Uchwała z dnia 1993-01-28 sygn. III CZP 167/92

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 167/92

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 28 stycznia 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Suchecki

Sędziowie SN: S. Dąbrowski, J. Majewska (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Urzędu Gminy w Ż., z udziałem J. i G. C., o dokonanie wpisu w księdze wieczystej nr (...), po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w G. postanowieniem z dnia 12 listopada 1992 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC:

Czy w postępowaniu wieczystoksięgowym, po wejściu w życie ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 107, poz. 464), Sąd może odmówić wpisu na tej podstawie, że ostateczna decyzja administracyjna - akt własności ziemi została wydana z naruszeniem bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27, poz. 250 z późn. zm.)?

podjął następującą uchwałę:

Wejście w życie art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 107, poz. 464) wyłącza w postępowaniu wieczystoksięgowym możliwość odmowy wpisu z tej przyczyny, że ostateczną decyzją administracyjną - akt własności został wydany z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27, poz. 250 z późn. zm.).

Uzasadnienie

Urząd Gminy w Ż. wniósł o odłączenie z księgi wieczystej obejmującej nieruchomość stanowiącą własność Skarbu Państwa dwu działek, założenie dla odłączonej nieruchomości nowej księgi wieczystej i wpisanie jako jej właścicieli J. i G. C.

Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 24 maja 1992 r. oddalił wniosek z tej przyczyny, że mająca być podstawą wpisu decyzja Naczelnika Gminy w Ż. z dnia 7 maja 1976 r., wydana na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, jest nieważna jako sprzeczna z art. 3 powołanej ustawy, który wyłączał nabycie w jej trybie własności gruntu stanowiącego własność Skarbu Państwa.

Uczestnik postępowania wniósł od tego postanowienia rewizję, a Sąd Wojewódzki w G. przy jej rozpoznawaniu powziął poważne wątpliwości, które skłoniły go do przedstawienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego sformułowanego w sentencji postanowienia z dnia 12 listopada 1992 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zapoczątkowany na gruncie stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w życie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. Nr 19, poz. 147 ze zm.) i kontynuowany po jej wejściu w życie kierunek orzecznictwa pozwala na stwierdzenie, że przewidziany w art. 46 cytowanej ustawy obowiązek badania w postępowaniu wieczystoksięgowym dokumentów obejmuje badanie ważności czynności prawnej stanowiącej podstawę wpisu zarówno pod względem formalnym, jak i materialnym. Dotyczy to dokumentów, o których mowa w art. 56 i nast. KC, a w szczególności umów w przedmiocie powstania, zmiany lub wygaśnięcia praw rzeczowych. Jednakże tak szeroka kognicja organu prowadzącego księgę wieczystą ulega ograniczeniu, gdy dokumentem uzasadniającym wpis jest orzeczenie sądu albo decyzja administracyjna. W pierwszym przypadku niedopuszczalna jest kontrola merytoryczna zasadności rozstrzygnięcia sądowego, gdyż sprzeciwia się jej art. 365 KPC, według którego prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. W takim przypadku kontrola przy rozpoznawaniu wniosku o wpis ogranicza się do formalnej, a w szczególności do kontroli, czy orzeczenie sądu zawiera wzmiankę o prawomocności i niedopuszczalna jest odmowa dokonania wpisu na tej podstawie, że orzeczenie sądowe jest merytorycznie błędne. W drugim przypadku, gdy chodzi o stanowiącą podstawę wpisu decyzję administracyjną, za ukształtowany należy uznać pogląd, że organ dokonujący wpisu jest związany decyzją, jeśli została wydana w granicach kompetencji. Dlatego ma on obowiązek badania, czy decyzja nie jest bezwzględnie nieważna, przez co rozumiano wydanie jej przez organ oczywiście niewłaściwy albo z całkowitym pominięciem jakiejkolwiek procedury (por. uchwała SN z dnia 21 listopada 1980 r. III CZP 43/80, OSNCP 1981, z. 8, poz. 142).

Taka wykładnia art. 46 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. wiązała się z szerszym zagadnieniem dopuszczalności sądowej kontroli decyzji administracyjnych, datującym się z okresu przed wejściem w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. Nr 4, poz. 8) i jest w praktyce sądów kontynuowana. Niemniej jednak w piśmiennictwie pojawiły się poglądy, że praktyka orzecznicza NSA na tle art. 156 § 1 KPA, w świetle której decyzje administracyjne wydane przez organ oczywiście niewłaściwy lub bez zachowania jakichkolwiek przepisów postępowania wyczerpują przesłankę niezgodności z prawem, o której mowa w tym przepisie, rodzi wątpliwości co do aktualności poprzednio cytowanego stanowiska. Wskazywałaby bowiem, że organem właściwym do stwierdzenia także nieważności określanej mianem bezwzględnej jest wyłącznie Naczelny Sąd Administracyjny. Wspomniana linia orzecznictwa sądów powszechnych została jednak podtrzymana, czego dobitnym wyrazem była uchwała SN z dnia 27 listopada 1984 r. III CZP 70/84 (OSNCP 1985, z. 8, poz. 108), wyjaśniająca, że Państwowe Biuro Notarialne oddala wniosek Skarbu Państwa o odłączenie na rzecz osoby fizycznej z księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości Skarbu Państwa budynków i wpisanie ich do nowej księgi wieczystej jako odrębnego przedmiotu własności, jeżeli stanowiąca podstawę takiego wniosku decyzja administracyjna jest bezwzględnie nieważna.

Wejście w życie z dniem 1 stycznia 1992 r. ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 107, poz. 464), a w szczególności wejście w życie art. 63 tej ustawy, nie stwarza podstaw do rozszerzającej wykładni zakresu kontroli decyzji administracyjnych. Przepis ten wyłącza stosowanie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego dotyczących wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznych wydanych na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27, poz. 250 ze zm.). Ogranicza zatem właściwość organów i sądów administracyjnych w zakresie kontroli tych decyzji. Jednakowoż, jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 30 czerwca 1992 r. III CZP 73/92 (OSNCP 1992, z. 11, poz. 201), ustawodawca nie otworzył drogi sądowej do stwierdzenia ich nieważności i nie wprowadził kontroli sądowej ostatecznych decyzji administracyjnych (aktów własności). Odwrotnie, ograniczył właściwość sądów powszechnych w sprawach o uwłaszczenie, skoro skreślił § 4 art. 8 ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o uchylenie ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 11, poz. 81), przewidujący przekazanie sądom spraw, w których, w związku z uchyleniem w trybie administracyjnym lub stwierdzeniem nieważności ostatecznej decyzji, miało nastąpić ponowne rozpoznanie sprawy. Prowadzi to do wniosku, że z dniem 1 stycznia 1992 r. decyzje ostateczne wydane w trybie ustawy z dnia 26 października 1971 r. nie mogą być przedmiotem kontroli ani w postępowaniu administracyjnym, ani w postępowaniu sądowym. Oznacza to, że stały się niepodważalne. Urosły zatem do rangi, jaką, jak poprzednio wspomniano, mają prawomocne orzeczenia sądowe, a nawet rangę tę "przerosły", ponieważ od tych ostatnio wymienionych przysługują nadzwyczajne środki do ich obalenia. Skoro zaś dotyczy to wszystkich ostatecznych decyzji uwłaszczeniowych bez wyjątku, żadna z nich i w żadnym postępowaniu nie podlega kontroli.

Podnieść też należy, że odmowa wpisu z tej przyczyny, że akt administracyjny jest dotknięty bezwzględną nieważnością lub sprzeczny z prawem spełnia swój cel, jeśli istnieje możliwość zmiany stanu prawnego stwierdzonego taką decyzją. Obecnie taka możliwość, jak to wykazano, już nie istnieje.

Niepodobieństwem byłoby przypisywanie ustawodawcy, że nie dostrzegł lub zbagatelizował zagrożenie płynące z usankcjonowania wszystkich, a w tym także mogących być sprzecznymi z prawem, aktów własności. Można natomiast upatrywać przyczyny omawianej regulacji zagadnienia dokonanego w trybie administracyjnym uwłaszczenia w chęci definitywnego zamknięcia porządkowania w tym zakresie stosunków własnościowych i wprowadzenia pewności prawnej co do tego, że ład wynikający z obecnie już wieloletniego stanu faktycznego, ukształtowany ostatecznymi decyzjami, nie zostanie zburzony.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji (art. 391 KPC).