Wyrok z dnia 2009-07-02 sygn. I UK 44/09

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I UK 44/09

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 2 lipca 2009 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca).

Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski, Jerzy Kuźniar.

Sąd Najwyższy w sprawie z odwołania M. B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych z udziałem zainteresowanego "A." Spółki Akcyjnej o jednorazowe odszkodowanie, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 lipca 2009 r., skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 września 2008 r.:

oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie

Decyzją z dnia 3 czerwca 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych - powołując się na przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.) odmówił M. B. prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża w związku z chorobą zawodową.

W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji ZUS podnosił, iż brak jest podstaw do przyznania przedmiotowego świadczenia ponieważ zgon męża wnioskodawczyni, który nastąpił w dniu 21 lipca 1996 r. nie pozostawał w związku z chorobą zawodową, a w sprawie o rentę rodzinną z tytułu choroby zawodowej odwołanie od odmownej decyzji organu rentowego zostało przez sądy prawomocnie oddalone.

W odwołaniu od powyższej decyzji wnioskodawczyni M. B. domagała się jej zmiany i przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania.

Wyrokiem z dnia 28 października 2004 r., Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmierci męża E. B. na skutek choroby zawodowej.

Sąd ten ustalił, iż E. B. leczył się w Poradni Chorób Zawodowych w K., ponieważ rozpoznano u niego pylicę krzemową i azbestową płuc z towarzyszącym przewlekłym zapaleniem oskrzeli w okresie względnej wydolności pozostającą w związku przyczynowo-skutkowym z wykonywaną pracą zawodową. Ponadto rozpoznano przewlekły, zanikowy nieżyt gardła i krtani małego stopnia z rozedmą płuc, następowe ograniczenie rezerw wentylacyjnych typu restrykcyjnego z hypoksemią oraz niewielkiego stopnia uszkodzenie nerwu słuchowego niespełniające warunków do uznania choroby zawodowej. Ponadto Sąd ustalił, że bezpośrednią przyczyną zgonu męża odwołującej się była niewydolność krążeniowo-oddechowa, która powstała w następstwie powikłań choroby niedokrwiennej serca, jednakże schorzenia układu oddechowego będące następstwem narażenia zawodowego były istotną współprzyczyną zgonu.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie akt organu rentowego zawierających dokumentację lekarską zmarłego i akt sądowych dotyczących postępowania w sprawie o sygnaturze (...) Sądu Okręgowego.

W apelacji od powyższego wyroku Zakład Ubezpieczeń Społecznych domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i odrzucenia odwołania od decyzji z dnia 3 czerwca 2004 r. wobec nieważności postępowania.

Organ rentowy wywodził, iż zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego został oparty na materiale dowodowym zgromadzonym w toku postępowania toczącego się pod sygn.(...), zakończonego postanowieniem z dnia 10 września 2003 r., którym Sąd Okręgowy odrzucił odwołanie z uwagi na to, iż sprawa o prawo do jednorazowego odszkodowania została prawomocnie przesądzona wyrokiem Sądu Wojewódzkiego z dnia 19 marca 1997 r., a Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 5 listopada 2003 r., oddalił zażalenie odwołującej się. W ocenie organu rentowego zachodzi powaga rzeczy osądzonej, z której korzysta prawomocny wyrok Sądu wydany w sprawie o prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 21 czerwca 2005 r., zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy uznał, że nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej w ścisłym tego słowa znaczeniu. Wyrokiem z dnia 18 marca 1997 r. Sąd Wojewódzki nie przesądził kwestii prawa skarżącej do jednorazowego odszkodowania w związku ze zgonem jej męża na skutek choroby zawodowej, lecz przesądził o braku prawa do renty rodzinnej po zmarłym mężu w związku z chorobą zawodową. Biegli, na opinii których oparł się wówczas Sąd Wojewódzki, nie stwierdzili bowiem współudziału choroby zawodowej - pylicy krzemowej płuc - na drodze pośredniej czy bezpośredniej w wystąpieniu ostrego incydentu niewydolności wieńcowej i nagłego zgonu męża wnioskodawczyni.

W sprawie o sygn. (...) Sąd odrzucił odwołanie od decyzji ZUS z dnia 28 maja 2002 r. dotyczącej renty rodzinnej z tytułu choroby zawodowej bowiem uznał, że w sprawie tej w związku z powołaną wyżej sprawą o sygn. (...) zachodziła powaga rzeczy osądzonej. Jak wynika z akt rentowych sprawa o prawo do jednorazowego odszkodowania w związku ze zgonem męża odwołującej się w związku z chorobą zawodową nie była przedmiotem postępowania przed Sądem aż do wniesienia odwołania od decyzji z dnia 3 czerwca 2004 r. W tej kwestii nie zachodzi więc powaga rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. czy też w rozumieniu art. 379 pkt 3 k.p.c. Jednakże, w ocenie Sądu Okręgowego, brak było podstaw do przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania na mocy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).

Za bezsporny został uznany fakt, iż mąż wnioskodawczyni był uprawniony do renty z ubezpieczenia wypadkowego i świadczenie to pobierał od 1 stycznia 1996 r. aż do dnia zgonu tj. do 21 lipca 1996 r. Kwestią prejudycjalną było jednak ustalenie czy do zgonu doszło w związku z chorobą zawodową. Kwestia ta została już przesądzona przez Sąd Wojewódzki w sprawie o rentę rodzinną w 1997 r. i okoliczności tej wnioskodawczyni nie kwestionowała w toku postępowania. Mimo iż Sąd nie jest związany uzasadnieniem wyroku to kwestia związku przyczynowego pomiędzy zgonem a chorobą zawodową nie może być ponownie badana w późniejszym postępowaniu i Sąd nie może dokonać innych, "sprzecznych", ustaleń. W powyższych okolicznościach zachodzi bowiem ograniczenie dowodzenia faktów (Sąd Okręgowy powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r., sygn. I PKN 585/00, publ. OSNP 2002/6/11, oraz postanowienie z dnia 21 października 1999 r., sygn. I CKN 169/98, publ. OSP 2001/4/63).

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy nie mógł dokonać odmiennych ustaleń odnośnie do związku przyczynowego pomiędzy zgonem męża wnioskodawczyni a chorobą zawodową zwłaszcza, że od daty wydania orzeczenia z dnia 18 marca 1997 r. nie zaszły nowe okoliczności. W ocenie Sądu Okręgowego opinia biegłej z dnia 18 grudnia 2002 r. dołączona do akt sprawy o sygn. (...) zawiera jedynie nieco odmienną ocenę zaistniałych wcześniej faktów, ale nie może stanowić "samodzielnego" dowodu. Nie stanowi też nowej okoliczności pozwalającej na odmienną ocenę przesądzonego już stanu rzeczy zwłaszcza, że w sprawie o sygn. (...) nie doszło do merytorycznego rozstrzygnięcia. W tamtym postępowaniu Sąd odrzucił odwołanie z przyczyn formalnych.

W konkluzji Sąd Okręgowy stwierdził, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków do jednorazowego odszkodowania ani na gruncie obecnie obowiązującej ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.) obowiązującej w dacie wydania zaskarżonej decyzji ani też na gruncie przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 144 z późn. zm.) obowiązującej w dacie zgonu męża M. B.

Od powyższego wyroku wnioskodawczyni złożyła skargę kasacyjną.

Sąd Najwyższy wyrokiem z 3 sierpnia 2007 r., uchylił zaskarżony wyrok i przekazał Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy podkreślił, że Sąd Okręgowy obowiązany jest dokonać ustaleń w przedmiocie kwestii spornej w sprawie, czyli przyczyny śmierci E. B., a konkretnie podnoszonego przez wnioskodawczynię współprzyczynienia się choroby zawodowej do nagłego zgonu. Ustalenie tej okoliczności w innym postępowaniu nie wiąże w tym postępowaniu i nie uniemożliwia prowadzenia dowodów na sporną okoliczność.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 15 września 2008 r., 07 zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że odwołanie oddalił.

Sąd Okręgowy, uznał za konieczne uzupełnienie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w zakresie ustalenia związku przyczynowego między zgonem E. B. a chorobą zawodową. Na powyższą okoliczność został przeprowadzony dowód z opinii Instytutu Medycyny Pracy w Ł. - Przychodnia Chorób Zawodowych.

Na podstawie tej opinii Sąd ustalił, że nagły zgon E. B. w dniu 21 lipca 1996 r. był następstwem ostrej niewydolności krążeniowo - oddechowej, a rozpoznana u niego choroba zawodowa nie pozostawała w jakimkolwiek związku z jego zgonem. Nie była ani przyczyną ani współprzyczyną zgonu.

Sąd Okręgowy uznał, że skoro choroba zawodowa nie przyczyniła się do śmierci E. B., wobec tego M. B. nie spełnia warunków do przyznania jednorazowego odszkodowania ani na gruncie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.) obowiązującej w dacie wydania zaskarżonej decyzji, ani na gruncie przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 144 z późn. zm.) obowiązującej w dacie zgonu E. B. Powyższy wyrok został zaskarżony w całości skargą kasacyjną wniesioną przez odwołującą. W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, art. 236 k.p.c.; art. 240 § 1 k.p.c.; art. 278 § 1 k.p.c.; art. 279 k.p.c.; art. 290 § 1 i2 k.p.c.; art. 357 § 2 k.p.c. i art. 362 k.p.c., polegające na wydaniu postanowienia modyfikującego wcześniejsze postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii instytutu naukowego w kierunku umożliwiającym sporządzenie opinii przez inny instytut niż ten, który był wymieniony w pierwotnym postanowieniu dowodowym, w sytuacji, gdy przedmiotowa opinia została sporządzona w dacie, w której sporządzający opinię podmiot nie był wskazywany w postanowieniu dowodowym jako instytut, od którego sąd będzie żądać opinii, przy czym strony postępowania nie zostały zawiadomione o zarządzeniach zmierzających do sporządzenia opinii przez inny instytut, a w związku z planowaną zmianą postanowienia dowodowego sąd nie odebrał od stron oświadczenia co do rodzaju i ilości biegłych.

Wskazując na powyższe, wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach Sądowi Okręgowemu.

Sąd Najwyższy, zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna pozbawiona jest uzasadnionych podstaw.

Z art. 236 k.p.c. wynika obowiązek takiego skonstruowania przez sąd postanowienia o przeprowadzeniu dowodu, z którego wynikać będą fakty podlegające stwierdzeniu oraz środek dowodowy. Pozostała treść tego przepisu nie ma odniesienia do przebiegu postępowania w sprawie, w której nie przeprowadzano dowodu za pośrednictwem sędziego ani sądu wyznaczonego. Postanowienie zapadłe na rozprawie apelacyjnej 27 listopada 2007 r. zawiera oznaczenie faktu będącego przedmiotem dowodzenia ("czy zgon E. B. pozostawał w związku przyczynowym z chorobą zawodową pylicą krzemową") oraz środek dowodowy. Środek dowodowy w ujęciu art. 236 k.p.c. to jeden z dowodów uregulowanych w rozdziale 2 Działu III Tytułu VI Księgi I Kodeksu postępowania cywilnego. W kolejnych oddziałach tego rozdziału wymienione zostały dowody z dokumentów, zeznań świadków, opinii biegłych, oględzin, przesłuchania stron oraz "inne środki dowodowe" (oddział 7). W postanowieniu z 27 listopada 2007 r. Sąd Okręgowy oznaczył środek dowodowy jako opinię Zakładu Medycyny Sądowej w K. Nie ulega wątpliwości, że w taki, może niezbyt precyzyjny sposób, został oznaczony środek dowodowy w rozumieniu rozdziału 2, oddziału 4 jako opinia instytutu naukowego (naukowo - badawczego - art. 290 k.p.c.). Brak precyzji odnosi się do nieużycia w postanowieniu formuły z art. 290 k.p.c. nie zaś do wypełnienia obowiązku z art. 236 k.p.c. Nie można wątpić, że Zakład Medycyny Sądowej UJ CM wymieniony w treści postanowienia jest instytutem w rozumieniu art. 290 k.p.c. Przepis art. 236 k.p.c. nie został zatem naruszony Nie został też naruszony art. 240 § 1 k.p.c. Z przepisu tego wynika brak związania sądu swym postanowieniem dowodowym. Postanowienie dowodowe, którego ten brak związania dotyczy to decyzja o tym, jakie fakty podlegają dowodzeniu oraz przy użyciu jakich środków. Konieczność uchylenia lub zmiany postanowienia (w formie postanowienia o uchyleniu lub zmianie) dotyczy zatem tylko tych elementów postanowienia. Nie dotyczy osoby biegłego lub nazwy instytutu. W rozpoznawanej sprawie nie doszło do zmiany środka dowodowego (z opinii instytutu na inny środek) bez wydania postanowienia. Nie doszło ponadto do naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. W tym przepisie został nałożony na sąd obowiązek wysłuchania wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru. Sąd Okręgowy wykonał ten obowiązek, co wynika z protokołu rozprawy przeprowadzonej 27 listopada 2007 r., po której zapadło przywołane już postanowienie dowodowe. Pełnomocnik wnioskodawczyni wniosła o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych kardiologa i pulmonologa. Sąd nie jest związany wnioskami stron, o których jest mowa w art. 278 § 1 k.p.c. Nie ma też obowiązku wielokrotnego wysłuchiwania wniosków stron w tym przedmiocie. Skarżąca nie zarzuca tego, że jej wniosek co do liczby biegłych nie został uwzględniony. Przeprowadzenie dowodu z opinii instytutu naukowego lub naukowo-badawczego jest postacią dowodu z opinii biegłych. Skarżąca nie wypowiedziała się co do wyboru biegłych, nie wniosła o wydanie opinii przez instytut, tym bardziej przez instytut wymieniony z nazwy. Sąd, zgodnie z art. 278 § 1 k.p.c. wysłuchał jej wniosku. Dopuszczenie dowodu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym, zgodnie z art. 279 k.p.c. W rozpoznawanej sprawie przepis ten nie był stosowany. Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z biegłych (z opinii instytutu) zapadło na rozprawie. Zarzut skargi naruszenia tego przepisu (i art. 278 § 1 k.p.c.) opiera się na twierdzeniu, że skoro w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu znalazła się nazwa konkretnego instytutu, to zmiana w zakresie tego, jaki instytut ma wydać opinię winna być dokonana również w formie postanowienia (wydanego na posiedzeniu niejawnym). Taka teza nie zasługuje na aprobatę. Określenie z nazwy instytutu, któremu sąd zamierzał powierzyć wydanie opinii nie należy do obowiązkowej treści postanowienia w przedmiocie przeprowadzenia dowodu. Obowiązek wydania nowego postanowienia w przedmiocie zmiany poprzednio zapadłego miałby miejsce tylko wówczas, gdyby chodziło o zmianę faktów dowodzonych lub środka dowodowego. Taki pogląd wynika z wykładni systemowej: porównania treści art. 236 z art. 240 § 1 k.p.c.

"Wyznaczenie biegłego" po wysłuchaniu wniosków stron (odpowiednio - wyznaczenie instytutu) nie należy do materii, w której musi zapaść postanowienie, skoro może być pozostawione sędziemu wyznaczonemu (art. 278 § 2 k.p.c.). Wyznaczenie biegłego ma zatem postać zarządzenia, które może wejść do treści postanowienia. Nie został też naruszony art. 290 § 1 i 2 k.p.c. Skarżąca nie zarzuca braku przesłanek zażądania opinii instytutu naukowego ani braku wymienienia osób, które przeprowadziły badanie. W opinii, która stanowiła postawę ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy został wymieniony doktor Jacek G. oraz akceptujący ją profesor Cezary P. Pozostałe zarzuty skargi - odnoszące się do art. 357 § 2 k.p.c. i art. 362 k.p.c. nie zostały uzasadnione Z treści zarzutu można wnosić, że skarżąca zarzuca niedoręczenie jej postanowienia (zarządzenia) w przedmiocie zmiany pierwotnie oznaczonego instytutu.

W podsumowaniu przedstawionych rozważań należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy nie naruszył reguł postępowania dowodowego dokonując zmiany instytutu, któremu powierzył ostatecznie wydanie opinii bez ponownego wysłuchania stron oraz bez wydania postanowienia. Zmiana, co wynika z akt sprawy, była podyktowana trudnościami w przeprowadzeniu tego dowodu związanymi z odmową podjęcia się wydania opinii w rozsądnym czasie przez kilka instytutów. Dodać można, że skarżąca nie wykazała, by zarzucone naruszenie przepisów postępowania, nawet gdyby miało miejsce, wpłynęło w istotny sposób na wynik sprawy. Sam wybór biegłego (instytutu) tylko w szczególnych okolicznościach (związanych na przykład z brakiem odpowiednich kwalifikacji możliwości technicznych lub takich cech jak rzetelność) mógłby wywrzeć wpływ o takim skutku. Takich szczególnych okoliczności skarżąca nie przedstawiła.

Z tych przyczyn skarga podległa oddaleniu na podstawie art. 398¹⁴ k.p.c.