Wyrok z dnia 2007-11-20 sygn. II PK 80/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PK 80/07

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 listopada 2007 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)

SSN Zbigniew Hajn

SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa D. P. i I. N.

przeciwko I. S.A. w W.

o wynagrodzenie

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 listopada 2007 r., skarg kasacyjnych powódek od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.

z dnia 7 listopada 2006 r., sygn. akt III Pa […],

1) oddala skargi kasacyjne;

2) zasądza od powódek D. P. i I. N. na rzecz strony pozwanej kwoty po 900 zł od każdej z nich tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 17 marca 2005 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w K. zasądził od pozwanej I. S.A. w W. na rzecz I. N. tytułem wynagrodzenia za czas gotowości do pracy kwoty po 830,19 zł miesięcznie za okres od października 2001 r. do sierpnia 2003 r., a na rzecz D. P. kwoty po 830,19 zł miesięcznie za okres od października 2001 r. do sierpnia 2004 r.

Na skutek apelacji pozwanej, wyrokiem z dnia 21 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. uchylił powyższy wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji wyrokiem z dnia 30 grudnia 2005 r. zasądził na rzecz powódki I. N. tytułem wynagrodzenia kwoty po 830,19 zł miesięcznie za okres od października 2001 r. do września 2003 r., a na rzecz D. P. kwoty po 830,19 zł miesięcznie za okres od października 2001 r. do września 2004 r.

Sąd Rejonowy ustalił, ze obie powódki były zatrudnione w Z. […] w K.. (obecnie „S.” S.A. Oddział […] w K..) – I. N. od 1 lipca 1986 r., a D. P. od 3 sierpnia 1987 r. W dniu 26 maja 1999 r. pracodawca zawiadomił powódki, że od 1 lipca 1999 r. zostaną przejęte w trybie art. 23¹ k.p. przez firmę A. W. z uwagi na zawarcie z nim przez „S.” S.A. umowy o świadczenie usług dotyczących stołówki i pralni. Dnia 21 sierpnia 2000 r. „S.” S.A. zawarła pięć umów o świadczenie usług z I. S.A. w W., która z kolei zawarła umowę z podwykonawcą I. […] spółką z o.o., a następnie także z I. [X]. spółką z o.o. Prawomocnym wyrokiem z dnia 29 stycznia 2004 r. Sąd Okręgowy w P. Ośrodek Zamiejscowy w K. ustalił, że powódki w następstwie przejścia zakładu pracy w trybie art. 23¹ k.p. pozostawały w stosunku pracy z I. […] spółką z o.o. w okresie od 1 września 2000 r. do 30 czerwca 2001 r., a od 1 lipca 2001 r. pozostają w stosunku pracy z I. S.A. w W. Do dnia wniesienia powództw o wynagrodzenie za czas gotowości do pracy strony nie rozwiązały trwającego stosunku pracy.

Z ustaleń Sądu pierwszej instancji wynikało nadto, że w spornym okresie powódki pozostawały bez pracy, do chwili podjęcia nowego zatrudnienia przebywały w domach, a w międzyczasie nie zmieniały miejsc zamieszkania. W ocenie Sądu, do czasu wydania prawomocnego wyroku w sprawie o ustalenie istnienia stosunku pracy powódki nie były pewne, z którą ze spółek z grupy I. pozostają w stosunku pracy. Do żadnej z nich nie kierowały jednak pisma, w którym zgłaszałyby gotowość do pracy.

Sąd Rejonowy w K.. przyjął, powołując się na treść art. 81 § 1 Kodeksu pracy, że na gotowość do pracy składają się następujące elementy: zamiar stron, faktyczna zdolność do świadczenia pracy, uzewnętrznienie gotowości do pracy, a także pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. Sąd podkreślił, że powódki uzewnętrzniły wolę wykonywania pracy w stosunku do pozwanej spółki, gdyż w toczącej się wcześniej sprawie o ustalenie zmieniły swoje pierwotne żądanie i wniosły o ustalenie stosunku pracy z I. S.A. Zdaniem Sądu fakt, iż powódki nie zgłaszały na piśmie gotowości do pracy był uzasadniony okolicznościami, gdyż ich sytuacja była niejasna, a w toczącym się postępowaniu o ustalenie istnienia stosunku pracy dochodziło do dopozywania kolejnych spółek I. (I. sp. z o.o., I. [X].), która to okoliczność nie może działać na niekorzyść powódek.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego – art. 81 § 1 k.p., art. 60 k.c. w zw. z art. 29 § 1 k.p., art. 61 § 1 k.c. oraz art. 6 k.c., jak i przepisów postępowania, a mianowicie art. 386 § 6 k.p.c., art. 217 § 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 232 k.p.c. oraz art. 195 § 2 k.p.c..

Wyrokiem z dnia 7 listopada 2006 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. zmienił zaskarżony wyrok w całości i oddalił powództwa.

Sąd drugiej instancji wskazał, że w świetle poglądów judykatury i doktryny cechami charakterystycznymi stanu gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p. są: zamiar wykonywania pracy, faktyczna zdolność do świadczenia pracy, uzewnętrznienie gotowości do wykonywania pracy i pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. W niniejszej sprawie wątpliwości budzi spełnienie przez powódki dwóch z tych elementów, a mianowicie uzewnętrznienie gotowości do pracy i pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. Sąd Okręgowy podkreślił, że gotowość do pracy polega na pozostawaniu w faktycznej dyspozycji pracodawcy, przy czym pracodawca musi wiedzieć o gotowości pracownika. Przy długich okresach niewykonywania pracy, jak w rozpoznawanej sprawie, to pracownik powinien przejawiać swoją gotowość do pracy, deklarując zamiar jej podjęcia i przebywając w miejscu znanym pracodawcy, z którego może zostać wezwany do niezwłocznego wykonywania pracy. Oświadczenie pracownika w tym zakresie musi być wyraźne i nie może budzić wątpliwości co do tego, w jakim czasie i miejscu pracownik oczekuje na wezwanie pracodawcy. Jest to istotne zwłaszcza wtedy, gdy pracownik i pracodawca toczą spór o to, kto jest podmiotem zatrudniającym pracownika w związku z przekazaniem części zakładu pracy.

Sąd drugiej instancji przywołał także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1999 r., I PKN 60/99 (OSNP 2000 nr 15, poz. 577), w którym wyraźnie stwierdzono, że oczekiwanie pracownika na wezwanie go przez pracodawcę do wykonywania pracy nie oznacza gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 Kodeksu pracy, jeżeli takiego zachowania pracownika nie usprawiedliwiają okoliczności sprawy. Zdaniem Sądu, w rozpoznawanej sprawie takie szczególne okoliczności zaś nie zachodziły, bowiem nie są przekonujące te twierdzenia Sądu Rejonowego, z których wynika, że powódki nie wiedziały, kto jest ich pracodawcą, jeśli wziąć pod uwagę, że to one właśnie w sprawie IV P […] dokonały sprecyzowania swoich żądań, domagając się ustalenia, że pozostają w stosunku pracy z I. S.A. w W. Sąd odwoławczy podkreślił również, że powódki znały adresy pozwanej spółki, a także I. […] spółki z o.o. i pomimo tego do żadnej z nich nie zgłosiły, choćby listownie, gotowości do pracy. Sam fakt prowadzenia postępowania przed sądem o ustalenie stosunku pracy nie świadczy zaś o wyrażeniu gotowości do pracy i pozostawaniu w dyspozycji pracodawcy, tym bardziej, że postępowanie sądowe trwało około 4 lat.

Zdaniem Sądu, nie ulega wątpliwości, że powódki doznały przeszkód w świadczeniu pracy ze strony pozwanej spółki, które były długotrwałe. Powinny jednak w takiej sytuacji zadeklarować gotowość do pracy w ustnym lub pisemnym oświadczeniu skierowanym do pracodawcy i określić miejsce, w którym będą oczekiwały na wezwanie do świadczenia pracy. Wola pracownika powinna zostać uzewnętrzniona w stosunku do pracodawcy w taki sposób, aby dotarła do jego wiadomości i winna być oceniana w świetle przepisów art. 60 i 61 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Reasumując swoje wywody Sąd Okręgowy stwierdził, że roszczenia powódek nie zasługiwały na uwzględnienie, bowiem choć doznały one przeszkody w świadczeniu pracy ze strony pracodawcy, wykazały wolę świadczenia nadal pracy na rzecz pozwanej, to jednak nie zgłosiły względem pracodawcy pozostawania w jego dyspozycji, co jest warunkiem niezbędnym do przyjęcia, że powódki były gotowe do świadczenia pracy.

Skargi kasacyjne od powyższego wyroku wywiódł pełnomocnik powódek, zaskarżając wyrok w całości oraz wnosząc o jego uchylenie i zmianę przez oddalenie apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję oraz w postępowaniu kasacyjnym według norm przepisanych.

Jako podstawy skarg kasacyjnych wskazano naruszenie prawa materialnego – art. 81 § 1 Kodeksu pracy przez błędną jego wykładnię.

W uzasadnieniu skarg kasacyjnych podniesiono, że stanowisko Sądu Okręgowego jest niezrozumiałe, gdyż z motywów zaskarżonego wyroku wynika wprost, iż powódki doznały ze strony pozwanej I. S.A. przeszkody w świadczeniu pracy i była to przeszkoda długotrwała oraz że wystąpiły z pozwem przeciwko pozwanej o ustalenie kontynuacji stosunku pracy i takie zachowanie było zewnętrznym wyrazem woli dalszego świadczenia pracy na jej rzecz. Sąd drugiej instancji ustalił przy tym, iż w spornym okresie skarżące były zdolne do pracy i mogły ją podjąć w każdej chwili, gdyż nie były nigdzie zatrudnione i nie korzystały z zasiłków, czemu nie zaprzeczała pozwana.

Pełnomocnik powódek zwrócił uwagę także na fakt przyznania przez Sąd Okręgowy, że pozwana zachowała się nagannie, nie uznając skutków przejęcia zakładu pracy w rozumieniu art. 23¹ Kodeksu pracy oraz nie respektując w tym zakresie prawomocnego wyroku sądu. Zdaniem skarżących, nie można więc postawić powódkom zarzutu, że nie zgłosiły na piśmie swojej gotowości do pracy, skoro biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy można przyjąć, że działanie takie i tak nic by nie zmieniło.

W ocenie skarżących, powódki spełniły zatem wszystkie przesłanki do uzyskania wynagrodzenia za czas pozostawania w gotowości do pracy, a odmienne wnioski Sądu Okręgowego świadczą o niewłaściwej wykładni art. 81 § 1 k.p. i niewłaściwym zastosowaniu tego przepisu na gruncie niniejszej sprawy.

W odpowiedziach na skargi kasacyjne powódek pełnomocnik pozwanej wnosił o odmowę przyjęcia ich do rozpoznania albo o ich oddalenie jako bezzasadnych oraz o zwrot kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości prawem przewidzianej.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Skargi kasacyjne oparte zostały wyłącznie na podstawie naruszenia prawa materialnego, a zatem Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia (art. 398¹³ § 2 k.p.c.). Sąd drugiej instancji przyjął zaś, że powódki w spornych okresach doznały przeszkód w świadczeniu pracy ze strony pracodawcy, mając przy tym zamiar wykonywania pracy i faktyczną zdolność do jej świadczenia. Nie uzewnętrzniły jednak gotowości do pracy i nie pozostawały w dyspozycji pracodawcy w okresie, za który dochodzą wynagrodzenia.

Przepis art. 81 § 1 k.p. stanowi, że za czas niewykonywania pracy przysługuje pracownikowi wynagrodzenie, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy. Z jego treści wynikają zatem dwie przesłanki nabycia prawa do wynagrodzenia: po pierwsze – gotowość pracownika do wykonywania pracy, a po drugie – doznanie przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy. Nie ulega wątpliwości, że powódki doznały przeszkód w świadczeniu pracy ze strony pracodawcy, co spełnia drugą z wymienionych przesłanek. Rację ma jednak Sąd Okręgowy, że skarżące nie wykazały gotowości do pracy w okresach objętych sporem. Jak trafnie bowiem przyjął Sąd odwoławczy, cechami charakterystycznymi gotowości pracownika do wykonywania pracy są: po pierwsze: - zamiar wykonywania pracy, po drugie – faktyczna zdolność do świadczenia pracy, po trzecie – uzewnętrznienie gotowości do wykonywania pracy i po czwarte – pozostawanie w dyspozycji pracodawcy. W stanie faktycznym tej sprawy ustalone zostało, że powódki były faktycznie zdolne do świadczenia pracy. Sąd drugiej instancji uznał też, w ślad za Sądem Rejonowym, że miały zamiar wykonywania pracy, co wypełnia tylko dwa elementy charakterystyczne gotowości do pracy na cztery wymagane. Powódki nie dowiodły natomiast, że uzewnętrzniły gotowość do wykonywania pracy i pozostawały w dyspozycji pracodawcy. Z ustaleń faktycznych wynika bowiem, że nie zadeklarowały pozwanej gotowości do pracy w żaden sposób (ani ustnie, ani pisemnie), a tym samym nie określiły żadnego miejsca, w którym będą oczekiwać na możliwość podjęcia pracy. Pozostawanie w dyspozycji pracodawcy oznacza zaś stan, w którym pracownik może niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy, podjąć pracę. Pracownik pozostający w dyspozycji pracodawcy oczekuje zatem na możliwość podjęcia pracy na terenie zakładu pracy lub w innym miejscu wskazanym przez pracodawcę, ewentualnie w miejscu wskazanym przez siebie i podanym pracodawcy, jeżeli pracodawca bezprawnie nie dopuszcza go do pracy. Bierne oczekiwanie pracownika na wezwanie go przez pracodawcę do wykonywania pracy nie oznacza więc gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 1999 r., I PKN 60/99 – OSNP 2000 nr 15, poz. 577, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2006 r., I PK 110/06, Monitor Prawa Pracy 2007 nr 1), jeżeli takiego zachowania nie usprawiedliwiają okoliczności sprawy. Nie można zaś odmówić racji Sądowi Okręgowemu, gdy twierdzi, że za tego rodzaju przeszkodę w zgłoszeniu przez powódki gotowości do pracy nie można uznać, wynikłych z przekształceń podmiotowych w treści stosunku pracy, trudności w oznaczeniu ich pracodawcy, skoro już w toku postępowania w sprawie IV P […] sprecyzowały swoje żądania, domagając się ustalenia, że pozostają w stosunku pracy z I. S.A., a pomimo tego nie zgłosiły gotowości do pracy temu pracodawcy, podobnie jak innym spółkom grupy I., w tym I. […] spółce z o.o., choć podmioty te były wzywane do udziału w tym postępowaniu w charakterze pozwanych. Sposób reakcji pracodawcy na zgłoszenie gotowości pracownika do pracy pozostaje zaś poza hipotezą art. 81 § 1 k.p., wobec czego za całkowicie chybione należy uznać argumenty skarżących, jakoby ich zaniechanie usprawiedliwiał fakt, że pozwana nie uważała ich za swoich pracowników, wobec czego zgłoszenie gotowości do pracy „i tak by nic nie dało”. Warto wskazać także, że samo prowadzenie procesu i podtrzymywanie żądania ustalenia istnienia stosunku pracy dowodzi jedynie zamiaru podjęcia pracy po uzyskaniu pozytywnego orzeczenia sądu. Nie jest więc równoznaczne z istnieniem gotowości do pracy w okresie objętym sporem. Należy bowiem odróżnić przesłanki uzyskania wynagrodzenia za czas gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p. od przesłanek ustalenia, że pracownika wiąże z pracodawcą umowa o pracę na czas nieokreślony. Tym samym, wbrew twierdzeniom skarżących, Sąd drugiej instancji nie popełnił żadnego błędu, dokonując tego rodzaju oceny faktów ustalonych w procesie.

Skoro zaś powódki nie wykazały wszystkich niezbędnych elementów gotowości do pracy, to Sąd Okręgowy nie naruszył art. 81 § 1 k.p., oddalając ich powództwa o zasądzenie wynagrodzenia za sporne okresy niewykonywania pracy.

Skargi kasacyjne nie mają zatem usprawiedliwionych podstaw, wobec czego Sąd Najwyższy, na podstawie art. 398¹⁴ k.p.c. i art. 398²¹ w związku z art. 108 § 1 k.p.c. oraz art. 98 i 99 k.p.c., orzekł jak w sentencji.