Postanowienie z dnia 2022-01-13 sygn. III CZP 22/22

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 22/22

POSTANOWIENIE

Dnia 13 stycznia 2022 r.

Szczegółowe ustalenia w  zakresie treści prawa właściwego są nieodzowne do rozstrzygnięcia, czy wymaganie udziału świadka w udzieleniu pełnomocnictwa jest elementem formy tej czynności. Konieczne jest przesądzenie tego, jakie jest znaczenie i jaka jest funkcja rozpatrywanego wymagania oraz przyczyny jego ustanowienia, a także skutki jego niedochowania. Dokonanie charakterystyki tego wymagania należy do sądu rozpoznającego sprawę, a nie do Sądu Najwyższego rozpatrującego zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Karol Weitz (przewodniczący, sprawozdawca)
‎SSN Paweł Grzegorczyk
‎SSN Grzegorz Misiurek

w sprawie z wniosku A. N.
‎przy uczestnictwie R. J. i P. P.
‎o wpis w księdze wieczystej,
‎na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
‎w dniu 13 stycznia 2022 r.,
‎na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego

przez Sąd Okręgowy w K.
‎postanowieniem z dnia 25 listopada 2020 r., sygn. akt II Ca (…),

"Czy do wskazanego na podstawie art. 25 ust. 1 zd. 2 ustawy ‎z dnia 4 lutego 2011 roku Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. 2015, 792 j.t) statutu formy pelnomocnictwa udzielonego w stanie Ilinois (USA) do przeniesienia własności nieruchomości położonej ‎w Polsce należy udział świadka, potwierdzającego czynność mocodawcy własnym podpisem?"

odmawia podjęcia uchwały.

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni A. N. wystąpiła z wnioskiem o wpis na swoją rzecz w dziale II księgi wieczystej (...) przysługującego jej prawa własności nieruchomości położonej w R. składającej się z działek o numerach (…) i (…) o łącznej powierzchni 0,78 ha, w której jako współwłaściciele wpisani są R. J. w udziale ½ części, P. P. w udziale ¼ części oraz A. N. w udziale ¼ części.

Postanowieniem z dnia 25 lutego 2020 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w B. oddalił wniosek.

Na skutek skargi wnioskodawczyni na to postanowienie postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2020 r. Sąd Rejonowy w B. oddalił wniosek. Sąd Rejonowy wskazał, że pełnomocnictwo do zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości położonej w Polsce musi zostać udzielone w formie aktu notarialnego przewidzianej przez prawo polskie lub też w formie przewidzianej przez prawo miejsca, gdzie zostało udzielone. Przedłożone w sprawie pełnomocnictwo nie spełnia wymagań przewidzianych przez prawo polskie, gdyż nie zostało udzielone w formie aktu notarialnego, ani w formie aktu równoważnego polskiemu aktowi notarialnemu.

Apelację od postanowienia z dnia 15 kwietnia złożyła wnioskodawczyni. Rozpoznając tę apelację Sąd Okręgowy w K. powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz występując z przedstawionym na wstępie zagadnieniem prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W sprawie pełnomocnictwo do dokonania umownego zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w Polsce zostało udzielone przez uczestniczkę R. J. w C. w formie pisemnej a następnie potwierdzone przez tamtejszego notariusza publicznego (notary public) D. W.. W świetle art 23 i 25 p.p.m. prawem właściwym dla oceny udzielonego pełnomocnictwa jest prawo stanu Ilinois jako prawo miejsca jego wystawienia. Sąd rozpoznający sprawę w drugiej instancji powziął wątpliwość, dotyczącą tego, czy przewidziane w prawie właściwym wymaganie udziału świadka w czynności udzielenia pełnomocnictwa jest elementem formy tej czynności. Przedstawiając wskazaną wątpliwość Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia jako zagadnienie prawne, Sąd Okręgowy nie dokonał jednak wyczerpujących ustaleń w zakresie treści prawa właściwego. Ustalenia takie są nieodzowne, gdyż niezależnie od tego, jaka metoda kwalifikacji pojęcia formy w rozważanym kontekście (autonomiczna, według legis fori albo według legis causae) zostałaby przyjęta, dla celów rozstrzygnięcia kwestii, czy wymaganie udziału świadka w udzieleniu pełnomocnictwa jest elementem formy tej czynności, konieczne jest przesądzenie tego, jakie jest znaczenie i jaka jest funkcja rozpatrywanego wymagania oraz przyczyny jego ustanowienia, a także skutki jego niedochowania. Bez takiej bliższej charakterystyki omawianego wymagania, której dokonanie należy – po szczegółowym ustaleniu treści prawa właściwego, do sądu rozpoznającego sprawę, a nie do Sądu Najwyższego rozpatrującego zagadnienie prawne (por. art. 51 a § 3 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. -Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz. U. z 2020 r. poz. 2072) nie jest możliwe podjęcie uchwały rozstrzygającej przedstawione wątpliwości (por. mutatis mutandis postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2008 r. III CZP 84/08 nie publ.) Z tych względów Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w niniejszej sprawie.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 07-08/2024

Szczegółowe ustalenia w  zakresie treści prawa właściwego są nieodzowne do rozstrzygnięcia, czy wymaganie udziału świadka w udzieleniu pełnomocnictwa jest elementem formy tej czynności. Konieczne jest przesądzenie tego, jakie jest znaczenie i  jaka jest funkcja rozpatrywanego wymagania oraz przyczyny jego ustanowienia, a także skutki jego niedochowania. Dokonanie charakterystyki tego wymagania należy do sądu rozpoznającego sprawę, a nie do Sądu Najwyższego rozpatrującego zagadnienie prawne.

Niedokonanie przez sąd orzekający ustaleń niezbędnych do rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego wyklucza podjęcie uchwały przez Sąd Najwyższy.

(postanowienie z 13 stycznia 2022 r., III CZP 22/22, K. Weitz, P. Grzegorczyk, G. Misiurek)

Glosa
Jacka Góreckiego, Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego 2023, t. 33, s. 183

Zagadnienie prawne skierowane do Sądu Najwyższego brzmiało: „Czy do wskazanego na podstawie art. 25 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe statutu formy pełnomocnictwa udzielonego w stanie Illinois (USA) do przeniesienia własności nieruchomości położonej w Polsce należy udział świadka, potwierdzającego
czynność mocodawcy własnym podpisem?”.

Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały ze względu na to, że sąd pytający nie zbadał charakteru instytucji świadka czynności prawnej w prawie właściwym. Sąd Najwyższy wskazał, że niezależnie od tego, czy zakres pojęcia formy powinien być interpretowany zgodnie z prawem właściwym (legis causae), zgodnie z prawem polskim (legis fori) czy też w sposób autonomiczny, najpierw należy ustalić funkcję instytucji świadka, przyczyny jej ustanowienia oraz skutki przewidziane w prawie stanu Illinois w razie niedochowania tych wymagań.

Autor glosy wskazał, że nierozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy kwestia statutu świadka pełnomocnictwa od dawna jest dyskutowana w polskiej doktrynie. Wyjaśnił, że pytanie skierowane do Sądu Najwyższego dotyczyło zarówno statutu wymagania obecności świadka podczas dokonywania czynności, jak i złożenia przez niego podpisu na dokumencie.

Przypomniał również, że w polskim prawie prywatnym międzynarodowym najczęściej dokonuje się wykładni według kolizyjnej legis fori, według której pojęciom znajdującym się w  hipotezach norm kolizyjnych należy nadawać znaczenie tylko na użytek tych norm, niezależne od znaczeń nadawanych tożsamym lub podobnym pojęciom w prawie polskim czy też w prawie wskazanym. Z tej przyczyny autor krytykuje stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym dopiero ustalenie znaczenia instytucji świadka czynności prawnej w prawie stanu Illinois pozwalałoby dokonać jej kolizyjnoprawnej kwalifikacji.

Autor wskazał, że rozumowanie przedstawione przez Sąd Najwyższy mogłoby znaleźć zastosowanie jedynie przy przyjęciu kwalifikacji według legis causae, ta jednak jest odrzucana przez większość doktryny prawa kolizyjnego jako obarczona błędem petitio principii. Metoda kwalifikacji według legis fori nie wymaga przecież znajomości obcego systemu prawa, bowiem opiera się na pojęciach znanych polskiemu prawu materialnemu, natomiast kwalifikacja autonomiczna posługuje się pojęciami własnymi, niezależnymi od poszczególnych praw krajowych. Odmowa podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy jest zatem zdaniem glosatora pozbawiona logicznych argumentów oraz nie przyczynia się do rozstrzygnięcia istotnego problemu prawnego, dlatego glosa ma charakter jednoznacznie krytyczny. W dalszej części glosy autor przedstawia własne rozstrzygnięcie wskazanego problemu, postulując przyporządkowanie wymagania dotyczącego uczestnictwa świadka podczas dokonywania czynności prawnej do statutu formy tej czynności.

(opracowała Anna Dorabialska)

................................................................

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 11-12/2022

Artykuł

Wiolety Fabrowskiej, Kwalifikacja pojęcia formy pełnomocnictw z państw obcych – uwagi na marginesie odmowy rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy zagadnienia prawnego w sprawie III CZP 22/22, Nowy Przegląd Notarialny 2022, nr 1, s. 17

Artykuł ma charakter aprobujący.

Autorka wskazała, że komentowane postanowienie nie prowadzi – z punktu widzenia obrotu notarialnego – do niepewnych rozwiązań. Zauważyła przy tym, że rozstrzygnięcie przedstawionego w sprawie zagadnienia na poziomie Sądu Najwyższego mogło mieć istotny wpływ na polski obrót notarialny z udziałem czynności zagranicznych, albowiem w razie „włączenia” świadków do statutu formy pełnomocnictwa obrót prawny z USA realizowany za pośrednictwem pełnomocnictw zagranicz-nych uległby w stosunku do stanu obecnego całkowitemu wypaczeniu, spowolnieniu, a na pewien czas być może całkowitemu zawieszeniu.

Glosatorka wyraziła pogląd, że amerykańskie stanowe systemy prawne oparte na regułach common law nie rozróżniają co do zasady zagadnień formy czynności i kwestii mocy dowodowej dokumentu. Błędne ocenianie statutu formy wynika najczęściej z nieprawidłowego rozstrzygnięcia, czy chodzi o moc dowodową dokumentu, czy o skuteczność formalną czynności. Ocena pełnomocnictwa z perspektywy polskiej przeprowadzana w świetle art. 1138 k.p.c. (moc dowodowa dokumentu jako nośnika treści czynności), art. 23 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 1792, dalej: „p.p.m.”) (materia czynności ustanowienia pełnomocnictwa) i art. 25 p.p.m. (forma czynności), patrząc z perspektywy amerykańskiej, ogranicza się do pojedynczego zagadnienia.

Glosatorka opowiedziała się za wyłączeniem ze statutu formy pełnomocnictwa świadków występujących w systemach prawnych niektórych stanów USA i wskazała, że mają oni znaczenie dowodowe. Wyraziła zapatrywanie, że glosowane orzeczenie nie może zostać uznane za orzeczenie kwalifikujące szeroko zakres pojęcia formy, zaś w jego uzasadnieniu Sąd Najwyższy zasugerował sposób interpretacji zagadnienia kwalifikacji formy, który prowadzić będzie raczej do odmowy uznania świadka za część statutu formy czynności.

Autorka wskazała również, że niezależnie od nieco większych oczekiwań, glosowane postanowienie należy ocenić jako pozytywnie oddziałujące na bieżącą praktykę polskiego notariusza, zaś jego poprawne stosowanie nie pozwoli wymagać podpisów świadków na pełnomocnictwach z USA sporządzonych w formie poświadczenia podpisu mocodawcy przez notary public.