Wyrok z dnia 2002-11-22 sygn. IV CKN 1519/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CKN 1519/00

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 22 listopada 2002 r.

Przewodniczący: SSN Mirosława Wysocka.

Sędziowie SN: Zbigniew Kwaśniewski, Józef Frąckowiak (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa J. i K. małżonków I. przeciwko K. i T. małżonkom K., J. T. i Z. T. o ustalenie, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 22 listopada 2002 r. na rozprawie kasacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego w G. z dnia 1 września 1999 r.

oddala kasację i zasądza od powodów na rzecz pozwanych kwotę 250 (dwieście pięćdziesiąt) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Powodowie J. i K. I. domagali się w pozwie ustalenia prawa własności do garażu położonego na działce nr (...) w G. przy ul. D. Prawo własności do tego garażu powodowie nabyli na podstawie notarialnej umowy sprzedaży zawartej w dniu 6 marca 1996 r. Przedmiotem sprzedaży był lokal nr 2 znajdujący się w budynku położonym na wspomnianej działce, udział w wysokości 29/100 we własności części wspólnych budynku oraz udział w prawie użytkowania wieczystego, a także wspomniany garaż, który co prawda nie został wymieniony w umowie notarialnej, lecz niewątpliwą intencją stron tej umowy było przejście praw do garażu, jako części składowej zbywanej nieruchomości, na powodów. Jak podniesiono w pozwie, pozwani K. i T. K. kwestionowali prawo powodów do wspomnianego garażu, z tego względu powodowie mają interes w ustaleniu czy przysługuje im prawo własności do garażu. Pozew został wytoczony przeciwko K. i T. K. oraz J. i Z. T. jako współwłaścicielom nieruchomości należącej także do powodów.

W odpowiedzi na pozew K. i T. K. uznali prawo własności powodów do przedmiotowego garażu i wnieśli o zwrot kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z art. 101 k.p.c. Na rozprawie w dniu 26 stycznia 1999 r. powodowie cofnęli pozew w stosunku do J. i Z. T. i jednocześnie podtrzymali powództwo w stosunku do pozostałych. W związku z tym, że w pozwie nie było jednoznacznie określone, czy powodowie opierają swoje powództwo na art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, czy na art. 189 k.p.c., na tej samej rozprawie powodowie sprecyzowali swoje stanowisko wskazując, iż podstawą ich roszczeń był art. 189 k.p.c.

Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 19 lutego 1999 r. ustalił, że powodowie są właścicielami garażu położonego na działce nr (...) przy ul. D. w G. Jak stwierdził Sąd Rejonowy prawo własności do lokalu, udział w nieruchomości wspólnej i prawie użytkowania wieczystego oraz prawo własności garażu nabyła na podstawie umowy z dnia 5 grudnia 1975 r., wydanej w oparciu o decyzję Urzędu Miasta G., Z. M. Na skutek dziedziczenia prawa te przeszły na J. W. i K. S., którzy sprzedali je, na podstawie ważnie zawartej umowy z dnia 6 marca 1996 r., powodom. Z. M. nabyła wymienione wyżej prawa zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 maja 1970 r. w sprawie sprzedaży przez Państwo budynków z równoczesnym oddawaniem działek w wieczyste użytkowanie (Dz. U. Nr 30, poz. 174), którego przepis § 21 stanowił, że "wraz z lokalami mieszkalnymi w domach wielomieszkaniowych mogą być sprzedane, jako części składowe lokalu garaże zajmowane przez najemców lokali oraz garaże wolne na tej nieruchomości". Skoro przedmiotowy garaż, jako część składowa lokalu został nabyty przez poprzedników prawnych powodów, tym samym nawet gdy nie wymieniała go umowa notarialna, stał się on zgodnie z art. 47 k.c. własnością powodów, z chwilą nabycia przez nich prawa do tego lokalu.

Mając na uwadze, że pozwani małżonkowie K. zakwestionowali prawo własności powodów do garażu Sąd, na podstawie art. 189 k.p.c. uwzględnił powództwo, zaś w stosunku do pozwanych J. i Z. T. umorzył postępowanie. Ponadto Sąd Rejonowy zasądził od pozwanych K. i T. K. koszty postępowania w kwocie 740 zł. Zdaniem Sądu, skoro pozwani kwestionowali prawo własności powodów do garażu, aż do chwili wytoczenia powództwa, to dali tym samym powód do wytoczenia sprawy, to zaś w świetle art. 101 k.p.c. pozwala na obciążenie ich, na zasadzie słuszności, kosztami postępowania.

W apelacji od tego wyroku pozwani K. i T. K. zaskarżyli go w całości podnosząc, iż narusza on przepisy postępowania, w szczególności art. 72 § 2 k.p.c. Zdaniem pozwanych uwzględnienie powództwa przez sąd było niedopuszczalne zważywszy, iż po cofnięciu powództwa względem pozwanych J. i Z. T., brak było po stronie pozwanej udziału wszystkich współuczestników koniecznych. W uzasadnieniu apelacji pozwani podnieśli również, iż Sąd ma z urzędu obowiązek badania czy istnieje interes prawny powoda w wytoczeniu powództwa, gdyż jest to przesłanka merytoryczna dotycząca przedmiotu postępowania. Skoro zaś roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest roszczeniem dalej idącym niż powództwo z art. 189 k.p.c., to powodowie na tej podstawie powinni oprzeć swoje żądanie. Pozwani wnieśli w tej sytuacji o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa oraz zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej zasądzenia kosztów postępowania i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanych zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia (...) uwzględnił apelację. Zdaniem Sądu, w procesie o ustalenie prawa opartym na art. 189 k.p.c., jak i w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym zachodzi współuczestnictwo konieczne. Udział w sprawie muszą więc brać wszyscy współuprawnieni oraz współużytkownicy wieczyści. Skoro zaś powództwo zostało cofnięte w stosunku do pozwanych J. i Z. T., to w tym stanie rzeczy wydanie wyroku w stosunku tylko do pozostałych pozwanych było niedopuszczalne. Sąd Apelacyjny stanął także na stanowisku, że obowiązkiem sądu było zbadanie, czy rzeczywiście powodowie mieli interes prawny w ustaleniu ich prawa do przedmiotowego garażu na podstawie art. 189 k.p.c. Zdaniem Sądu skoro roszczenie o ustalenie treści księgi wieczystej jest dalej idące niż roszczenie oparte na art. 189 k.p.c., na tej podstawie winni oni oprzeć swoje żądanie. Powództwo o ustalenie prawa na podstawie art. 189 k.p.c. nie powinno i z tego względu zostać uwzględnione.

W kasacji od tego wyroku powodowie zarzucili tylko naruszenie przepisów postępowania, a w szczególności art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 386 § 1 k.p.c. poprzez orzeczenie ponad granice wniosków apelacji pozwanych. Zdaniem skarżących pozwani zaskarżyli wyrok Sądu I instancji w całości, tym samym także w części dotyczącej umorzenia postępowania względem pozwanych T. Konsekwencją tak określonych granic apelacji było to, że wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego po stronie pozwanych istniało współuczestnictwo procesowe także w chwili orzekania przez Sąd II instancji. Orzekania ponad granice apelacji dopatrują się również skarżący w tym, że skoro pozwani nie podnieśli zarzutu naruszenia przepisu art. 189 k.p.c. Sąd II instancji nie miał podstaw z urzędu do uwzględniania tego zarzutu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Orzeczenie Sądu I instancji naruszało prawo. W szczególności w sytuacji gdy Sąd ten ustalał istnienie prawa na podstawie art. 189 k.p.c. niedopuszczalne było orzekanie tylko w odniesieniu do niektórych ze współuprawnionych, gdyż zgodnie z art. 72 k.p.c. w takiej sytuacji zachodzi współuczestnictwo konieczne. Z kolei Sąd II instancji, uwzględniając apelację nie zwrócił uwagi, że pozwani zaskarżyli w apelacji cały wyrok. Tym samym skoro zaskarżone zostało także umorzenie postępowania wobec pozwanych T., w procesie pojawili się wszyscy konieczni współuczestnicy. Sąd II instancji mógł więc orzekać w stosunku do wszystkich współuczestników koniecznych.

Słusznie natomiast Sąd Okręgowy podkreślił, że sąd ma obowiązek badania z urzędu czy istnieje interes prawny powoda uzasadniający oparcie powództwa na art. 189 k.p.c., gdyż interes prawny jest materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie. Tym bardziej badanie takie stało się konieczne, gdy w apelacji pozwany zwracał uwagę, że w rozpatrywanej sprawie brak interesu prawnego po stronie powodów. W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz doktrynie przyjmuje się, że interes prawny nie zachodzi z reguły, gdy zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN 201/97, M. Prawn. 1998/2/3, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 1998 r., II CKN 572/97, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2000 r. II CKN 750/99 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 333/00, Prok. i Pr. 2002/2/43). W rozpatrywanej sprawie powodowie żądali ustalenia ich prawa do przedmiotowego garażu. Niewątpliwie ich interes zostałby zaspokojony, nawet w pewniejszy sposób, gdyby skorzystali z roszczenia dalej idącego o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, jakie wynika z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.). Powodowie nie mieli więc interesu prawnego w wytaczaniu powództwa opartego na art. 189 k.p.c., powinni bowiem wystąpić z dalej idącym powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W ten sposób nie tylko przesądziliby o tym czy prawo to im przysługuje, ale zlikwidowaliby stan niepewności co do swego prawa, gdyż nawet uwzględnienie ich powództwa opartego na art. 189 k.p.c. nie powodowałoby wprost zmiany wpisu w księdze wieczystej, co mogłoby stanowić w dalszym ciągu stan zagrożenia dla powodów.

Mając na uwadze, że zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego odpowiadał prawu, pomimo częściowo błędnego uzasadnienia, Sąd Najwyższy na podstawie art. 393¹² k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. w związku z art. 393¹⁹ k.p.c. i art. 391 k.p.c.