Wyrok z dnia 2004-02-10 sygn. IV CK 17/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 17/03

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 10 lutego 2004 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (spr.).

Sędziowie SN: Teresa Bielska-Sobkowicz, Bronisław Czech. Protokolant: Bogumiła Gruszka.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa I. K. przeciwko I. P., R. P. i K. K. o ustalenie, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 10 lutego 2004 r., kasacji pozwanej I. P. od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 13 lutego 2002 r.

1) zaskarżony wyrok w pkt 1 (pierwszym) zmienia w ten sposób, że wyrokowi Sądu Rejonowego z dnia 25 czerwca 2001 r. nadaje w pkt 1 (pierwszym) brzmienie: ustala, że nie istnieje stosunek prawny pomiędzy powódką I. K. a pozwanymi I. P. i R. P., którego źródłem byłaby umowa użyczenia lokalu mieszkalnego oznaczonego numerem 2, położonego w T. przy ulicy M., zawarta w dniu 6 października 1997 r. pomiędzy pozwanym K. K. a I. P. i R. P.;

2) w pozostałej części kasację oddala.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 13 lutego 2002 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanej I. P. od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 25 czerwca 2001 r. Tym ostatnim wyrokiem Sąd ustalił nieważność umowy użyczenia lokalu mieszkalnego nr 2, położonego przy ul. M., zawartej pomiędzy pozwanymi K. K. (użyczającym) a I. P. i R. P. (biorącymi w użyczenie).

Sąd pierwszej instancji ustalił, że współwłaścicielami nieruchomości położonej przy ul. M. są: E. K. w 4/18 częściach, M. W. i H. M. (we wspólności ustawowej) w 6/18 częściach, A. K. i I. K. - po 1/18 części oraz powódka I. K. w 6/18 częściach. Powódka nabyła swój udział od pozwanego K. K. (w 1999 r.), który nabył ten sam udział od pozwanych I. i R. P. (w 1997 r.).

Zawierając umowę zbycia udziału we współwłasności nieruchomości pozwani I. i R. P. zawarli z K. K. umowę użyczenia lokalu mieszkalnego nr 2 w tej nieruchomości. Był to lokal, w którym uprzednio jako współwłaściciele zamieszkiwali. Umowa użyczenia została zawarta na czas nieokreślony, a strony ustaliły, że użyczający nie może jej wypowiedzieć bez zgody biorących w użyczenie. Pozwany K. K. zawarł umowę użyczenia bez porozumienia z pozostałymi współwłaścicielami.

Powódka, po nabyciu udziału od pozwanego K. K., wystąpiła do sądu z wnioskiem o zniesienie współwłasności.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Rejonowego zawarta pomiędzy pozwanymi umowa użyczenia przekraczała zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną, a wobec tego do jej zawarcia potrzebna była zgoda pozostałych współwłaścicieli. Współwłaściciele zgody takiej nie wyrazili, zatem umowa użyczenia, jako sprzeczna z prawem, dotknięta jest sankcją nieważności. Nawet, gdyby zawarcie takiej umowy mieściło się w granicach zwykłego zarządu, to i tak niezbędna byłaby zgoda większości współwłaścicieli, a także takiej zgody nie wyrażono. Dodatkowo Sąd pierwszej instancji wskazał, że treść umowy użyczenia pozostaje w sprzeczności z art. 140 k.c. oraz zasadami współżycia społecznego, gdyż klauzula przewidująca niemożliwość wypowiedzenia umowy znacznie ogranicza uprawnienia właściciela. Także i z tego względu dotknięta jest sankcją nieważności. Wreszcie Sąd wskazał, że powódka ma interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w wytoczeniu powództwa o ustalenie, mimo że mogłaby domagać się wydania rzeczy.

Apelacja pozwanej I. P. została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 13 lutego 2002 r. Sąd ten podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji. Wskazał, że umowa od samego początku była nieskuteczna względem pozostałych współwłaścicieli.

Kasacja pozwanej I. P. oparta została na obu podstawach wskazanych w art. 393¹ k.p.c. Skarżąca wskazuje naruszenie art. 206 k.c. polegające na przyjęciu, że umowa pomiędzy współwłaścicielami nieruchomości dotycząca podziału nieruchomości do korzystania nie może zostać zawarta w sposób dorozumiany oraz art. 199 i art. 58 § 1 k.c. przez przyjęcie, że umowa użyczenia lokalu zawarta przez współwłaściciela wyłącznie z niego korzystającego dotknięta jest sankcją nieważności w przypadku zawarcia jej bez zgody pozostałych współwłaścicieli. W ramach drugiej podstawy wskazuje się naruszenie art. 189, art. 233 § 1 i art. 328 § 2 w zw. z art. 391 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje: U podstaw rozstrzygnięć obu Sądów legła nieprawidłowa ocena prawna sytuacji faktycznej istniejącej (i niebudzącej wątpliwości) w rozpoznawanej sprawie. W toku postępowania ustalono bowiem, że lokale mieszkalne w budynku posadowionym na nieruchomości będącej przedmiotem współwłasności pozostają w wyłącznym władaniu określonych współwłaścicieli (w dacie zawarcia umowy pomiędzy współpozwanymi: lokal nr 2 zajmowali I. i R. P., lokal nr 3 - M. W. i H. M., lokal nr 4 – E. K.), a A. K. i I. K. nie zamieszkują we wspólnym budynku. Stan taki, mimo niezawarcia pisemnej umowy o podział rzeczy wspólnej do korzystania, był aprobowany przez współwłaścicieli. Należy w takiej sytuacji przyjąć, że została zawarta w sposób dorozumiany umową, mocą której dokonano częściowego podziału rzeczy wspólnej do korzystania. Dopuszczalność takiej umowy nie budzi wątpliwości, a z uwagi na to, że rodzi ona jedynie skutki obligacyjne, nie zmieniając stosunków własnościowych, jej zawarcie nie wymaga zachowania określonej formy. Brak także przyczyn, dla których umowa taka nie mogłaby zostać zawarta w sposób dorozumiany, gdyż zgodnie z treścią art. 60 k.c. wola osoby dokonującej czynności prawnej może - co do zasady - zostać wyrażona przez każde zachowanie się, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Korzystanie przez poszczególnych współwłaścicieli w sposób wyłączny z określonych lokali mieszkalnych znajdujących się we wspólnej nieruchomości, przy aprobowaniu tego stanu przez wszystkich współwłaścicieli, stanowi zachowanie mogące zostać poczytane za dorozumiane złożenie oświadczeń woli składających się na umowę o podział rzeczy wspólnej do korzystania.

W opisanej sytuacji każdy ze współwłaścicieli może podejmować samodzielnie pewne czynności w stosunku do tych części rzeczy wspólnej, z których samodzielnie korzysta. W przypadku lokalu oznacza to, że dopuszczalne jest zawarcie przez korzystającego z niego współwłaściciela umowy użyczenia z osobą trzecią. Jednak skutki tej umowy ograniczają się wyłącznie do jej stron; nie odnoszą żadnego skutku w stosunku do pozostałych współwłaścicieli. W razie zbycia udziału we współwłasności nieruchomości przez współwłaściciela użyczającego lokal nabywca nie wchodzi w stosunek użyczenia, gdyż w odniesieniu do umowy użyczenia brak jest normy analogicznej do zawartej w art. 678 k.c.

Odnosząc powyższe rozważania do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, że dopuszczalne było zawarcie umowy użyczenia pomiędzy K. K. a I. i R. P. Umowa taka pozostaje poza granicami czynności dotyczących rzeczy wspólnej, a więc nie może podlegać kwalifikacji jako czynność zwykłego zarządu lub czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu. Nie znajdują zatem zastosowania art. 199 i 201 k.c. Jednak zbycie udziału we współwłasności przez K. K. pociągnęło za sobą wygaśnięcie umowy użyczenia. Nabywczyni udziału, powódka I. K. nie stała się bowiem użyczającym w miejsce K. K. z uwagi na brak stosownej normy prawnej, a także czynności prawnej dokonanej pomiędzy nią a pozwanymi I. i R. P.

Z powyższych względów nieprawidłowe było przyjęcie przez Sądy orzekające nieważności umowy użyczenia zawartej w dniu 6 października 1997 r. pomiędzy K. K. a I. i R. P. Umowa ta nie była dotknięta sankcją nieważności, ale też nie stanowiła źródła stosunku prawnego, który łączyłby I. i R. P. z powódką I. K.

Trafne są zatem zawarte w kasacji zarzuty w zakresie naruszenia prawa materialnego. Nie sposób natomiast podzielić zarzutów podniesionych w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania. W odniesieniu do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 i art. 328 § 2 w zw. z art. 391 k.p.c. skarżąca nie wykazała, na czym miałoby polegać dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Dokonanie niewłaściwej oceny prawnej okoliczności sprawy nie może być utożsamiane z niewłaściwą oceną dowodów. Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. W tym zakresie Sądy orzekające trafnie przyjęły, że istnienie interesu prawnego po stronie powoda należy oceniać w okolicznościach konkretnej sprawy. Powódka wystąpiła bowiem o zniesienie współwłasności, w którym to postępowaniu nie jest możliwe dokonanie oceny skuteczności wspomnianej wyżej umowy użyczenia i ustalenie, czy wynika z niej stosunek prawny łączący stronę powodową z pozwanymi I. i R. P. Tymczasem okoliczność ta może mieć istotne znaczenie dla postępowania o zniesienie współwłasności. Nie sposób zaś narzucać powódce obowiązku wytoczenia powództwa o wydanie spornego lokalu, jeżeli - być może -pozostaje to w sprzeczności z jej zamiarami. Z tego względu nie sposób uznać, że naruszony został art. 189 k.p.c., gdyż w rozpoznawanej sprawie powódka nie miała interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie.

Trafność zarzutów sformułowanych przez skarżącą w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego nie oznacza jednak, że w stanie sprawy uzasadnione byłoby ustalenie skuteczności umowy zawartej umowy użyczenia w stosunku do powódki. Przeciwnie, jak wyżej wskazano, umowa ta rodzi skutki prawne wyłącznie pomiędzy jej stronami - nie stanowi źródła stosunku prawnego pomiędzy I. i R. P. a I. K.

Z tych względów Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok kierując się treścią art. 393¹⁵ k.p.c.