Wyrok z dnia 2000-07-19 sygn. II CKN 279/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 279/00

W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lipca 2000 r.

Sąd Najwyższy Izba Cywilna

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSN – Jacek Gudowski Sędziowie: SN –Zbigniew Kwaśniewski (spraw.) SA – Krzysztof Strzelczyk

Protokolant: Elżbieta Chojnacka

po rozpoznaniu w dniu 19 lipca 2000 r.

na rozprawie sprawy z powództwa J. M. i M. S.

przeciwko Gminie i Miastu G., E. i A. małżonkom G. oraz G. M. o ustalenie nieważności umowy na skutek kasacji powódki J. M.

od wyroku Sądu Wojewódzkiego w S.

z dnia 26 lutego 1998 r., sygn. akt II Ca [...]

oddala kasację.

U Z A S A D N I E N I E

Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o unieważnienie aktu notarialnego, w której to formie zawarta została umowa sprzedaży lokalu mieszkalnego między pozwaną Gminą, a pozwanymi małż. E. i A. G. w następstwie wskazania przez pozwanego G. M. pozwanej E. G. jako osoby bliskiej stale z nim zamieszkującej w spornym lokalu.

Rozstrzygnięcie to uzasadniono ważnością oświadczenia woli złożonego przez pozwanego G. M., który jako najemca lokalu miał prawo wskazać nabywcę tego lokalu na podstawie art. 21 ust. 7 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. 1991, nr 30, poz. 127 ze zm.), obowiązującej także w dacie orzekania.

Apelacje obu powódek, kwestionujących ważność oświadczenia woli złożonego przez pozwanego G. M. z powodu choroby psychicznej tegoż pozwanego, oddalił Sąd Wojewódzki w S. wyrokiem z dnia 26 lutego 1998 r.

Sąd drugiej instancji aprobował stanowisko Sądu Rejonowego, iż powódki nie udowodniły, że oświadczenie woli pozwanego G. M., w przedmiocie wskazania małż. G. jako uprawnionych nabywców, jest nieważne z powodu jego choroby psychicznej, która miałaby skutkować z mocy art. 82 kc wadliwością złożonego przezeń oświadczenia woli.

W ocenie tegoż Sądu, karta informacyjna leczenia szpitalnego pozwanego G. M. nie dawała wystarczającej podstawy do przyjęcia, że stwierdzona u niego psychoza pod postacią demencji wyłączała możliwość świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji w przedmiocie wskazania pozwanej Gminie nabywcy lokalu. Sąd drugiej instancji podkreślił nadto, że również w postępowaniu apelacyjnym powódki reprezentowane przez adwokata nie powołały na tę okoliczność żadnych dowodów, a Sąd Rejonowy trafnie uznał brak potrzeby podejmowania w tym przedmiocie czynności z urzędu.

Wreszcie Sąd Wojewódzki stwierdził, że do powódki J. M., będącej konkubiną a nie żoną pozwanego G. M., nie ma zastosowania art. 7 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz.U. nr 105, poz. 509 ze zm.), co oznacza, że do ważności oświadczenia woli pozwanego nie była potrzebna zgoda powódki J. M..

Od powyższego wyroku kasację wniosła powódka J. M., opierając skargę na pierwszej podstawie kasacyjnej.

Skarżąca zarzuca naruszenie przepisów art. 21 ust. 7 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości w zw. z art. 82 kc, art. 58 i art. 5 kc, a polegającą na błędnej wykładni oświadczenia woli pozwanego G. M. spowodowanej demencją, a nadto wskazaniem jako nabywcy lokalu osoby, która w dniu złożenia oświadczenia nie była osobą stale zamieszkującą z pozwanym G. M..

W uzasadnieniu kasacji podkreślono, że o wpływie demencji na kondycję psychiczną pozwanego G. M. i świadomym złożeniu przezeń oświadczenia woli mógłby wypowiedzieć się tylko lekarz specjalista.

Powódka twierdzi, że pozwana E. G. nie mogła być, w dniu złożenia oświadczenia przez pozwanego G. M., uznana za osobę bliską stale z nim zamieszkującą, bo została zameldowana w lokalu głównego najemcy na dzień przed złożeniem oświadczenia woli przez pozwanego G. M., a pozwany składając oświadczenie nie działał z należytym rozeznaniem.

Kasatorka zarzuca nadto, że naruszone zostały zasady współżycia społecznego, albowiem z chwilą złożenia kwestionowanego oświadczenia straciła ona uprawnienie do zamieszkiwania w lokalu, w którym żyła od 1961 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasację powódki ocenić należało jako oczywiście bezzasadną.

Przepis art. 393¹ pkt 1 kpc, na który powołano się w kasacji przytaczając podstawę kasacyjną, wymaga wykazania, iż naruszenie konkretnie wskazanych przepisów prawa materialnego nastąpiło przez błędną ich wykładnię dokonaną przez Sąd drugiej instancji, lub niewłaściwe ich zastosowanie przez tenże sąd.

Tymczasem skarżąca zarzuca, iż naruszenie wszystkich wymienionych przepisów prawa materialnego polegało na błędnej wykładni oświadczenia woli złożonego przez pozwanego G. M.. Zarzut dokonania błędnej wykładni oświadczenia woli strony mógłby oczywiście uzasadniać naruszenie art. 65 § 1 kc przez jego niewłaściwe zastosowanie, ale ten ostatnio wymieniony przepis nie został wskazany w kasacji jako objęty zarzutem naruszenia, a Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji, biorąc z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania (art. 393¹¹ kpc).

Eksponowanie również w uzasadnieniu kasacji zarzutu wadliwości złożenia oświadczenia woli przez pozwanego G. M. nie może uzasadniać zarzutu naruszenia któregokolwiek z wskazanych w kasacji przepisów prawa materialnego.

Przepis art. 21 ust. 7 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami… (Dz.U. 1991, nr 30, poz. 127 ze zm.) zawężał krąg kontrahentów do osób w tym przepisie wskazanych, wzmacniając ich pozycję prawną wobec sprzedawcy lokalu zajmowanego przez najemcę lub dzierżawcę (zob. uzasadnienie uchwały składu Siedmiu Sędziów z dnia 24 lutego 1995 r., sygn. III CZP 161/94; OSN 1995, z.5, poz. 71).

Wobec jednak braku przytoczenia w kasacji drugiej spośród podstaw kasacyjnych nie doszło do skutecznego podważenia ustaleń faktycznych będących podstawą orzekania Sądu drugiej instancji. W konsekwencji powyższego próby wykazywania, że doszło do naruszenia art. 21 ust. 7 wspomnianej ustawy, wskutek jego zastosowania mimo braku ku temu podstaw w ustalonym stanie faktycznym, nie można uznać za skuteczną w świetle dokonanych i skutecznie nie podważonych ustaleń.

Chybiony okazał się również zarzut naruszenia art. 82 kc.

Sąd drugiej instancji uznał, że powódki nie wykazały wystąpienia okoliczności mogącej przesądzać o nieważności oświadczenia woli złożonego przez pozwanego G. M.. W szczególności Sąd ten uznał, że karty informacyjne leczenia szpitalnego tegoż pozwanego nie dawały podstaw do przyjęcia, aby stwierdzona u niego demencja pozwalała na ustalenie, że znajdował się on w stanie świadomości, o którym mowa w art. 82 kc. Ustalenie zaś stanu świadomości o jakim mowa w tym przepisie jest elementem ustaleń stanu faktycznego i jego oceny na podstawie przeprowadzonej przez sąd analizy wszystkich zaoferowanych przez strony dowodów (por. postanowienie SN z dnia 14 marca 2000, II CKN 489/2000 – niepubl).

Skarżąca zarzucając Sądowi odwoławczemu naruszenie art. 82 kc przez przyjęcie braku podstaw do ustalenia, iż pozwany znajdował się w stanie określonym w art. 82 kc, w istocie rzeczy zarzuca temuż Sądowi błędne ustalenie stanu świadomości pozwanego G. M.. Innymi słowy, kasatorka usiłuje dowodzić niewłaściwego zastosowania art. 82 kc. poprzez kwestionowanie prawidłowości aprobowanych przez Sąd drugiej instancji i nie podważonych skutecznie w kasacji ustaleń faktycznych w przedmiocie stanu świadomości pozwanego. Jest to więc bezskuteczna próba wykazania wystąpienia pierwszej podstawy kasacyjnej poprzez kwestionowanie prawidłowości ustaleń faktycznych będących podstawą orzekania Sądu drugiej instancji. Próba wykazywania błędu w subsumpcji poprzez podważanie prawidłowości wiążąco ustalonego stanu faktycznego sprowadza więc istotę tego zarzutu na grunt naruszeń prawa procesowego, a tym samym pozbawia go jakiegokolwiek znaczenia w płaszczyźnie jedynej przytoczonej w kasacji podstawy, a określonej w art. 393¹ pkt 1 kpc.

Bezzasadny jest również zarzut kasatorki naruszenia przez Sąd odwoławczy art. 5 kc, uzasadniany utratą przez nią uprawnienia do zamieszkiwania w lokalu z chwilą złożenia przez pozwanego G. M. kwestionowanego oświadczenia.

Stosowanie art. 5 kc w sprawie o ustalenie nieważności umowy uznać należy za niedopuszczalne. Przepis ten może bowiem prowadzić w określonych sytuacjach do pozbawienia ochrony podmiotu wykonującego określone prawo podmiotowe, a mianowicie w razie stwierdzenia nadużycia tego prawa.

Natomiast ustalanie nieważności czynności prawnej nie ma nic wspólnego z nadużywaniem prawa podmiotowego przy jego wykonywaniu, bowiem odbywa się ono w innej płaszczyźnie, a mianowicie w sferze dokonywania kontroli sprzeczności dokonanej czynności z ustawą (por. wyrok SN z dnia 6 stycznia 2000 r., I CKN 1361/98 – niepubl.).

Wreszcie, zarzut naruszenia art. 58 kc uznać należało za bezzasadny, bowiem brak jakiegokolwiek uzasadnienia tego zarzutu usuwa spod kontroli kasacyjnej możliwość dokonania jego oceny.

W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na podstawie art. 393¹² kpc.