80). Wnioskowanie z nich o obowiązku zawarcia w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku określenia, w jaki sposób spadkobierca przyjął spadek, stanowi nadinterpretację.

Nie znajduje także uzasadnienia wskazywana w kasacji okoliczność, iż wierzyciel spadkowy, po zapoznaniu się z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku i ustaleniu na jego podstawie, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, zrezygnuje z dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej. Trzeba mieć bowiem na uwadze, że przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ma miejsce nie tylko w sytuacjach, w których wartość pasywów spadkowych przekracza wartość aktywów. Fikcja przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza występuje w odniesieniu do określonych grup spadkobierców (por. art. 1015 § 2 zd. 2 i art. 1016 k.c.), bez względu na relację wartości aktywów i pasywów spadkowych. Samo stwierdzenie, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza, nie stanowi dostatecznej podstawy dla podjęcia decyzji o ewentualnej rezygnacji z dochodzenia przez wierzyciela spadkowego roszczeń na drodze sądowej.

Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw (art. 393¹² k.p.c.).