Postanowienie z dnia 1969-05-14 sygn. III PRN 22/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PRN 22/69

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 14 maja 1969 r.

Przewodniczący: Sędzia SN K. Marowski.

Sędziowie SN: St. Rejman, K. Piasecki (spr.).

Protokolant: J. Wiśniewska.

Prokurator Generalny: W. Grochal.

Sąd Najwyższy Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych po rozpoznaniu w dniu 14 maja 1969 r. na posiedzeniu jawnym sprawy z powództwa Michała K. przeciwko Kopalni Węgla Kamiennego "Therez" w Wałbrzychu o odszkodowanie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego PRL na postanowienie Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 13 października 1967 r., sygn. akt II.C.508/67, postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie w części umarzającej postępowanie w sprawie oraz określającej wpis i sprawę przekazać do rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu w W. i temuż Sądowi pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania z rewizji nadzwyczajnej i opłacie sądowej od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

W pozwie wniesionym w dniu 27 maja 1967 r. powód żądał zasądzenia od pozwanej kopalni 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia i renty po 1.195 zł miesięcznie oraz ustalenia odpowiedzialności pozwanej za dalsze szkody związane z zapadnięciem na pylicę krzemową płuc.

W toku procesu strony zawarły ugodę, na podstawie której pozwana zobowiązała się zapłacić powodowi 80.000 zł tytułem zadośćuczynienia za cierpienia moralne i ból fizyczny oraz tytułem renty wyrównawczej za nie przedawniony okres czasu.

Strony podają przeciętny zarobek powoda do "wypośrodkowania" renty 3.400 zł miesięcznie, w związku z czym renta uzupełniająca wynosi miesięcznie 1.000 zł.

Sąd Wojewódzki w związku z tym postanowieniem z dnia 13 października 1967 r. umorzył postępowanie (art. 355 § 1 k.p.c.), stwierdzając, że wobec zawarcia ugody, zgodnej z prawem i zasadami współżycia społecznego, wyrokowanie w sprawie stało się zbędne.

Postanowienie to zaskarżył rewizją nadzwyczajną Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, złożoną w dniu 1 marca 1969 r., wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu.

Rewizja nadzwyczajna opiera się na zarzucie rażącego naruszenia przepisów art. 189 i 355 § 1 k.p.c. w związku z art. 460 § 1 k.p.c. oraz art. 461 § 2 k.p.c., art. 58 § 1 i ust. 917 k.c., jak również interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Zaskarżone postanowienie podlega uchyleniu i sprawa przekazaniu Sądowi Wojewódzkiemu Zgodnie z mającym w sprawie niniejszej zastosowanie przepisem art. 461 § 1 k.p.c., sąd w każdym stanie postępowania powinien dążyć do ugodowego załatwienia sprawy. Treść tego przepisu tłumaczy się istotą stosunków między pracownikami a zakładami pracy. Prawidłowe ukształtowanie stosunków prawnych między tymi podmiotami czyni pożądanym ugodowe załatwienie sprawy.

Przepis ten nie normuje zagadnienia samej ugody. Jest ona uregulowana pod pewnymi względami w § 2 tego artykułu. Przepis ten ogranicza się do wymienienia okoliczności, które czynią ugodę nieważną, pomijając zupełnie kwestie istoty ugody. Pojęcie bowiem ugody jest pojęciem prawa cywilnego. Istotę ugody określa art. 917 Kod. cyw.

Podstawową cechą ugody jest czynienie sobie przez strony wzajemnych ustępstw w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego. Celem takich ustępstw ma być uchylenie niepewności co do roszczeń wynikających z określonego stosunku prawnego lub zapewnienie ich wykonania albo uchylenia sporu istniejącego lub mogącego powstać. Z tego wynika, że ugoda może spełniać różnorodne funkcje. Wiele przyczyn może składać się na to, że strony zawierają ugodę. Prawo cywilne nie określa żadnych warunków szczególnych dopuszczalności ugody pod względem jej treści, a zwłaszcza rodzaju i rozmiaru wzajemnych ustępstw.

Przepisy Kodeksu cywilnego o ugodzie dotyczą zarówno ugody pozasądowej, jak i ugody zawartej w sądzie. Jednakże przepisy k.p.c., które mówią o ugodzie, z istoty rzeczy mogą normować wyłącznie problematykę ugód sądowych.

Problematyka tego rodzaju została właśnie uregulowana w § 2 art. 461 Kod. cyw. Sąd uzna zawarcie ugody za niedopuszczalne, gdyby jej treść była niezgodna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego albo naruszała słuszny interes pracownika. Tak więc przepis ten w odróżnieniu od przepisów Kodeksu cywilnego o ugodzie - jak wynika to wyraźnie z jego treści - wprowadza przesłanki dotyczące treści ugody, których niespełnienie powoduje, że sąd powinien uznać ugodę za niedopuszczalną, Rozumując a contrario, należy uznać, że dopuszczalna jest tylko ugoda, której treść jest zgodna z prawem, z zasadami współżycia społecznego i nie narusza słusznego interesu pracownika. Te wymagania dotyczące treści dopuszczalnej ugody sądowej (zawieranej przed sądem) nie mogą pozostać bez wpływu na interpretację art. 917 Kodeksu cywilnego.

Dotyczy to zwłaszcza elementu wzajemnych ustępstw. Skoro wzajemne ustępstwa mogą między innymi wyrażać się w częściowym zrzeczeniu się roszczenia, za niedopuszczalną należy uznać ugodę (art. 461 § 2 k.p.c.), która kończąc spór (czyniąc zbędnym wydanie wyroku) pozbawiałaby pracownika należnych mu roszczeń. Przy stosowaniu zatem art. 461 § 2 k.p.c. sąd orzekający powinien mieć świadomość tego, jakie roszczenia podlegałyby zasądzeniu na rzecz pracownika w wypadku, gdyby strony nie wyraziły zamiaru zawarcia ugody.

Oceniając w świetle przedstawionej wykładni kwestię dopuszczalności ugody zawartej w sprawie niniejszej, należy uznać za słuszny wniosek zawarty w rewizji nadzwyczajnej co do naruszenia art. 461 § 2 k.p.c. Skoro zaś ugodę należało uznać za niedopuszczalną w obecnym stanie rzeczy, w konsekwencji słuszny jest zarzut rażącego pogwałcenia przepisu art. 355 § 1 k.p.c., na podstawie którego Sąd Wojewódzki umorzył postępowanie w sprawie.

Zawarcie ugody za niedopuszczalne powinien uznać Sąd Wojewódzki z następujących przyczyn:

Przede wszystkim zastrzeżenia musi budzić sama redakcja ugody uniemożliwiająca kontrolę z punktu widzenia art. 461 § 2 k.p.c. Nie wiadomo bowiem, jaka jest jej treść w odniesieniu do poszczególnych roszczeń dochodzonych przez powoda. Ugoda wymienia jedną tylko sumę 80.000 zł, a jak widać z jej treści, dotyczy ona zarówno zadośćuczynienia, jak i renty za nie przedawniony okres. W związku z punktem I ugody można by uważać, mając na względzie art. 282 k.z., że z tytułu renty powód otrzymałby na podstawie ugody 60.000 zł. Pozostałą sumę (20.000 zł) należałoby - jak z tego wynika - traktować jako zadośćuczynienie.

W sprawie nie została również wyjaśniona istotna kwestia, w jakiej wysokości powód osiągał zarobki, które powinny być brane pod uwagę przy rozstrzyganiu zagadnienia, w jakiej wysokości przysługiwałaby mu renta. Uchyla się spod kontroli ze względu na brak odpowiednich dowodów kwestia, czy istotnie zarobek średni powoda wynosił 3.400 zł miesięcznie oraz czy przysługiwałaby mu renta w kwocie 1.000 zł miesięcznie za cały okres objęty sporem. Zagadnienia te wymagały wyjaśnienia przed rozważeniem, czy ugoda jest dopuszczalna (art. 461 § 2 k.p.c.).

Jeżeli ugoda sądowa ma być uważana za okoliczność powodującą, że wydanie wyroku stało się zbędne (art. 355 k.p.c.), to ugoda, podobnie jak ewentualny wyrok kończący spór w sprawie, powinna dotyczyć wszystkich dochodzonych w sprawie roszczeń, chyba że jest ona ugodą częściową.

Zawarta w sprawie ugoda nie czyni zadość temu wymaganiu. Z jej treści nie wynika, co strony postanowiły w przedmiocie renty na przyszłość (od dnia wniesienia pozwu).

Przytoczone wadliwości (art. 461 § 2 k.p.c.) uzasadniają już uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej pomimo tego, że wniesiona została po upływie sześciu miesięcy od daty uprawomocnienia się zaskarżonego postanowienia. Interes bowiem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wyraża się w przestrzeganiu zasady szczególnej ochrony uprawnień pracowniczych w prawie cywilnym.

W związku z uchybieniami, jakich dopuścił się Sąd Wojewódzki, należy podkreślić, że w uzasadnieniu postanowienia o umorzeniu postępowania nie wystarczy ogólnikowe powołanie się tylko na to, że "ugoda ta jest zgodna z prawem i z zasadami współżycia społecznego".

Ponieważ wydane na takiej podstawie postanowienie podlega zaskarżeniu zażaleniem (art. 394 § 1 k.p.c.), jako kończące postępowanie w sprawie, powinno zawierać odpowiednie uzasadnienie, rzeczywiście w konkretny sposób wskazujące, że zawarcie ugody nie jest niedopuszczalne z punktu widzenia kryteriów wymienionych w art. 461 § 2 k.p.c. Z reguły nie będzie możliwe zadośćuczynienie temu wymaganiu bez podania pewnych elementów oceny. Wbrew natomiast odmiennemu poglądowi wyrażonemu w rewizji nadzwyczajnej, nie jest potrzebne określenie, "w jakiej części stanowi rezygnację z uprawnień powoda i wzajemne ustępstwa (...)."

Nie ma również oparcia ani w przepisach Kodeksu zobow., ani Kod. cyw. twierdzenie skarżącego, że "nasuwa również zastrzeżenia - przyjęte w ugodzie - i aprobowane przez Sąd, a bliżej niesprecyzowane założenie, że roszczenia powoda w niniejszej sprawie z tytułu renty uzupełniającej częściowo uległo przedawnieniu". Zagadnienie to bowiem należy rozstrzygać nie na podstawie przytoczonego w rewizji nadzwyczajnej art. 283 § 4 k.z., lecz art. 282 pkt 2 Kod. zob. lub gdyby miały zastosowanie przepisy Kod. cyw. - art. 118 Kod. cyw. przewidującego dla roszczeń o świadczenia okresowe krótszy termin 3 lat. Nie można również podzielić dowodów skarżącego co do żądania powoda z art. 189 k.p.c.

W każdym bowiem w zasadzie wypadku, gdy sąd uwzględnia powództwo o odszkodowanie, zbędne jest ustalenie odpowiedzialności za wszelkie ujemne następstwa zdarzenia wyrządzającego szkodę.