Wyrok z dnia 2014-04-17 sygn. III UK 137/13

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III UK 137/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie :

SSN Maciej Pacuda (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Józef Iwulski

SSN Halina Kiryło

w sprawie z odwołania P. K. i W. J. wspólników spółki cywilnej D. […] w L. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 kwietnia 2014 r., skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 8 maja 2013 r., sygn. akt III AUa […],

1. oddala skargę kasacyjną,

2. zasądza od organu rentowego na rzecz odwołujących się kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. decyzją z dnia 18 września 2009 r. odmówił wydania płatnikowi D. […] s.c. zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne. Organ rentowy stwierdził, że analiza kont płatnika, stanowiących ewidencję prowadzoną na podstawie składanych przez niego dokumentów rozliczeniowo-płatniczych wykazała zaległości: (-) na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych z tytułu różnicy składki za miesiąc lipiec 2006 roku oraz składek za miesiące: wrzesień 1999 roku - grudzień 1999 roku, styczeń 2000 roku - grudzień 2000 roku, styczeń 2001 roku - wrzesień 2001 roku w kwocie 20.617,87 zł. oraz z tytułu odsetek za zwłokę, które na dzień 18 września 2009 r. wynosiły 32.741,00 zł; (-) na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego z tytułu składek za miesiące: wrzesień 1999 roku - grudzień 1999 roku, styczeń 2000 roku - grudzień 2000 roku, styczeń 2001 roku - wrzesień 2001 roku w kwocie 4.276,70 zł oraz z tytułu odsetek za zwłokę, które na dzień 18 września 2009 r. wynosiły 6.780,00 zł; (-) na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z tytułu różnicy składek za miesiące: marzec 2003 roku - listopad 2003 roku, lipiec 2006 roku z tytułu składek za miesiące wrzesień 1999 roku - grudzień 1999 roku, styczeń 2000 roku - grudzień 2000 roku, styczeń 2001 roku - wrzesień 2001 roku w kwocie 1.413,28 zł oraz z tytułu odsetek za zwłokę, które na dzień 18 września 2009 ro. wynosiły 2.217,00 zł.

W odwołaniu od powyższej decyzji odwołujący się wspólnicy D. […] s.c. P. K. i W. J. domagali się jej uchylenia i zobowiązania ZUS do wydania zaświadczenia zgodnie ze złożonym wnioskiem.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. wyrokiem z dnia 6 grudnia 2012 r. oddalił odwołanie.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że D. […] s.c. prowadzi działalność gospodarczą w L. od dnia 1 sierpnia 1998 r. Z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej wspólnicy wymienionej Spółki podlegają ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym. Zapłata składek w początkowym okresie od stycznia 1999 roku była dokonywana przekazami za pośrednictwem poczty. Odwołujący się posiadają kserokopie dokonanych wpłat na poszczególne fundusze ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych oraz FPiGŚP za okres od stycznia 1999 roku do lipca 2001 roku. Kserokopie te w większości uzyskali z ZUS, gdzie zostały złożone w związku z ubieganiem się o zaświadczenie o niezaleganiu w opłacaniu składek we wrześniu 2001 roku. Wówczas to, przy okazji uzyskania zaświadczenia nr [….]/2001 z dnia 14 września 2001 r., odwołujący się okazali w Oddziale ZUS dowody wpłat na poszczególne fundusze i dowody te zostały ręcznie wprowadzone w oddziale jako opłacone w należytej wysokości. Z powodu upływu czasu oryginały wpłat uległy już zagubieniu. Odwołujący się posiadali natomiast oryginały wpłat na poszczególne fundusze za okres od sierpnia do września 2001 roku.

Wpłaty, które odwołujący się dokumentowali okazywanymi m.in. na rozprawie kserokopiami wpłat w urzędach pocztowych, nie wpłynęły na centralne rachunki ZUS i nie zostały odnotowane w Kompleksowym Systemie Informatycznym (KSI) organu rentowego. Ustalenia takie zostały poczynione przez organ rentowy w związku ze złożonym przez wspólnika P. K. odrębnym wnioskiem z czerwca 2009 roku o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek w związku z prowadzeniem samodzielnej działalności.

Sąd Okręgowy podniósł, że w toku prowadzonej przez spółkę D. […] działalności wspólnicy otrzymali od ZUS w dniu 13 września 2001 r. zaświadczenie o niezaleganiu w opłacaniu składek. Wydanie tego zaświadczenia było poprzedzone m.in. kontrolą ZUS w marcu 2000 roku w D. […] s.c., obejmującą okres od stycznia 1999 r. do 31 grudnia 1999 r. W ramach kontroli zbadano zgłoszenie danych rozliczeniowych dla celów ubezpieczeń społecznych oraz dokonanych wpłat na podstawie kopii deklaracji rozliczeniowych ZUS DRA oraz dokumentów płatniczych - polecenia przelewów należności ZUS na FUS, FUZ i FP za okres od stycznia 1999 r. do 31 grudnia 1999 r. okazanych przez płatnika. Ustalono nieznaczne różnice pomiędzy deklarowanymi składkami a dokonanymi wpłatami, a mianowicie nadpłacone składki na FUS w kwocie 45,56 zł oraz niedopłacone na FUZ w kwocie 7,74 zł i FP w kwocie 28,83 zł. Kontrolujący nie weryfikował dokumentów z systemem KSI. Nie sprawdzał, czy wpłaty dokumentowane dowodami wpłat wpłynęły na konto ZUS. Posiadanie przez kontrolowanego dowodów wpłat zostało wówczas uznane jako wpłata składek. Bezpośrednio przed otrzymaniem zaświadczenia o niezaleganiu w opłacie składek w 2001 roku spółka przedstawiła w Oddziale ZUS dowody wpłat składek za okres od stycznia 1999 roku do lipca 2001 roku. Wpłaty te zostały ręcznie odnotowane w Oddziale na koncie spółki jako opłacone i stały się podstawą wydania żądanego zaświadczenia z dnia 13 września 2001 r. W kolejnych latach w związku z tymi czynnościami nie weryfikowano z systemem KSI konta spółki pod kątem składek za lata 1999 – 2001. Organ rentowy nie informował spółki, że istnieją wątpliwości co do zapłaty składek za sporny okres i że spółka ma z tego tytułu zaległości.

W dniu 11 września 2009 r. W. J., działający w imieniu D. […] s.c. w L., złożył wniosek o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek niezbędnego w celu przedstawienia w banku. W istocie sporne zaświadczenie było niezbędne do przedłożenia w […] Agencji […], która przyznała P. K. dotacje z funduszy unijnych. ZUS nie zidentyfikował jednak w Kompleksowym Systemie Informatycznym wpłat na FUS, FUZ i FP i FGŚP za okres od września 1999 roku do września 2001 roku.

Sąd pierwszej instancji podniósł, że ZUS wszczął postępowanie w sprawie odszukania wpłat płatnika składek, w trakcie którego […] P. S.A. Departament Wsparcia Operacyjnego w B. poinformował, że na podstawie pisma z Centralnego Ośrodka Przelewów nie może potwierdzić poprawności przekazania 75 wpłat składek ZUS za okres od stycznia 1999 roku do lipca 2001 roku, dokonanych przez P. K. za pośrednictwem Urzędów […] nr 2, nr 17, nr 24, nr 50, nr 52, nr 55 w L., gdyż zgodnie z ustawą o rachunkowości okres archiwizowania dokumentacji wynosi 5 lat. W plikach […] P. otrzymanych od P. […] nie było zapisów, które identyfikowałyby płatnika D. […]. P. zaś, z uwagi na upływ czasu, nie posiadała już dokumentacji źródłowej, tj. dowodów wpłat składek przez D. […].

N. […] Oddział Okręgowy w W. poinformował z kolei, że po sprawdzeniu dokumentacji archiwalnej będącej w posiadaniu banku nie stwierdza wpływu na centralne rachunki ZUS wpłat dokonanych przez płatnika składek. Nie stwierdzono uznania centralnych rachunków ZUS wpłatami na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy za okres od stycznia 1999 roku do lipca 2001 roku przez płatnika posiadającego identyfikatory NIP […], REGON […].

Odwołujący się P. K. w dniu 8 grudnia 2009 r. dokonał wpłaty całej istniejącej, zdaniem ZUS, zaległości składek D. […] s.c., zastrzegając, że wpłata ta nie stanowi uznania roszczeń ZUS, a jedynie jest wymuszona koniecznością przedłożenia zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek w LAWP, w związku z przyznaną dotacją. Skutkiem tej wpłaty było wydanie w grudniu 2009 roku przez ZUS P. K. żądanego zaświadczenia.

Oceniając stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy podkreślił, że kwestią decydującą w sprawie jest ocena, jakie znaczenie prawne należy nadać zachowaniom obydwu stron. Bezsporne jest bowiem, że P. przyjęła zlecenie przelewów do realizacji, jednakże składki nie wpłynęły na rachunek organu rentowego w N.

Sąd zauważył, że wprawdzie z jednej strony, zgodnie z art. 60 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, za termin dokonania zapłaty gotówką uważa się dzień wpłacenia kwoty na rachunek w banku lub placówce pocztowej, jednakże z drugiej strony, według art. 47 ust. 7 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, brak możliwości zidentyfikowania wpłaty nie obciąża Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Oznacza to, zdaniem Sądu pierwszej instancji, że brak jest podstaw do obciążenia Zakładu wpłatą w przypadku braku możliwości jej zidentyfikowania.

Według Sądu Okręgowego, posiadanie przez odwołujących się kopii dowodów wpłat świadczy o ich przyjęciu przez pocztę, ale nie stwarza automatyzmu pomiędzy przyjęciem wpłaty przez tę jednostkę a wpływem pieniędzy do Systemu Informatycznego ZUS. Sąd podkreślił, powołując się na przepis art. 47 ust. 8 sus, że to instytucje obsługujące wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne są zobowiązane do niezwłocznego transferu za pośrednictwem międzybankowego systemu rozliczeń elektronicznych i to one ponoszą odpowiedzialność w sytuacji, gdy prawidłowo oznaczona wpłata nie wpłynęła na odpowiednie konto.

Sąd podkreślił, że w okolicznościach niniejszej sprawy wpłaty dokonane przez odwołujących się zostały przekazane P. […], ale nie zostały przekazane dalej do rozliczeń międzybankowych. Składki nie zaginęły w systemie komputerowym w KSI ZUS, gdyż zgodnie ze stanowiskiem N. nigdy nie wpłynęły na rachunki ZUS, a zatem nie mogły być wprowadzone do systemu. Decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, zdaniem Sądu pierwszej instancji, miało zatem ustalenie, czy w zaistniałych okolicznościach ZUS zasadnie odmówił wydania żądanego zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne.

Sąd wskazał, że podstawy do wydawania zaświadczeń o określonej treści są uregulowane w przepisach ustawy z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jednolity: Dz.U. z 2000 r., nr 98, poz. 1071 ze zm.) oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 217 § 1 k.p.a. organ administracji publicznej wydaje zaświadczenie na żądanie osoby ubiegającej się o zaświadczenie. Zaświadczenie wydaje się, jeżeli urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego wymaga przepis prawa, osoba ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego. Według art. 218 § 1 i 2 k.p.a. w przypadkach, o których mowa w art. 217 § 2 pkt 2 k.p.a., organ administracji publicznej jest obowiązany wydać zaświadczenie, gdy chodzi o potwierdzenie faktów albo stanu prawnego, wynikających z prowadzonej przez ten organ ewidencji, rejestrów bądź z innych danych znajdujących się w jego posiadaniu. Organ administracji publicznej, przed wydaniem zaświadczenia, może przeprowadzić w koniecznym zakresie postępowanie wyjaśniające.

W ocenie Sądu Okręgowego, odwołujący się wykazali przed organem rentowym interes prawny w żądaniu zaświadczenia. Zaświadczenie o niezaleganiu w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne było niezbędne jednemu ze wspólników D. […] w celu okazania go w […] Agencji […] w związku z przyznaniem mu dotacji z funduszy unijnych. Jednakże, zdaniem Sadu pierwszej instancji, analiza danych zgromadzonych w Kompleksowym Systemie Informatycznym ZUS wykazała zaległości, w szczególności związane z brakiem składek z lat 1999 – 2001.

Zasadnie zatem, zdaniem Sądu, ZUS odmówił odwołującym się wydania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek, gdyż na kontach ZUS prowadzonych przez N. składek tych nie ma. ZUS nie miał możliwości wydania innej decyzji, aniżeli decyzji odmawiającej żądanego zaświadczenia. Ewidencja prowadzona w Kompleksowym Systemie Informatycznym wskazywała na istnienie zaległości.

Dodatkowo Sąd pierwszej instancji zauważył, że zdaje sobie sprawę, iż takie postawienie sprawy jest bardzo niesprawiedliwe dla płatników składek. Ewidentnie są oni w gorszej sytuacji niż organy państwowe oraz instytucje biorące udział w transferze składek.

Na marginesie Sąd Okręgowy nadmienił, że nie można przywiązywać bezwzględnej wagi do wydanego przez ZUS w 2001 roku zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek. Wydając wówczas zaświadczenie ZUS zastosował uproszczoną procedurę sprawdzania, czy składki zostały opłacone. Nie sprawdzano, czy składki wpłynęły do ZUS. Jak wyjaśnił zaś w wyroku z dnia 29 lutego 2012 r. Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie II GSK186/11 (LEX nr 1137908): „W przeciwieństwie do decyzji administracyjnej, zaświadczenie, zważywszy na jego charakter i funkcje, nie wiąże organu i może być zawsze uchylone lub zmienione, w sytuacji gdy dojdzie do zmiany faktów lub stanu prawnego. Nie posiada więc ono waloru res iudicata”. Stan faktyczny ustalony w 2009 roku tym różnił się od stanu z 2001 roku, że ustalono, iż sporne składki nie wpłynęły na konto ZUS. Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Okręgowy ostatecznie uznał decyzję ZUS za prawidłową i na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił wniesione od niej odwołanie.

Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w […] wyrokiem z dnia 8 maja 2013 r., wydanym na skutek apelacji wniesionej przez odwołujących się od wyroku Sądu pierwszej instancji, zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i ustalił, że P. K. i W. J. wspólnicy spółki cywilnej D. […] s.c. w L. nie zalegają w opłacaniu składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, a także zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. na rzecz P. K. i W. J. wspólników spółki cywilnej D. […] s.c. w L. kwotę 4.230 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja zasługiwała na uwzględnienie, albowiem słuszny okazał się sformułowany w niej zarzut naruszenia prawa materialnego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy na dzień wydania zaskarżonej decyzji odwołujący się jako wspólnicy spółki cywilnej mieli zaległości składkowe, a tym samym, czy odmowa wydania im zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek była uzasadniona.

W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy poza sporem pozostawał fakt, iż składki na ubezpieczenia społeczne obciążające odwołujących się za okresy wskazane w zaskarżonej decyzji nie wpłynęły na centralne rachunki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych prowadzone przez N. […]. Niesporne było także, iż odwołujący się przedstawili prawidłowe dowody wpłat tychże składek na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokonanych w urzędach pocztowych. Wątpliwości nie budził też fakt, że przedmiotowe dowody wpłaty stanowiły podstawę ustalenia przez organ rentowy braku zaległości i wydania odwołującym się w dniu 13 września 2001 r. stosownego zaświadczenia.

Spór natomiast dotyczył kwestii, które z posiadanych przez organ rentowy danych winny stanowić podstawę ustaleń koniecznych dla rozpoznania żądania wnioskodawców w przedmiocie wydania stosownego zaświadczenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, analiza materiału dowodowego sprawy oraz analiza przepisów prawa mających zastosowanie w sprawie, nie pozwalała na akceptację rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku.

W pierwszej kolejności Sąd Apelacyjny stwierdził, iż stosownie do treści art. 51 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (obecnie tekst jednolity: Dz.U. z 2012 roku, poz. 749), mającego zastosowanie z mocy art. 31 ustawy z dnia 13 listopada 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 roku, Nr 205, poz. 1585 ze zm.) „zaległością podatkową jest podatek niezapłacony w terminie płatności”.

Istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy miało zatem ustalenie, czy w świetle danych posiadanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych istniały podstawy do przyjęcia, że na dzień wydania zaskarżonej decyzji odwołujący się zapłacili składki należne za wskazane w niej okresy w terminie płatności, co w zasadzie sprowadzało się do oceny skutków wpłaty składek dokonanych przez wnioskodawców gotówką w placówkach P. […], w sytuacji gdy nie wpłynęły one na rachunek organu rentowego.

Sąd Apelacyjny przypomniał, iż z treści powołanego przez Sąd pierwszej instancji art. 60 § 1 pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa, w brzmieniu obowiązującym w okresie objętym zaskarżoną decyzją, stosowanym w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wynika, że za termin dokonania zapłaty podatku uważa się: przy zapłacie gotówką - dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego organu w banku, w placówce pocztowej albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta.

Oznacza to, zdaniem Sądu odwoławczego, że w dacie wpłaty gotówki w placówce pocztowej wnioskodawcy zapłacili wymagane składki na Fundusze wskazane w skarżonej decyzji, powodując tym samym wygaśnięcie zobowiązania z tego tytułu (art. 59 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, z treści cytowanych przepisów w żaden sposób nie można wyprowadzić wniosku, jakoby skuteczność dokonanej wpłaty składek była uzależniona od ich wpływu na rachunek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd pierwszej instancji, podobnie jak organ rentowy, nie wskazał innych unormowań, które pozwalałyby dezawuować dokonane wpłaty składek w placówkach pocztowych. Z całą pewnością takim przepisem nie jest wskazany przez Sąd Okręgowy art. 47 ust. 7 ustawy z dnia 13 listopada 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, że brak możliwości zidentyfikowania wpłaty nie obciąża Zakładu. Jak trafnie bowiem zauważa apelacja, przepis ten nie znajduje zastosowania w stanie faktycznym sprawy, albowiem dotyczy on sytuacji, gdy wpłata wpłynie na rachunek Zakładu, co jak wynika z ustaleń faktycznych sprawy nie miało miejsca. Słuszny jest zatem zarzut apelacji dotyczący naruszenia tego przepisu.

Sąd drugiej instancji uznał, że na podzielenie zasługują także wywody apelacji wskazujące na naruszenie art. 2 Konstytucji, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Słusznie, zdaniem Sądu drugiej instancji, skarżący podnoszą, że nie można zaakceptować sytuacji, w której płatnik składek posiadający dowód dokonania wpłaty należności w sposób prawem przewidziany i niekwestionowany przez ZUS przez okres 10 lat, jest zmuszony do powtórnego zapłacenia składek w celu uzyskania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacie tychże należności.

W uzupełnieniu Sąd Apelacyjny podniósł również, że tego rodzaju działanie organu rentowego, zaakceptowane zaskarżonym wyrokiem, odmawiające ochrony prawnej obywatelowi działającemu w ramach obowiązującego prawa i przerzucające na niego dotkliwe konsekwencje wynikające z braku możliwości organu rentowego sprawdzenia faktycznego wpływu składek na rachunek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (wdrażanie Kompleksowego Systemu Informatycznego było w toku), w sposób rażący godzi w wynikającą z tego przepisu Konstytucji zasadę ochrony zaufania obywateli do organów państwa, narusza ich bezpieczeństwo prawne i jako takie nie może być zaakceptowane przez Sąd Apelacyjny. W efekcie prezentujący odmienne stanowisko wyrok Sądu Okręgowego podlegał więc zmianie.

Organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 8 maja 2013 r., zaskarżając ten wyrok w całości.

W podstawach skargi podniesiono naruszenie prawa materialnego, to jest:

(-) art. 59 oraz art. 60 § 1 pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa, przez niewłaściwą ich wykładnię polegającą na przyjęciu, że pomimo iż środki z wpłaty tytułem składek nie wpłynęły na rachunek ZUS - w dacie wpłaty gotówki w placówce pocztowej wnioskodawcy zapłacili wymagane składki na fundusze wskazane w zaskarżonej decyzji, powodując tym samym wygaśnięcie zobowiązania z tego tytułu, oraz nieuwzględnienie, że art. 60 § 1 pkt 1 reguluje wyłącznie kwestię terminu zapłaty i nie określa sposobu zapłaty powodującego wygaśnięcie zobowiązania;

(-) art. 47 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym brak możliwości zidentyfikowania wpłaty nie obciąża ZUS, przez niewłaściwą wykładnię i uznane, że przepis ten nie ma zastosowania w przedmiotowej sprawie, gdyż dotyczy sytuacji, gdy wpłata wpłynie na rachunek ZUS, natomiast w ocenie ZUS O/L. przepis ten należy odnosić do każdej sytuacji, kiedy ZUS nie może stwierdzić wpływu na koncie wpłaty dokonanej przez płatnika i dokonać jej rozliczenia zgodnie z obowiązującymi go przepisami;

(-) art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, przez niewłaściwą wykładnię i uznanie, że działanie ZUS odmawiające wydania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek w sytuacji, kiedy płatnik posiada dowody zapłaty, w sposób rażący godzi w wynikającą z tego przepisu zasadę ochrony zaufania obywateli do organów państwa, narusza ich bezpieczeństwo prawne i jako takie nie może być akceptowane, podczas gdy wobec stwierdzenia zadłużenia na koncie wnioskodawców, działanie ZUS O/L. polegające na odmowie wydania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek zgodne jest z zobowiązującym prawem (art. 217, 218, 219 k.p.a.) i tym samym nie może być uznane za działanie nieprawidłowe naruszające przepis art. 2 Konstytucji;

(-) § 4 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, wypłaconych zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego (Dz. U. z 1998 r. Nr 166 poz. 1197), obowiązującego do dnia 21 czerwca 2008 r. oraz obecnie obowiązującego § 11 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 008 Nr 78 poz. 465), przez niezastosowanie wskazanych przepisów, zgodnie z którymi ZUS rozlicza dokonaną przez płatnika wpłatę na koncie płatnika i ewidencjonuje dane na koncie ubezpieczonego, co oznacza, że warunkiem uznania, że składki zostały opłacone, jest wpływ składek na rachunek ZUS, co dopiero pozwala na rozliczenie wpłaty na koncie płatnika oraz zaewidencjonowanie na kontach ubezpieczonych;

(-) art. 69 oraz art. 70 ustawy z dnia 23.11.1990 r. o łączności (Dz. U. z 1995 r. Nr 117 poz. 564 ze zm.) oraz art. 90, art. 92 ust. 1 pkt. 1 obecnie obowiązującej ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. prawo pocztowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1529), przez ich niezastosowanie. W myśl przepisu art. 69 ustawy o łączności podmioty świadczące usługi o charakterze powszechnym, w przypadku nieprzekazania środków zwracają sumy pieniężne wpłacone na przekazy pocztowe. Natomiast zgodnie z przepisem art. 70 ust. 1 ustawy o łączności prawo dochodzenia roszczeń wynikających z ustawy przysługuje osobie fizycznej lub prawnej, która zawarła umowę o świadczenie usługi pocztowej o charakterze powszechnym, co oznacza, że ZUS nie jest podmiotem uprawnionym do występowania z roszczeniem w stosunku do P. […] w przypadku nieprzekazania wpłaty na jego rachunek. Podobne regulacje zawierają obecnie obowiązujące przepisy art. 90 i art. 92 ust. 1 pkt. 1 ustawy – Prawo pocztowe;

(-) art. 217 k.p.a. i art. 218 k.p.a., regulujących kwestie wydawania przez ZUS zaświadczeń o niezaleganiu w opłacaniu składek, przez niewłaściwą wykładnię i uznanie, że pomimo braku wpłaty na koncie wnioskodawców, brak było podstaw do odmowy wydania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek.

Ponadto skarżący organ rentowy podniósł zarzuty naruszenia przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik postępowania, to jest art. 477⁹ k.p.c. i art. 477¹⁴ k.p.c., przez wyrokowanie poza przedmiot sporu. Zaskarżoną decyzją ZUS O/L. odmówił bowiem wydania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek na poszczególne fundusze, natomiast zaskarżonym wyrokiem Sąd drugiej instancji w pkt. I zmienił wyrok I instancji oraz poprzedzającą go decyzję i ustalił, że P. K. i W. J. wspólnicy D. […] s.c. w L. nie zalegają w opłacaniu składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Skarżący organ rentowy podniósł również zarzut naruszenia art. 386 § 1 k.p.c., przez jego niezastosowanie, mimo że apelacja wnioskodawców jest w całości bezzasadna.

Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 8 maja 2013 r. i przekazanie sprawy do ponownego jej rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy oraz o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

W ocenie skarżącego, w okolicznościach niniejszej sprawy należy, przy interpretacji przepisów art. 59 oraz art. 60 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, uwzględnić, że istotą zapłaty składek przez płatnika jest faktyczny wpływ środków na konta Zakładu. Przyjęta przez Sąd Apelacyjny interpretacja, zgodnie z którą skuteczność zapłaty nie jest uzależniona od wpływu środków na rachunek ZUS niekorzystne wpływałaby stan finansów Funduszu, powodując, że ZUS z przyczyn niezależnych od siebie byłby każdorazowo zobowiązany do uznania wpłaty wyłącznie na podstawie dowodu wpłaty, pomimo braku jej wpływu na konto ZUS z powodu nieprzekazania wpłaty przez placówkę pocztową.

Ponadto, zdaniem skarżącego, przepis art. 60 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym za termin dokonania zapłaty uważa się - przy zapłacie gotówkowej - dzień wpłacenia składki w placówce pocztowej, reguluje wyłącznie kwestie terminu zapłaty i stanowi o uznaniu za dzień dokonania wpłaty terminu wynikającego z techniki zapłaty. Przepis powyższy nie uzasadnia natomiast przyjęcia, że stanowi on regulację prawną pozwalającą uznać, że zapłata dokonana w wyżej wymieniony sposób powoduje w każdym przypadku (również w razie braku wpłaty na konto ZUS) wygaśnięcie zobowiązania z tytułu składek.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyraził też pogląd, że art. 47 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych należy odnosić do takiej sytuacji, kiedy ZUS nie może stwierdzić na koncie płatnika wpłaty dokonanej przez płatnika i rozliczyć jej zgodnie z obowiązującymi go przepisami. Wyłączenie odpowiedzialności ZUS do przypadku, gdy wpłata wpłynie na rachunek ZUS, stanowiłoby niczym nieuzasadnione przeniesienie na ZUS odpowiedzialności za nieprawidłowe działania innych podmiotów, w tym przypadku P. […], i oznaczałoby, że ZUS nie ponosiłby odpowiedzialności, gdy składki znajdujące się na jego rachunku nie mogą być zidentyfikowane, natomiast odpowiedzialność po stronie ZUS istniałaby w przypadku, gdy składki w ogóle nie zostały przekazane na konto N. […] i tym samym nie trafiły na rachunek ZUS. Wykładnia celowościowa przepisu uzasadnia przyjęcie, że przepis art. 47 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych reguluje każdą sytuację, kiedy ZUS nie może zaewidencjonować składek na koncie płatnika i ubezpieczonych, tj. również wówczas, gdy składki nie wpłyną na jego konto.

W ocenie skarżącego, wobec stwierdzenia zadłużenia na koncie wnioskodawców, jego działanie polegające na odmowie wydania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek jest zgodne z zobowiązującym prawem (art. 217, 218, 219 k.p.a.) i tym samym nie może być uznane za działanie nieprawidłowe naruszające przepis art. 2 Konstytucji. W przedmiotowej sprawie brak jest podstaw prawnych i faktycznych do powoływania się przez Sąd Apelacyjny na naruszenie przez skarżącego art. 2 Konstytucji, wobec jednoznacznie określonej i ukształtowanej praktyki wydawania zaświadczeń, w szczególności charakteru prawnego zaświadczenia stanowiącego potwierdzenie stanu faktycznego, nie rodząc przy tym skutków bezpośrednich.

W myśl przepisu art. 69 ustawy o łączności podmioty świadczące usługi o charakterze powszechnym w przypadku niewykonania usługi zwracają sumy pieniężne wpłacone na przekazy pocztowe, natomiast zgodnie z przepisem art. 70 ust. 1 wyżej powołanej ustawy - prawo dochodzenia roszczeń przysługuje osobie fizycznej lub prawnej, która zawarła umowę o świadczenie usługi pocztowej o charakterze powszechnym. Treść powołanych wyżej przepisów regulujących zasady odpowiedzialność P. […] i dochodzenie roszczeń w przypadku niewykonania usługi przekazania środków pieniężnych wpłaconych w placówce pocztowej wyraźnie wskazuje, że w przypadku nieprzekazania wpłaconych sum P. […] dokonuje zwrotu nieprzekazanych kwot na rzecz osoby wpłacającej. W związku z powyższym, w sytuacji jaka zaistniała w przedmiotowej sprawie, nieprzekazane ZUS kwoty powinny być zwrócone płatnikom. Natomiast przyjęcie stanowiska Sądu Apelacyjnego oznaczałoby, że ZUS pomimo braku wpłaty zmuszony byłby do uznania, że składki zostały opłacone i zobowiązanie płatnika uległoby wygaśnięciu pomimo niezmniejszenia jego aktywów kosztem ZUS, natomiast płatnik otrzymałby od P. […] zwrot nieprzekazanych ZUS kwot.

Jak wynika z przepisów art. 217 i 218 k.p.a. postępowanie w zakresie wydawania zaświadczeń oznacza potwierdzenie stanu faktycznego i prawnego na podstawie posiadanych przez organ dokumentów. Postępowanie wyjaśniające ogranicza się natomiast jedynie do ustalenia stanu faktycznego i prawnego na podstawie prowadzonej przez organ ewidencji, rejestru, zbioru dokumentów, czy też zbioru danych utrwalonych w inny sposób, a zatem zbędne jest współdziałanie z osobą zainteresowaną treścią zaświadczenia. Kontrola legalności zaskarżonej decyzji winna zatem sprowadzać się do oceny zasadności odmowy wydania przez ZUS zaświadczenia o żądanej przez wnioskodawców treści.

Organ rentowy podniósł również, że zgodnie z obowiązującym orzecznictwem w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyzna decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477⁹ i art. 477¹⁴ k.p.c.) i tylko w tym zakresie podlega ona kontroli sądu zarówno pod względem jej formalnej poprawności, jak i metrycznej zasadności. Postępowanie sądowe zmierza do kontroli prawidłowości lub zasadności zaskarżonej decyzji. Decyzją z dnia 18 września 2009 r. ZUS Oddział w L. odmówił wnioskodawcom na podstawie art. 219 k.p.a. w związku z art. 217 k.p.a. i art. 218 § 1 k.p.a. wydania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacaniu składek. W związku z czym przedmiotem rozpoznania przez Sąd była sprawa wyznaczona treścią wskazanej wyżej decyzji.

Reasumując, w przedmiotowej sprawie chodziło o wydanie zaświadczenia, czyli potwierdzenia, że wnioskodawcy nie zalegają w opłacaniu składek na podstawie stanu konta wnioskodawców w dniu wydania decyzji. Zatem rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego zawarte w pkt. I wyroku w przedmiocie ustalenia, że P. K. i W. J. wspólnicy D. […] s.c. w L. nie zalegają w opłacaniu składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej wykracza poza przedmiot decyzji. Przedmiotem rozstrzygnięcia nie była bowiem decyzja deklaratoryjna określająca stan zadłużenia, w związku z czym Sąd Apelacyjny winien był ograniczyć postępowanie do wyjaśnienia, czy zaskarżona decyzja wydana została zgodnie z posiadanymi przez ZUS Oddział w L. danymi wynikającymi z zapisów na koncie wnioskodawców nie zaś dokonywać oceny okoliczności dotyczących zapłaty składek przez wnioskodawców i w oparciu o te okoliczności dokonywać własnych ustaleń niezgodnych z danymi na koncie płatnika.

Odwołujący się w odpowiedzi na skargę kasacyjną organu rentowego wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądzenie na ich rzecz od organu rentowego kosztów postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna organu rentowego nie ma usprawiedliwionych podstaw, w związku z czym podlega oddaleniu.

Oparcie skargi na obu podstawach kasacyjnych (art. 398³ § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.) powoduje, że Sąd Najwyższy uznaje za stosowne odnieść się w pierwszej kolejności do zarzutów sformułowanych w ramach drugiej podstawy kasacyjnej (art. 398³ § 1 pkt 2 k.p.c.).

Oczywiście niezasadny jest zarzut naruszenia art. 386 § 1 k.p.c. Zgodnie z treścią tego przepisu, w razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy. W judykaturze powszechnie przyjmuje się, że zarzut naruszenia art. 386 § 1 k.p.c. przez uwzględnienie apelacji strony przeciwnej nie może stanowić samodzielnej podstawy skargi kasacyjnej. Wysuwając takie twierdzenie skarżący powinien wskazać przepisy, których naruszenie spowodowało bezzasadne uwzględnienie apelacji oraz przytoczyć szczegółową argumentację wykazującą istnienie takiego naruszenia. Natomiast przepis art. 386 § 1 k.p.c. jest adresowany wyłącznie do sądu i przesądza o tym, w jaki sposób ma on rozstrzygnąć sprawę, jeżeli stwierdzi, że apelacja powinna być uwzględniona. O jego naruszeniu mogłaby być zatem mowa jedynie wtedy, gdyby sąd odwoławczy stwierdził, że apelacja jest niezasadna, lecz ją uwzględnił, czego skarżący przecież nie zarzuca. Natomiast sąd drugiej instancji nie narusza art. 386 § 1 k.p.c., jeżeli uwzględni apelację na podstawie oceny, że jest ona zasadna, niezależnie od twierdzenia strony, iż była bezzasadna. Ocena zasadności lub bezzasadności apelacji w istocie wiąże się z prawidłowym zastosowaniem innych przepisów postępowania lub prawa materialnego przez sąd drugiej instancji w danej sprawie. Zarzut obrazy art. 386 § 1 k.p.c. nie może być zatem skuteczny, jeżeli nie zostały jednocześnie (w związku z nim) podniesione naruszenia innych przepisów postępowania lub prawa materialnego prowadzące do wniosku, że sąd drugiej instancji błędnie ocenił zasadność apelacji (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2011 r., II PK 202/10, LEX nr 817516 oraz z dnia 21 lutego 2013 r., IV CSK 385/12, LEX nr 1311809 i powołane w nich orzeczenia).

Nie jest uzasadniony również zarzut naruszenia art. 477⁹ k.p.c. oraz art. 477¹⁴ k.p.c. W tym zakresie Sąd Najwyższy uważa za konieczne podkreślić przede wszystkim, iż ograniczenie się przez skarżącego do wskazania obu tych przepisów bez równoczesnego podania ich konkretnych jednostek redakcyjnych (paragrafów), nie wyczerpuje określonego w art. 398⁴ § 1 pkt 2 k.p.c. obowiązku przytoczenia podstaw kasacyjnych, którego realizacja powinna polegać na wyraźnym określeniu, jakie przepisy - oznaczone numerem jednostki redakcyjnej (np. artykułu, paragrafu, ustępu, punktu) aktu prawnego (np. ustawy, rozporządzenia) - zostały naruszone. W przeciwnym razie ocena zasadności skargi kasacyjnej nie jest bowiem w ogóle możliwa (por. między innymi postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012 r., I UK 332/11, LEX nr 1212050). Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy powołane jako podstawa zaskarżenia przepisy, jak w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, mają aż 9 (art. 477⁹ k.p.c.), czy też 4 (art. 477¹⁴ k.p.c.), jednostki redakcyjne.

Niezależnie od powyższego, wypada zauważyć, że w ocenie Sądu Najwyższego żaden z tych przepisów nie został przez Sąd drugiej instancji naruszony. Należy bowiem podkreślić, iż specyfiką postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest to, że wszczyna je wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego, które pełni role pozwu i od tego momentu owe postępowanie odbywa się wedle reguł Kodeksu postępowania cywilnego oraz z zachowaniem jego gwarancji. Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w tych sprawach wyznaczony jest przy tym w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tejże decyzji (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000 r., II UKN 685/99, OSNP 2002 Nr 5, poz. 121 i z dnia 1 września 2010 r., III UK 15/10, LEX nr 667499 oraz postanowienia: z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNP 2000 Nr 15, poz. 601 i z dnia 13 października 2009 r., II UK 234/08, LEX nr 553692). Treść decyzji wyznacza więc zakres i przedmiot rozpoznania sądowego, w którym sąd rozstrzyga o zasadności odwołania w granicach przedmiotu zaskarżonej decyzji. Sąd nie działa w zastępstwie organu rentowego i choć samodzielnie oraz we własnym zakresie rozstrzyga wszelkie kwestie objęte treścią zaskarżonej decyzji, to jego rozstrzygnięcie odnosi się do tejże decyzji.

Do tak oznaczonego przedmiotu sporu nawiązuje przepis art. 477¹⁴ § 1 i 2 k.p.c. statuujący dwa rodzaje merytorycznych rozstrzygnięć sądu pierwszej instancji, jakie mogą zapaść w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, tj. oddalenie odwołania w razie braku podstaw do jego uwzględnienia lub uwzględnienie odwołania przez zmianę zaskarżonej decyzji w całości bądź części i orzeczenie, co do istoty sprawy. Orzeczenie co do istoty sprawy polega zaś na sformułowaniu sentencji orzeczenia w taki sposób, aby zastępowało ono decyzję organu rentowego, która, stosownie do poczynionych w sprawie ustaleń, winna uwzględniać w całości lub w części wniosek ubezpieczonego wszczynający postępowanie przed organem rentowym.

W okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy ubezpieczeni złożyli w organie rentowym wniosek o wydanie im zaświadczenia o niezaleganiu z opłatą składek na ubezpieczenia społeczne. Następnie wnieśli odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej wydania takiego zaświadczenia. Dlatego też przedmiotem sporu wyznaczającego zakres rozpoznania i rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym była ocena, czy organ rentowy zasadnie uznał, iż po stronie ubezpieczonych faktycznie istnieją zaległości w opłacie składek uniemożliwiające wydanie im zaświadczenia o braku takich zaległości. Wbrew odmiennemu stanowisku zaprezentowanemu w skardze kasacyjnej, Sąd drugiej instancji nie wyrokował więc „poza przedmiot sporu”, lecz właśnie w pełni uwzględnił ów przedmiot sporu, a dochodząc do wniosku, że ubezpieczeni wykazali opłacenie składek w całym spornym okresie, zmienił na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. niekorzystny dla nich wyrok Sądu pierwszej instancji, a na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. (w związku z art. 391 § 1 k.p.c.) poprzedzającą ten wyrok decyzję organu rentowego i ustalił, że ubezpieczeni „nie zalegają opłacaniu składek (…) z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej”. Tak sformułowana sentencja wyroku Sądu drugiej instancji odpowiadała zatem treści decyzji organu rentowego, która zostałaby wydana, gdyby dokonana przez ten organ analiza kont płatnika nie wykazała zaległości.

Nie ma także podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 217 k.p.a. i art. 218 k.p.a. W tym zakresie, podkreślając, że i ten zarzut został sformułowany z pominięciem określonego w art. 398⁴ § 1 pkt 2 k.p.c. obowiązku przytoczenia podstaw kasacyjnych, którego realizacja polega na wyraźnym określeniu, jakie przepisy - oznaczone numerem jednostki redakcyjnej (np. artykułu, paragrafu, ustępu, punktu) aktu prawnego (np. ustawy, rozporządzenia) - zostały naruszone, Sąd Najwyższy generalnie stwierdza, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie sądowe nie stanowi prostej kontynuacji postępowania administracyjnego, albowiem tylko w wyjątkowych wypadkach kontrola sądowa decyzji organu rentowego przeprowadzana jest przez pryzmat przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Sąd ubezpieczeń społecznych nie stosuje natomiast przepisów tej ustawy, w związku z czym nie może ich naruszyć. Zasadę posiłkowego stosowania Kodeksu postępowania administracyjnego w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych wyraża art. 180 k.p.a. Zgodnie z art. 180 § 1 k.p.a. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy Kodeksu, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. Jak stanowi art. 181 k.p.a., organy odwoławcze właściwe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych określają przepisy odrębne; do postępowania przed tymi organami stosuje się odpowiednio przepis art. 180 § 1 k.p.a. Treść tego przepisu, z jednej strony, oznacza przyznanie pierwszeństwa w sprawach z ubezpieczeń społecznych przepisom szczególnym, z drugiej zaś wskazuje, że postępowanie odwoławcze toczy się, przez zastosowanie art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie postępowania cywilnego. Z przytoczonych regulacji jednoznacznie wynika zatem, że w wymienionych sprawach pierwszeństwo w zastosowaniu mają przepisy szczególne (odrębne), a więc przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, natomiast przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego stosuje się wtedy, gdy określonej kwestii nie normują przepisy szczególne.

Wypada też stwierdzić, iż art. 1 k.p.c. zawiera definicję sprawy cywilnej, która jest sprawą wynikającą ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz z prawa pracy. W rozumieniu tego przepisu (jego formalnoprawnym znaczeniu) sprawami cywilnymi są również sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, a więc sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych (art. 477⁹ k.p.c.), do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Od momentu wniesienia odwołania do sądu rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł właściwych dla tej kategorii. Odwołanie pełni zaś rolę pozwu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 105/98, OSNAPiUS 1999 nr 16, poz. 529 oraz postanowienie z dnia 29 maja 2006 r., I UK 314/05, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 173). Jego zasadność ocenia się więc na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych, skupia się zatem na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia prawidłowości zastosowania przepisów postępowania administracyjnego przez organ rentowy pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że sąd ubezpieczeń społecznych - jako sąd powszechny - może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1980 r., III CZP 43/80, OSNCP 1981 nr 8, poz. 142; z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985 nr 8, poz. 108 oraz z dnia 21 września 1984 r., III CZP 53/84, OSNCP 1985 nr 5-6, poz. 65), będącego przedmiotem odwołania. Stwierdzenie takiej wady następuje jednak tylko dla celów postępowania cywilnego i ze skutkami dla tego tylko postępowania. Naruszenie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego nie stanowi przesłanki wzruszenia decyzji przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych, więc także w tym aspekcie przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego nie są przez ten sąd stosowane. Natomiast decyzja organu rentowego ma znaczenie o tyle, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, co już wcześniej zostało podniesione, przedmiot żądania (sporu) jest określony treścią tej decyzji (por. wyrok Sądu Najwyższego w z dnia 6 września 2000 r., II UKN 685/99, OSNAPiUS 2002 nr 5, poz. 121 oraz postanowienie z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 601). Przedstawiony w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku przebieg rozumowania Sądu drugiej instancji jednoznacznie wskazuje na taki właśnie sposób postępowania. Sąd ten nie zanegował prawidłowości zastosowania przez organ rentowy powołanych w skardze kasacyjnej art. 217 k.p.a. i art. 218 k.p.a. Uwzględniając jednak reguły postępowania określone w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego również dla spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, Sąd Apelacyjny słusznie ocenił zasadność odwołania ubezpieczonych na podstawie właściwych przepisów prawa materialnego, to jest przede wszystkim art. 51 § 1 i art. 60 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, mających zastosowanie do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na podstawie art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Również zarzuty sformułowane w skardze kasacyjnej organu rentowego w ramach materialnoprawnej podstawy zaskarżenia nie są uzasadnione.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 59 Ordynacji podatkowej Sąd Najwyższy przede wszystkim zauważa, że analogicznie jak w przypadku omawianych wyżej zarzutów naruszenia art. 477⁹ k.p.c. i art. 477¹⁴ k.p.c. oraz art. 217 k.p.a. i art. 218 k.p.a. także ten zarzut nie wyczerpuje określonego w art. 398⁴ § 1 pkt 2 k.p.c. obowiązku przytoczenia podstaw kasacyjnych, skoro nie wymieniono w nim jednostek redakcyjnych naruszonego, zdaniem skarżącego, przepisu. Ponadto wymieniony przepis jest powoływany bez równoczesnego powołania art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, na podstawie którego stosuje się go odpowiednio do należności z tytułu składek.

Co do zarzutu naruszenia art. 60 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej, abstrahując, że i ten przepis nie jest powoływany w skardze w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należy natomiast stwierdzić, iż nie ma racji skarżący, podnosząc, że reguluje on wyłącznie kwestię terminu zapłaty i nie określa sposobu zapłaty powodującego wygaśnięcie zobowiązania. Prawidłowa wykładnia art. 60 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej musi bowiem prowadzić do wniosku, że przepis ten z racji użytego w nim przez ustawodawcę pojęcia „zapłata”, winien być interpretowany z uwzględnieniem treści art. 59 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części wskutek zapłaty. W konsekwencji oznacza to, że art. 60 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej reguluje zarówno sposób jak i termin wykonania zobowiązania przez zapłatę. Jak podkreśla się przy tym w orzecznictwie, w szczególności sądów administracyjnych, które Sąd Najwyższy w obecnym składzie w pełni aprobuje, terminem dokonania zapłaty gotówkowej jest dzień bezpośredniego przekazania kwoty podmiotowi reprezentującemu wobec podatnika interesy fiskalne, a podatnik (w warunkach rozpoznawanej sprawy – płatnik) nie może ponosić odpowiedzialności za to, że kwota podatku wpłacona w gotówce na właściwe konto bankowe płatnika nie doszła do niego (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego oz. w Poznaniu z dnia 3 października 2002 r., I SA/Po 207/01, LEX nr 970040, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 4 sierpnia 2010 r., III SA/Po 118/10, LEX nr 737837, a także uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 maja 2008 r., I FPS 8/07, ONSAiWSA 2008 nr 5, poz. 79). Jeśli zatem, jak wynika z jednoznacznych ustaleń Sądu drugiej instancji, którymi Sąd Najwyższy jest związany w postępowaniu kasacyjnym (art. 398¹³ § 2 k.p.c.), ubezpieczeni bez wątpienia dokonali w urzędach pocztowych wpłat składek na ubezpieczenia społeczne za cały sporny okres, to zgodnie z art. 59 § 1 pkt 1 w związku z art. 60 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej i art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zapłacili owe składki, a ich zobowiązanie z tego tytułu wygasło. Dlatego też należy uznać, że Sąd drugiej instancji, przyjmując takie założenie, nie naruszył powołanych wyżej przepisów.

Z przyczyn wyżej wskazanych Sąd Apelacyjny nie naruszył też (przez ich niezastosowanie) przepisów § 4 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, wypłaconych zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, obowiązującego do dnia 21 czerwca 2008 r. oraz obecnie obowiązującego § 11 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wypada również podkreślić, że za tym, iż powołane przepisy nie zostały naruszone, przemawia dodatkowo okoliczność, że odnoszą się one do wpłat, które wpłynęły już na rachunek ZUS, a wynikające z tych przepisów obowiązki są adresowane wyłącznie do organu rentowego i w żadnym razie nie mogą obciążać płatników składek.

Podkreślenia wymaga także to, że jak ustaliły Sądy obu instancji ubezpieczeni na potwierdzenie opłacenia składek w spornym okresie przedstawili przekazy pocztowe, które, zgodnie z obowiązującym do 2003 r. art. 45 ustawy z dnia 23 listopada 1990 r. o łączności miały moc dokumentów urzędowych. W postępowaniu sądowym, stosownie do art. 244 k.p.c., a w postępowaniu administracyjnym zgodnie z art. 76 k.p.a., oznacza to, że treść tych przekazów stanowi dla ubezpieczonych dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1998 r., III RN 118/97, OSNP 1998 nr 24, poz. 699). Domniemanie zgodności z prawdą wymienionych dokumentów, to jest domniemanie tego, że ubezpieczeni w terminach oraz w kwotach określonych w przekazach dokonali opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne na prawidłowo opisany rachunek bankowy organu rentowego, nie zostało zaś przez organ rentowy skutecznie obalone (art. 252 k.p.c.). W tym kontekście, zdaniem Sądu Najwyższego, brak jest podstaw, aby zasadnie zarzucić Sądowi drugiej instancji naruszenie art. 2 Konstytucji RP. Trafnie bowiem Sąd ten zauważa, iż „nie można zaakceptować sytuacji, w której płatnik składek posiadający dowód dokonania wpłaty należności w sposób prawem przewidziany i niekwestionowany przez ZUS przez 10 lat, jest zmuszony do powtórnego zapłacenia składek w celu uzyskania zaświadczenia o niezaleganiu w opłacie tychże należności” oraz że „tego rodzaju działanie organu rentowego (…) odmawiające ochrony prawnej obywatelowi działającemu w ramach obowiązującego prawa i przerzucające na niego dotkliwe konsekwencje wynikające z braku możliwości organu rentowego sprawdzenia faktycznego wpływu składek na rachunek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (wdrażanie Kompleksowego Systemu Informatycznego było w toku) w sposób rażący godzi w wynikającą z tego przepisu Konstytucji zasadę ochrony zaufania obywateli do organów państwa, narusza ich bezpieczeństwo prawne i jako takie nie mogło być zaakceptowane (...)”. Również w ocenie Sądu Najwyższego taka sytuacja pozostaje w sprzeczności z wynikającą z art. 2 Konstytucji RP zasadą ochrony zaufania obywateli do organów państwa, jeśli dodatkowo zważyć, że w świetle ustaleń faktycznych dokonanych w przedmiotowej sprawie organ rentowy już raz w 2001 r. zaaprobował przedstawione mu wówczas przekazy pocztowe i wydał na ich podstawie (obejmujące przeważającą część spornego okresu) zaświadczenie z dnia 13 września 2001 r. o niezaleganiu z opłatą składek, nie weryfikując treści tych przekazów z systemem KSI. W tej sytuacji, mimo że wspomniane zaświadczenie, zważywszy na jego charakter i funkcje, nie wiązało organu rentowego i mogło być uchylone lub zmienione w sytuacji, w której doszłoby do zmiany faktów lub stanu prawnego, to jednak ubezpieczeni, mając świadomość rzeczywistego dokonania wpłat oraz posiadając stosowne potwierdzenia w postaci dokumentów urzędowych, mieli też prawo uznać, iż organ rentowy akceptuje te wpłaty bez jakichkolwiek zastrzeżeń. Ujawnienie po tak długim okresie, że wpłaty nie zostały przekazane na centralne rachunki ZUS, z całą pewnością nie może natomiast obciążać ubezpieczonych, skoro zrealizowali oni w sposób prawem przewidziany obowiązek opłacenia składek za sporny okres.

Nie jest uprawniony także zarzut naruszenia art. art. 69 i art. 70 ustawy z dnia 23 listopada 1990 r. o łączności oraz art. 90 i art. 92 ust. 1 pkt 1 obecnie obowiązującej ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. prawo pocztowe, przez ich niezastosowanie. Formułując go skarżący nie wyjaśnia bowiem, jakie znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy miałoby zastosowanie w niej pierwszego z wymienionych przepisów, skoro regulował on jedynie zakres przedmiotowy odpowiedzialności majątkowej podmiotów świadczących usługi o charakterze powszechnym, wymieniając w tym zakresie: odszkodowanie, opłatę za niewykonane świadczenie oraz (w przypadku niewykonania usługi) sumy pieniężne wpłacone na przekazy pocztowe, natomiast nie określał, kto jest beneficjentem tych świadczeń. W odniesieniu do art. 70 ustawy o łączności skarżący nie dostrzega z kolei, iż co prawda, zgodnie z ust. 1 tego przepisu prawo dochodzenia roszczeń wynikających z niniejszej ustawy przysługiwało, co do zasady, osobie fizycznej lub prawnej, która zawarła umowę o świadczenie usługi pocztowej o charakterze powszechnym, jednakże jego ust. 3 stanowiła, że nadawca przesyłki pocztowej, przekazu pocztowego lub telegramu może zrzec się na rzecz adresata swego prawa dochodzenia roszczeń wynikających z niniejszej ustawy. Oznacza to, iż w przypadku stwierdzenia przez organ rentowy, że wpłaty składek dokonane przez ubezpieczonych przekazami pocztowymi nie wpłynęły na właściwy rachunek bankowy ci mogli się zrzec na rzecz organu rentowego, bez wątpienia będącego adresatem przekazu, swego prawa dochodzenia roszczeń od poczty. Na uwagę, szczególnie w kontekście omawianego wcześniej zarzutu naruszenia art. 2 Konstytucji RP, zasługuje ponadto treść art. 70 ust. 5 ustawy o łączności, w myśl którego roszczenia dochodzone na podstawie ustawy przedawniały się z upływem 1 roku od dnia następnego po dniu zawarcia umowy o świadczenie usługi pocztowej o charakterze powszechnym. Jeśli bowiem organ rentowy w 2001 r. nie zakwestionował opłacenia przez ubezpieczonych składek za sporny okres, a uczynił to dopiero po ośmiu latach, to swoim zaniechaniem doprowadził do upływu wymienionego terminu przedawnienia, a w konsekwencji do pozbawienia ubezpieczonych (a pośrednio i siebie) możliwości skorzystania z dochodzenia roszczeń wynikających z przepisów powołanej ustawy o łączności. Obciążenie ubezpieczonych skutkami tego zaniechania również naruszałoby zatem wynikającą z art. 2 Konstytucji RP zasadę ochrony zaufania obywateli do organów państwa i stanowionego przez nie prawa. Pozostałe powołane w ramach tego zarzutu przepisy, to znaczy art. 90 i art. 92 ust. 1 pkt 1 obecnie obowiązującej ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. prawo pocztowe w ogóle nie mogły mieć zastosowania w rozpoznawanej sprawie, skoro nie obowiązywały ani w spornym okresie, ani też do upływu terminu przedawnienia roszczeń określonego w art. 70 ust. 5 ustawy o łączności.

Nie jej uzasadniony również zarzut naruszenia art. 47 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Nie ma bowiem racji skarżący, podnosząc, że regulację zawartą w tym przepisie, zgodnie z jej wykładnią celowościową, „należy odnosić do każdej sytuacji, kiedy ZUS nie może stwierdzić wpływu na koncie wpłaty dokonanej przez płatnika i dokonać jej rozliczenia zgodnie z obowiązującymi go przepisami”. Za trafne Sąd Najwyższy uznaje natomiast stanowisko Sądu drugiej instancji, że omawiany przepis dotyczy sytuacji, w której wpłata wpłynie na rachunek Zakładu. Zdaniem Sądu Najwyższego, za takim właśnie sposobem rozumienia art. 47 ust. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przemawia przede wszystkim wykładnia językowa (gramatyczna) tego przepisu, ponieważ nie można identyfikować, co oznacza wszak także: ustalać tożsamość, rozpoznawać, utożsamiać czegoś, czego nie ma. Jeśli więc jakakolwiek wpłata nie wpłynęła na rachunek Zakładu, to jej identyfikacja w ogóle nie jest możliwa. Identyfikować można bowiem tylko taką wpłatę, która wpłynęła na rachunek, lecz nie można przypisać jej konkretnemu płatnikowi bądź ubezpieczonemu. Wykładnia systemowa powołanego przepisu również musi prowadzić do tego samego rezultatu, na co wskazuje jego usytuowanie w treści ocenianego jako całość art. 47, określającego szczegółowe reguły opłacania składek, a wśród nich wymieniony w ust. 5 i 6 (w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie) obowiązek zamieszczenia w dokumencie płatniczym informacji dotyczących: daty dokonania wpłaty, numeru identyfikacji podatkowej NIP płatnika, jego numeru PESEL lub REGON, a także tytułu wpłaty i okresu, za jaki jest dokonywana. To właśnie braki w tym zakresie, uniemożliwiające zidentyfikowanie wpłaty, nie obciążają zatem Zakładu, gdyż stanowią efekt niedopełnienia przez płatnika składek ciążącego na nim ustawowego obowiązku. Brak jakiejkolwiek wpłaty czyniłby natomiast próbę jej „identyfikacji” zupełnie bezprzedmiotową.

Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści art. 398¹⁴ k.p.c., a w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na podstawie art. 98 § 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. oraz § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji swego wyroku.