Postanowienie z dnia 2003-05-22 sygn. II CKN 109/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 109/01

Postanowienie z dnia 22 maja 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Józef Frąckowiak.

Sędziowie SN: Tadeusz Domińczyk, Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku M. i C. małżonków K. przy uczestnictwie S. C., M. C., Starosty Powiatowego w G. oraz Gminy G.. o wpis, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 22 maja 2003 r. kasacji wnioskodawców od postanowienia Sądu Okręgowego w S. z dnia 24 października 2000 r.,

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Umową z dnia 10 grudnia 1975 r. zawartą w formie aktu notarialnego wnioskodawcy - małż. K. nabyli od Skarbu Państwa na własność odrębny lokal mieszkalny nr 1 wraz z udziałem wynoszącym 67/100 we współwłasności reszty budynku, a także z udziałem wnoszącym 50/100 we współwłasności budynku gospodarczego i ogrodzenia oraz udziałem 50/100 w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu.

Na mocy tej samej umowy uczestnicy postępowania małż. C. nabyli odrębny lokal mieszkalny nr 2 oraz udział we współwłasności reszty budynku wynoszący 33/100, udział we współwłasności budynku gospodarczego i ogrodzenia wynoszący 50/100 oraz udział 50/100 w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu.

Na wniosek każdej ze stron postępowania Burmistrz Miasta i Gminy G. decyzją z dnia 6 kwietnia 1998 r. orzekł odpłatne przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości gruntowej i przyznał każdej ze stron udział wynoszący 1/2 we współwłasności gruntu na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej.

Na wniosek uczestników postępowania Sąd pierwszej instancji wpisem z dnia 11 maja 2000 r. dokonał w dziale II księgi wieczystej KW nr (...) wpisu uczestników postępowania jako właścicieli wspólnych części budynku mieszkalnego w udziale do 50/100 części oraz jako właścicieli działki gruntu i budynku gospodarczego w udziale do 50/100 części.

Wnioskodawca M. K. zaskarżył apelacją wpis w części dotyczącej zmiany wysokości udziału uczestników postępowania we współwłasności wspólnych części budynku, twierdząc, że uczestnicy nabyli udział we współwłasności wspólnych części budynku wynoszący 33/100, a wnioskodawcy w wysokości 67/100.

Sąd drugiej instancji postanowieniem z dnia 24 października 2000 r. oddalił apelację i stwierdził, że z chwilą przekształcenia charakteru prawa do działki posadowiony na niej budynek stał się częścią składową działki, wobec czego udziały stron w częściach wspólnych budynku muszą być zgodne z udziałami we współwłasności działki i wynosić po 50/100 części. W ocenie Sądu odwoławczego zasada superficies solo cedit jest zasadą generalną, która ma pierwszeństwo przed uregulowaniem art. 3 ust. 3 ustawy o własności lokali, a zmianie wysokości udziałów we współwłasności części wspólnych budynku nie stoi na przeszkodzie art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147), mimo, że wniosek i decyzja administracyjna nie dotyczą części wspólnych budynku. Zdaniem Sądu drugiej instancji, zasada superficies solo cedit uzasadniała dokonanie wpisu w zakresie przekraczającym formalny zakres wniosku i dołączonych doń dokumentów, włącznie z dokonaniem zmian wysokości udziałów w częściach wspólnych budynku.

Wnioskodawcy zarzucili w kasacji naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez jego błędną wykładnię, a mianowicie art. 3 ust. 3 ustawy o własności lokali z dnia 24 czerwca 1994 r. (Dz. U. Nr 85, poz. 388) oraz art. 46 § 1 k.c., polegającą na nietrafnym przyjęciu, że zasada superficies solo cedit stanowi lex specialis w stosunku do przepisów powołanej ustawy. Nadto skarżący zarzucili naruszenie art. 64 Konstytucji poprzez naruszenie zagwarantowanego w nim prawa własności i wnieśli o uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia.

W uzasadnieniu kasacji wnioskodawcy twierdzą, że późniejsza ustawa szczególna ma pierwszeństwo przed ogólną ustawą wcześniejszą jaką jest kodeks, a kwestionowany przez nich wpis stanowi bezzasadną ingerencję w zagwarantowane konstytucyjne prawo własności, określone w art. 64 Konstytucji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności zarzutu naruszenia zaskarżonym orzeczeniem art. 64 ust. 3 Konstytucji RP.

Wymaga wyraźnego podkreślenia, że niniejsze postępowanie jest postępowaniem wszczętym wnioskiem o wpis w księdze wieczystej, a w dacie wydania zaskarżonego orzeczenia obowiązywał jeszcze art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147), którego odpowiednikiem, gdy chodzi o przedmiot regulacji, jest obecnie art. 626⁸ § 2 k.p.c.

Zgodnie z ówczesnym art. 46 ust. 1 u.k.w.h., w postępowaniu wieczystoksięgowym sąd miał obowiązek zbadać treść wniosku i treść dołączonych do wniosku dokumentów oraz ocenić czy stanowią one uzasadnioną podstawę dokonania żądanego wpisu. Oznacza to również, że przedmiotem postępowania apelacyjnego w sprawie o wpis mogło być tylko to, co zgodnie z przepisem ówczesnego art. 46 ust. 1 u.k.w.h. było przedmiotem badania sądu rejonowego. Zadaniem Sądu odwoławczego było więc ustalenie, czy czynność materialna (w niniejszej sprawie decyzja Burmistrza) wskazana we wniosku, którego granicami Sąd był związany, uzasadniała powstanie prawa, które miało być wpisane do księgi wieczystej. W orzecznictwie zdecydowanie dominuje bowiem pogląd, że rozpoznając wniosek o wpis Sąd bada wyłącznie treść wniosku i dołączonych do niego dokumentów, natomiast nie może uwzględniać żadnych dalszych okoliczności z dokumentów tych wynikających (wyrok SN z dnia 16 kwietnia 1948 r., C III 205/48, "Przegląd Notarialny" 1948/9-10/302; postanowienie SN z dnia 12 marca 1997 r., II CKN 16/97 - niepubl.; postanowienie SN z dnia 18 czerwca 1998 r., II CKN 822/97 - niepubl.).

W postępowaniu wieczystoksięgowym nie mogą więc być rozpoznawane jakiekolwiek spory z zakresu własności (ani w charakterze przesłanki, ani samego rozstrzygnięcia), prowadzące sąd do konkluzji, że dokonanie wpisu zgodnego z wnioskiem doprowadzi do niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (postanowienie SN z dnia 4 listopada 1997 r., I CKN 305/97 - niepubl.; postanowienie SN z dnia 25 lipca 2001 r., I CKN 233/99 - LEX nr 52349). Jedynie więc wpis dokonany z uwzględnieniem wymogów wynikających z prawidłowej wykładni ówcześnie obowiązującego art. 46 ust. 1 u.k.w.h. (obecnie art. 626⁸ § 2 k.p.c.) jest wpisem dokonanym prawidłowo i wywołuje wszystkie skutki przez prawo przewidziane, co wcale nie musi być równoznaczne ze stwierdzeniem, że w każdym wypadku wpis taki będzie zarazem zgodny z rzeczywistym stanem prawnym. Ewentualna taka niezgodność nie może być jednak usunięta w postępowaniu wieczystoksięgowym o dokonanie wpisu, lecz w postępowaniu wszczętym powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.). Dopiero w takim postępowaniu nie ma przeszkody do dokonania przez sąd samodzielnej oceny tego, czy uprzedni wpis, dokonany zgodnie z wnioskiem, odpowiada obowiązującemu prawu w przedmiocie określenia wysokości udziału właściciela wyodrębnionego lokalu w nieruchomości wspólnej (postanowienie SN z dnia 18 maja 2000 r., III CKN 495/98, LEX nr 52654).

Sąd drugiej instancji nie był więc uprawniony do badania w postępowaniu o wpis, czy żądanie dokonania wpisu zgodnego z treścią wniosku jest zgodne z materialnoprawnymi przepisami regulującymi problematykę współwłasności (postanowienie SN z 13 kwietnia 2000 r., III CKN 92/99 - niepubl.; postanowienie SN z dnia 14 marca 2002 r., IV CKN 896/00 - niepubl.). Kwestie oceny wzajemnych relacji między przepisami Kodeksu cywilnego a przepisami ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali pozostawały więc w niniejszym postępowaniu poza zakresem dopuszczalnej kognicji sądu wieczystoksięgowego. Ta nader interesująca materia (vide wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 marca 2002 r., SK 22/00, OTK-A 2002/2/12) może być przedmiotem oceny Sądu dopiero w ewentualnym postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Kontynuację takiego dotychczasowego wyraźnego ograniczenia zakresu kognicji sądu wieczystoksięgowego jednoznacznie potwierdził ustawodawca w obowiązujących od dnia 23 września 2001 r. przepisach art. 626⁸ § 1 i § 2 k.p.c. Stosownie do tych przepisów wpis dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Zakresem kognicji Sądu w postępowaniu o wpis objęte jest jedynie badanie treści wniosku, treści i formy dołączonych doń dokumentów oraz treści księgi wieczystej.

Ponieważ zaskarżone kasacją orzeczenie zapadło z naruszeniem obowiązujących w dacie orzekania przepisów określających zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego, a skutkiem tego naruszenia była aprobata dla wpisu naruszającego zakres dotychczasowego prawa własności wnioskodawców, przeto zasadny okazał się zarzut kasacji naruszenia art. 64 ust. 3 Konstytucji RP.

W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji postanowienia, działając na podstawie art. 393¹³ § 1 k.p.c. w zw. art. 13 § 2 k.p.c.