Postanowienie z dnia 1998-11-24 sygn. I CKN 897/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKN 897/97

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 24 listopada 1998 r.

Przepis art. 609 § 2 k.p.c. stosuje się tylko wtedy, gdy wnioskodawca nie może wskazać osób zainteresowanych ponieważ są one nieznane, a ustalenie tych osób jest dla niego praktycznie niewykonalne.

Przewodniczący: Sędzia SN L. Walentynowicz.

Sędziowie SN: F. Barczewska (spr.), M. Sychowicz.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna, po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku Skarbu Państwa - Kierownika Urzędu Rejonowego w P. z udziałem Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego, Gminy P. i H. M. o stwierdzenie zasiedzenia na skutek kasacji wnioskodawcy i uczestnika postępowania Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w W. z dnia 11 lutego 1997 r., postanawia;

uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Rejonowego w P. z dnia 25 czerwca 1996 r. i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Skarb Państwa - Urząd Rejonowy w P. wystąpił o stwierdzenie, że własność nieruchomości położonej w P. przy ul. B., oznaczonej w ewidencji nr A, o powierzchni 387 m², została nabyta przez Skarb Państwa w drodze zasiedzenia. Wnioskodawca twierdził, że nieruchomość ta pozostaje w jego władaniu, realizowanym przez przedsiębiorstwa państwowe, co najmniej od 1959 r., tj. od czasu wniesienia na tej działce pawilonu handlowego.

Sąd Rejonowy w P. postanowieniem z dnia 25 czerwca 1996 r. oddalił wniosek. Sąd ten ustalił, że przedmiotowa działka stanowiła fragment działki nr B mającej powierzchnię 1248 m², dla której jest prowadzona księga wieczysta Kw (...) (...). W księdze tej jako współwłaściciele są spisani T. T. i H. M. Na przedmiotowej działce w 1959 r. został wzniesiony pawilon handlowy, który do 1976 r. był w posiadaniu państwowego przedsiębiorstwa - Zakładów Usług Radiotechnicznych, a następnie został przekazany na rzecz Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego w W., która korzysta z niego do chwili obecnej. Pracownicy tych przedsiębiorstw dbali o zieleń przed pawilonem usuwali też zimą śnieg, po 1986 r. teren przed frontem budynku został wybetonowany. Działka na gruncie nie została jednak wydzielona ani poprzez ogrodzenie, ani w inny sposób. Sąd uznał, że budynkiem usytuowanym na działce, a tym samym i gruntem pod budynkiem, władał wnioskodawca samoistnie przez swoje jednostki organizacyjne. Natomiast w pozostałym zakresie brak było zewnętrznych przejawów woli władania gruntem, jako wyodrębnioną całością, co uzasadnia oddalenie wniosku o zasiedzenie.

Rewizje wnioskodawcy i uczestnika postępowania Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego, wniesione od powyższego postanowienia, zostały oddalone przez Sąd Wojewódzki w W. postanowieniem z dnia 11 lutego 1997 r. Sąd ten podzielił stanowisko Sądu I instancji, iż brak wyodrębnienia na gruncie - w istotny sposób -przedmiotowej działki z całości działki nr B, jak i brak dowodów wskazujących na uzewnętrznioną wolę władania tą działką w charakterze właściciela, uzasadnia w pełni oddalenie wniosku o stwierdzenie jej zasiedzenia.

Wnioskodawca zarzucając w kasacji naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 172 k.c. przez jego nie zastosowanie w sprawie, wnosił o zmianę postanowienia i uwzględnienie wniosku ewentualnie o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Przedsiębiorstwo handlu Wewnętrznego w W., również wniosło kasację i powołując się na naruszenie art. 172 k.c. domagało się uchylenia zaskarżonego postanowienia, jak i postanowienia Sądu Rejonowego w P. z dnia 25 czerwca 1996 r. i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

We wniosku, jako uczestników postępowania, przeciwko którym był skierowany bieg zasiedzenia, wskazano: T. T. i H. M. Sąd I instancji ustalił, że przedmiotowa działka została geodezyjnie wydzielona z działki nr B, dla której prowadzona jest księga wieczysta Kw (...). Według zapisów tej księgi współwłaścicielami tej działki są T. T. i H. M. W toku postępowania zostało ustalone, że T. T. zmarła w dniu 29 października 1982 r. w G. Sąd wezwał spadkobierców T. T. przez ogłoszenie, na łamach jednego z dzienników. W wyniku tego nikt się nie zgłosił.

Sąd Najwyższy na postanowieniu z dnia 19 lutego 1966 r. II CZ 50/66 (OSP KA 1967 Nr 6, poz. 136) wyjaśnił, że przepis art. 609 § 2 k.p.c. stosuje się tylko wtedy, gdy wnioskodawca nie może wskazać osób zainteresowanych ponieważ są one nieznane, a ustalenie tych osób jest dla niego praktycznie niewykonalne.

W niniejszym przypadku wnioskodawca wyjaśnił jedynie, że spadkobiercy T. T. są mu nieznani, nie twierdził jednak, ani tym bardziej nie uprawdopodobnił, że ustalenie spadkobierców T. T. było zadaniem niewykonalnym, przy uwzględnieniu że zmarła ona na terenie kraju w 1982 r. Należało więc zobowiązać wnioskodawcę do ustalenia i wskazania spadkobierców T. T., celem wezwania ich do udziału w sprawie w trybie art. 510 § 2 k.p.c.

Niezależnie od powyższego należy zwrócić uwagę, że w przypadku zaistnienia przesłanek do wezwania osób zainteresowanych przez ogłoszenie, zgodnie z treścią art. 610 § 1 k.p.c. do ogłoszenia stosuje się odpowiednio przepisy o stwierdzeniu nabycia spadku, a więc art. 673-675 k.p.c. Uwzględniając odpowiednie zastosowanie treści art. 674 § 1 k.p.c. należy stwierdzić, że ogłoszenie powinno być umieszczone w piśmie poczytnym na całym obszarze Państwa, a nadto podane do publicznej wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania osoby, po której spadkobiercy są osobami zainteresowanymi. W praktyce podanie do publicznej wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania osoby zainteresowanej dokonuje się przez wywieszanie ogłoszenia w lokalu zarządu miejscowej gminy oraz lokalu sądu, ewentualnie w innych miejscach przy uwzględnieniu przyjętych tam obyczajów. Celem bowiem wezwania zainteresowanych przez ogłoszenie jest zapewnienie im realnej możności obrony swych praw w toczącym się postępowaniu.

W niniejszym przypadku wobec naruszenia wskazanych wyżej przepisów doszło do naruszenia tych praw, co skutkuje nieważność postępowania. Sąd drugiej instancji rozpoznając sprawę na skutek wniesienia rewizji był zobowiązany uwzględnić to z urzędu (art. 381 § 1 k.p.c. w brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r.). Sąd kasacyjny zgodnie z treścią art. 393¹¹ k.p.c. bierze pod rozwagę nieważność postępowania z urzędu.

Ponadto należy zwrócić uwagę, że z dość ogólnikowego protokołu oględzin księgi wieczystej Kw nr (...) wynika, iż w aktach tej księgi znajduje się postanowienie Sądu Grodzkiego w W. z dnia 30 maja 1950 r. zobowiązujące T. T. do złożenia postanowienia sadu o stwierdzeniu nabycia spadku po H. M., co mogłoby wskazywać, iż Sądowi była znana okoliczność, że H. M. zmarł przed datą tego postanowienia. Okoliczność ta wymagała bardziej wnikliwego wyjaśnienia, bowiem kurator w trybie art. 144 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. może być ustanowiony tylko dla osoby żyjącej, a więc mającej zdolność sądową (art. 64 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

Niezależnie od powyższego należy zwrócić uwagę, iż trafne są zarzuty podniesione w obu kasacjach, a dotyczące naruszenia art. 172k.c. Z przepisu tego wynika, że do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości konieczne są dwie przesłanki, a mianowicie posiadanie oraz upływ czasu przewidzianego w ustawie. Do zasiedzenia prowadzi tylko posiadanie samoistne. Zgodnie z treścią art. 336 k.c. posiadanie samoistne charakteryzuje się tym, że posiadacz włada rzeczą w takim zakresie, jak to czyni właściciel, wykorzystując faktyczną możliwość władania rzeczą do jakiej właściciel jest uprawniony, przy równoczesnej bierności właściciela, który się temu nie sprzeciwia. O uznaniu posiadania za samoistne decydują przede wszystkim okoliczności zewnętrzne, a mianowicie zachowanie się posiadacza wobec przedmiotu posiadania, i w pewnym stopniu znajdująca wyraz w tym posiadaniu wola - posiadacza. Ze względu na skomplikowaną naturę posiadania ustawodawca wprowadził do kodeksu cywilnego system domniemań, które w braku przeciwnych danych pozwalają na określenie charakteru danego władztwa (np. domniemanie z art. 339 k.c.).

Wzniesienie budynku trwale związanego z gruntem na cudzym gruncie, a następnie nieprzerwane korzystanie z niego i z niezbędnego otoczenia - tego pawilonu - przejawiające się między innymi, jak wynika z ustaleń Sądu I instancji dbałością o zieleń, usuwaniem śniegu, wybetonowaniem części od ulicy, stanowi wbrew ocenie Sądu II instancji wyraźny przejaw władztwa tym gruntem "jak właściciel" w rozumieniu art. 336 k.c., szczególnie gdy się weźmie pod uwagę wielkość i usytuowanie budynku na przedmiotowej działce. Powierzchnia budynku, jak wynika z mapy sytuacyjnej, wypełnia prawie całą przestrzeń geodezyjnie wydzielonej działki pozostawiając szersze pasy gruntu tylko od ulicy i działki osoby trzeciej.

Z tych wszystkich względów na mocy art. 393¹³ k.p.c. należało orzec jak w sentencji.