Postanowienie z dnia 2014-01-16 sygn. IV CSK 189/13

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CSK 189/13

Postanowienie

z dnia 16 stycznia 2014 r.

W razie wniesienia skargi na wpis referendarza sądowego w księdze wieczystej (art. 518¹ § 3 k.p.c.), sąd wieczystoksięgowy może rozpoznać sprawę także przed doręczeniem jej odpisu uczestnikom postępowania.

Przewodniczący: Sędzia SN Irena Gromska-Szuster.

Sędziowie SN: Dariusz Dończyk, Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "A. K." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. przy uczestnictwie "S." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w D. i "W." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. o wpis w dziale III księgi wieczystej Kw nr [...] prawa do korzystania z nieruchomości na rzecz "A. K." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S., po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 stycznia 2014 r., skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w S. z dnia 18 kwietnia 2012 r. (...), uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 29 listopada 2011 r. w sprawie Dz. Kw [...] i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w S. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Wnioskodawca - "A. K." spółka z o.o. w S. złożyła wniosek o wpis w dziale III księgi wieczystej KW nr [...] prawa do korzystania przez wnioskodawcę z nieruchomości objętej tą księgą wieczystą wynikającego z nienazwanej umowy zawartej w dniu 30 grudnia 2002 r., obejmującego uprawnienie do zaprojektowania, wybudowania i eksploatacji farmy wiatrowej na nieruchomości składającej się z działek gruntu o numerach [...], [...], [...], [...], [...] i [...] na okres do dnia 9 lutego 2035 r.

Do wniosku Spółka załączyła potwierdzony odpis z Krajowego Rejestru Sądowego Spółki, wyroki: Sądu Rejonowego w S. z dnia 9 czerwca 2010 r. i Sądu Apelacyjnego w (…) z dnia 19 stycznia 2011 r. z uzasadnieniami, uwierzytelnioną kopię zawiadomienia z dnia 2 sierpnia 2006 r. skierowanego do "S." sp. z o.o. w D. i informującego o przeniesieniu praw z umowy dzierżawy z dnia 30 grudnia 2002 r. na wnioskodawcę, a także uwierzytelnione przez notariusza kopie decyzji Starosty Powiatu w S.: z dnia 12 stycznia 2005 r. w przedmiocie pozwolenia na budowę zespołu elektrowni wiatrowych udzielonego na rzecz "W." spółki z o.o. oraz z dnia 16 sierpnia 2006 r. w przedmiocie zgody na przeniesienie powyższego pozwolenia na budowę zespołu elektrowni wiatrowych na rzecz wnioskodawcy.

W dniu 23 maja 2011 r. referendarz sądowy Sądu Rejonowego dokonał wpisu zgodnie z wnioskiem. Postanowieniem z dnia 29 listopada 2011 r. Sąd Rejonowy po rozpoznaniu skargi uczestnika postępowania "S." sp. z o.o. uchylił zaskarżony wpis i wniosek o wpis oddalił.

Apelacja wnioskodawcy od tego postanowienia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 18 kwietnia 2012 r. Sąd ten wskazał, że podstawy wpisu nie mógł stanowić załączony do wniosku wyrok Sądu Rejonowego w S. z dnia 9 czerwca 2010 r. w sprawie [...] z uzasadnieniem ani wyrok Sądu Okręgowego w G. z dnia 19 stycznia 2011 r. w sprawie [...] wraz z uzasadnieniem. Treść załączonych do wniosku o wpis wyroków oddalającego powództwo oraz oddalającego apelację "A. K." spółka z o.o. nie rozstrzyga bowiem, w ocenie Sądu Okręgowego, o uprawnieniu wnioskodawcy do domagania się ujawnienia w dziale III księgi wieczystej przejścia na niego uprawnień do nieruchomości wynikających z nienazwanej umowy z dnia 30 grudnia 2002 r. Sąd Okręgowy wskazał dalej, że zakres związania sądu wieczystoksięgowego prawomocnym orzeczeniem sądu wynikający z art. 365 k.p.c. dotyczy sentencji, nie obejmuje zaś uzasadnienia. Podstawy wpisu nie może stanowić także załączone do wniosku o wpis zawiadomienie o przejściu na wnioskodawcę uprawnień z tej umowy przysługujących dotychczasowej stronie umowy z dnia 30 grudnia 2002 r. czyli "W." spółki z o.o. w S. z notarialnie poświadczonym podpisem wiceprezesa zarządu tej spółki.

W skardze kasacyjnej od tego postanowienia wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów postępowania, tj. nieważność postępowania wynikającą z naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji RP i art. 386 § 2 w związku z art. 379 pkt 5 w związku z art. 132 § 1 i 1¹ w związku z art. 140 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz w zw. z art. 398²² § 3 k.p.c., naruszenie art. 365 § 1 i art. 244 § 1 w zw. z art. 626⁸ § 2 k.p.c. w zw. z art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz. 707 - dalej jako u.k.w.h.) oraz art. 361 w zw. z art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 w zw. z art. 382 w zw. z art. 626⁸ § 2 oraz z art. 379 pkt 5 k.p.c. W ocenie skarżącego Sąd drugiej instancji naruszył także przepisy prawa materialnego, a to art. 509 § 1 i art. 512 k.c. w związku z art. 31 ust. 1 i art. 32 ust. 2 zdanie 1 u.k.w.h. oraz art. 31 ust. 2 u.k.w.h.

Formułując powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego w S. w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w S. z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w S. z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Nie jest uzasadniony najdalej idący zarzut skargi kasacyjnej - naruszenia art. 176 ust. 1 Konstytucji RP i art. 386 § 2 w związku z art. 379 pkt 5 w związku z art. 132 § 1 i 1¹ w związku z art. 140 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz w związku z art. 398²² § 3 k.p.c. polegający na nie uwzględnieniu przez Sąd drugiej instancji nieważności postępowania przed Sądem pierwszej instancji wynikającej z pozbawienia wnioskodawcy możności obrony jego praw w wyniku doręczenia odpisu skargi uczestnika "S." spółki z o.o. na czynność referendarza dopiero z odpisem postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 29 listopada 2011 r. rozstrzygającego skargę.

Wbrew stanowisku skarżącego, nie doszło do zarzucanej nieważności postępowania, albowiem podzielić należy sformułowany w judykaturze pogląd, że uwzględniając skutki wniesienia skargi na wpis referendarza sądowego w odniesieniu do kognicji sądu wieczystoksięgowego i dalszego sposobu procedowania, sąd pierwszej instancji nie ma obowiązku doręczenia odpisu skargi na wpis referendarza wnioskodawcy i innym uczestnikom postępowania o wpis przed jej rozpoznaniem. Dopuszczalne jest więc doręczenie odpisu skargi łącznie z odpisem postanowienia sądu rejonowego wydanego w następstwie rozpoznania tej skargi (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 r. IV CSK 250/2011 OSNC 2013/B poz. 28).

Po wniesieniu skargi na czynność referendarza sąd wieczystoksięgowy nadal rozpoznaje wniosek o wpis w jego granicach - chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu - na podstawie oceny treści i formy wniosku, dołączonych do niego dokumentów oraz treści księgi wieczystej. Wniesienie skargi na wpis referendarza powoduje konieczność oceny zasadności dokonanego wpisu i to niezależnie od zarzutów podniesionych w skardze. Postępowanie wieczystoksięgowe także po wniesieniu skargi na wpis dokonany przez referendarza jest ograniczone do badania na posiedzeniu niejawnym dokumentów i treści księgi wieczystej. W następstwie wniesienia skargi nie dochodzi do rozpoznania sprawy na posiedzeniu jawnym z udziałem stron, podczas którego wnioskodawca i uczestnicy postępowania dowodzą, także osobowymi środkami dowodowymi, sporne okoliczności. Nie doszło więc do pozbawienia wnioskodawcy możności obrony jego praw w postępowaniu wieczystoksięgowym skutkującego nieważnością postępowania, co czyni także niezasadnym zarzut naruszenia art. 361 w związku z art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 w związku z art. 382 w związku z art. 626⁸ § 2 oraz z art. 379 pkt 5 k.p.c.

Trafny natomiast okazał się zarzut naruszenia art. 365 § 1 i art. 244 § 1 w związku z art. 626⁸ § 2 k.p.c. w związku z art. 31 ust. 2 u.k.w.h. przez błędne uznanie, iż prawo wnioskodawcy nie może być wpisane zgodnie z treścią wniosku na podstawie załączonych do wniosku dokumentów, w tym prawomocnych wyroków sądowych i ich uzasadnień, z których wynika, że łączącą strony umowę dzierżawy z dnia 30 grudnia 2002 r. sądy zakwalifikowały jako umowę nienazwaną. Uzasadniony jest także zarzut naruszenia prawa materialnego - art. 509 § 1 i art. 512 k.c. w związku z art. 31 ust. 1 i art. 32 ust. 2 zdanie 1 u.k.w.h. oraz art. 31 ust. 2 u.k.w.h. będący konsekwencją przyjęcia, że dla ujawnienia w księdze wieczystej podmiotu, na którego przeszły uprawnienia w stosunku do nieruchomości wynikające z umowy obligacyjnej, nie jest wystarczające przedłożenie przez wnioskodawcę zawiadomienia o przeniesieniu tych praw na wnioskodawcę z podpisami poświadczonymi notarialnie oraz że wyrok kwalifikujący zawartą przez właściciela nieruchomości umowę jej dzierżawy jako umowę nienazwaną nie może stanowić podstawy wpisu uprawnień wypływających z tej umowy nienazwanej do działu III księgi wieczystej.

Stosownie do art. 626⁸ § 2 k.p.c., rozpoznając wniosek o wpis sąd wieczystoksięgowy bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca jako następca prawny "W." spółki z o.o., która zawarła z właścicielem nieruchomości objętej księgą wieczystą umowę z dnia 30 grudnia 2002 r., określoną przez same strony jako umowa dzierżawy nieruchomości, domagał się wpisu przysługujących mu uprawnień do nieruchomości wynikających z tej umowy na swoją rzecz. Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, zgodnie z którym przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty w powiązaniu z treścią księgi wieczystej nie mogły stanowić podstawy tego wpisu. Stanowisko to nie jest uzasadnione.

W aktach księgi wieczystej znajduje się oryginał umowy dzierżawy z dnia 30 grudnia 2002 r. zawartej między właścicielem nieruchomości - "S." spółką z o.o. w D. jako wydzierżawiającym i "W." spółką z o.o. w B. jako dzierżawcą z podpisami notarialnie poświadczonymi, z której wynikają uprawnienia dzierżawcy w stosunku do działek gruntu wymienionych w umowie. Z § 5 tej umowy wynika jednoznacznie zgoda właściciela gruntu czyli "S." spółki z o.o. na ujawnienie w dziale III księgi wieczystej uprawnień przysługujących dzierżawcy na podstawie umowy. W § 10 umowy strony uzgodniły, że cyt. "wszystkie prawa i obowiązki stron umowy obowiązują także dla ewentualnych następców prawnych stron, dzierżawca jest uprawniony do przeniesienia praw związanych z użytkowaniem przedmiotu umowy na osoby trzecie, w tej kwestii strony wyrażają nieodwołalnie zgodę, zaś przystąpienie osoby trzeciej staje się skuteczne z chwilą doręczenia jakiejkolwiek stronie umowy powiadomienia o cesji praw z niniejszej umowy."

Na podstawie tej umowy sąd wieczystoksięgowy dokonał w dniu 30 czerwca 2003 r. w dziale III księgi wieczystej wpisu prawa dzierżawy wynikającego z tej umowy na rzecz "W." spółki z o.o.

Stosownie do art. 16 ust. 1 u.k.w.h. w wypadkach przewidzianych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej, poza prawami rzeczowymi, mogą być ujawnione prawa osobiste i roszczenia. W szczególności mogą być ujawnione prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu lub pierwokupu, prawo dożywocia (art. 16 ust. 2 pkt 1 u.k.w.h.). Zgodnie z art. 32 ust. 2. zd. 1 u.k.w.h., do wpisu prawa osobistego lub roszczenia wystarcza dokument obejmujący oświadczenie woli właściciela o ustanowieniu tego prawa albo obejmujący zgodę na wpis roszczenia. Takim dokumentem jest niewątpliwie opisana wyżej umowa dzierżawy z dnia 30 grudnia 2002 r. z podpisami notarialnie poświadczonymi znajdująca się w aktach i dokumentach księgi wieczystej KW nr [...].

Przedmiotem sporu jest w niniejszej sprawie, czy przedłożone przez wnioskodawcę "A. K." spółkę z o.o. z wnioskiem dokumenty mogły w połączeniu z treścią księgi wieczystej stanowić podstawę wnioskowanego wpisu w świetle art. 626⁸ § 2 k.p.c. oraz art. 31 i 32 u.k.w.h. Na to pytanie należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Treść załączonych do wniosku o wpis wyroków: Sądu Rejonowego w S. z dnia 9 czerwca 2010 r. i Sądu Apelacyjnego w (…) z dnia 19 stycznia 2011 r. z uzasadnieniami, w połączeniu z treścią umowy z dnia 30 grudnia 2002 r., znajdującą się w aktach księgi wieczystej, stanowiącej podstawę poprzedniego wpisu, wskazuje na dokonanie przez sądy orzekające w tych sprawach jedynie odmiennej kwalifikacji prawnej tej umowy (nie jako umowy dzierżawy, lecz zbliżonej do niej charakterem umowy nienazwanej o korzystanie z nieruchomości). Zauważyć przy tym należy, że treść i zakres uprawnień wnioskodawcy (następcy prawnego strony tej umowy - "W." spółki z o.o.) do gruntu pozostały, mimo dokonania przez sądy omówionej w z uzasadnieniach dołączonych wyroków odmiennej kwalifikacji prawnej (rodzaju) umowy, te same, co wynika z treści samej umowy z dnia 30 grudnia 2002 r. O ile należy podzielić stanowisko o wiążącej mocy sentencji prawomocnych wyroków, to zwrócić należy uwagę na to, że sąd wieczystoksięgowy dokonuje samodzielnej oceny dokumentów przedłożonych przez wnioskodawcę z wnioskiem o wpis, łącznie z dokumentami znajdującymi się już w aktach księgi wieczystej oraz treścią księgi wieczystej.

Z treści § 1 umowy z dnia 30 grudnia 2002 r. wynika, że uprawnienia dzierżawcy (aktualnie wnioskodawcy) do nieruchomości obejmują prawo do wybudowania siłowni wiatrowych ze stacją rozdzielni, stacją pomiarową i transformatorową oraz koniecznymi drogami dojazdowymi i dojściami oraz prawo do eksploatacji tych siłowni za wynagrodzeniem należnym właścicielowi gruntów, ustalonym w § 2 umowy.

Wbrew stanowisku Sądu drugiej instancji, należy też stwierdzić, że wnioskodawca wykazał przejście uprawnień z umowy z dnia 30 grudnia 2002 r. z dotychczasowego uprawnionego czyli "W." spółki z o.o. na wnioskodawcę dokumentem w postaci wystosowanego przez dotychczasowego uprawnionego czyli spółkę "W." pisma z dnia 2 sierpnia 2006 r. zawiadamiającego właściciela nieruchomości o przeniesieniu praw z umowy dzierżawy z dnia 30 grudnia 2002 r. na "A. K." spółkę z o.o. z podpisem cedenta notarialnie poświadczonym, a więc zgodnie z § 10 łączącej strony umowy. Zawiadomienie to zaopatrzone zostało pisemną adnotacją prezesa zarządu "S." spółki z o.o. o wyrażeniu przez właściciela nieruchomości, objętej księgą wieczystą, zgody na przejście praw i obowiązków z umowy na wnioskodawcę. Zwrócić należy uwagę, że właściciel nieruchomości udzielił nieodwołalnej i bezwarunkowej zgody na przeniesienie uprawnień na następcę prawnego spółki "W." już w treści cytowanego wyżej § 10 umowy z dnia 30 grudnia 2002 r. z podpisami stron notarialnie poświadczonymi. To postanowienie umowne rozciąga stosowanie wszystkich postanowień umowy, a więc także i jej § 5, wyrażającego zgodę właściciela nieruchomości na ujawnienie w księdze wieczystej uprawnień do gruntu wynikających z umowy, także na jego następcę prawnego. Zawiadomienie o cesji w połączeniu z umową z dnia 30 grudnia 2002 r. z podpisami notarialnie poświadczonymi, spełnia więc wymóg wyrażony w art. 31 ust. 1 u.k.w.h., zaś dokumentami urzędowymi w postaci decyzji administracyjnych Starosty Powiatu S. wnioskodawca wykazał, że legitymuje się ostatecznym pozwoleniem na budowę zespołu elektrowni wiatrowych, o którym mowa w umowie z dnia 30 grudnia 2002 r.

W tym stanie rzeczy, skarga kasacyjna wnioskodawcy podlegała uwzględnieniu na podstawie art. 398¹⁵ § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.