Postanowienie z dnia 2001-12-19 sygn. IV CZ 207/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CZ 207/01

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 19 grudnia 2001 r.

Przewodniczący: SSN Filomena Barczewska.

Sędziowie SN: Mirosław Bączyk, Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca).

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 24 września 2001 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku odrzucił kasację wnioskodawcy od postanowienia tego Sądu z dnia 9 sierpnia 2001 r., na mocy którego zmienione zostało postanowienie Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 29 marca 2001 r. i wniosek Prokuratora Rejonowego w Sokółce o zobowiązanie uczestnika Edwarda G. do leczenia odwykowego został oddalony.

Odrzucając kasację Sąd Okręgowy stwierdził, iż nawet jeśli przyjąć, że w sprawie o zobowiązanie do leczenia odwykowego kasacja przysługuje, to przedmiotowa kasacja podlega odrzuceniu jako niedopuszczalna z mocy art. 393⁵ k.p.c. w zw. z art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c., wobec nieprzedstawienia okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie.

W zażaleniu na powyższe postanowienie Prokurator podnosząc, że kasacja zawiera przedstawienie okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie, wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności wymaga rozważenia, czy w rozpoznawanej sprawie wszczętej przez Sąd na wniosek prokuratora złożony w oparciu o art. 26 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. Nr 35, poz. 230 ze zm.) służy kasacja.

Zgodnie z regulacją zawartą w powołanym przepisie, postępowanie w sprawie obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego toczy się w trybie postępowania nieprocesowego, a zatem o dopuszczalności kasacji decydują postanowienia art. 519¹ § 1 i 2 k.p.c.

Przepis ten uzależnia dopuszczalność kasacji w postępowaniu nieprocesowym od zakwalifikowania sprawy do zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego albo rodzinnego, opiekuńczego i kurateli. W pierwszej kategorii spraw kasacja przysługuje, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, zaś w drugiej kategorii kasacja przysługuje tylko w sprawach o przysposobienie oraz o podział majątku wspólnego, chyba że wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych.

Kwalifikując sprawy do określonej kategorii, należy posługiwać się systematyką i nazewnictwem Kodeksu postępowania cywilnego, co oznacza, że do spraw z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego oraz z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli należy zaliczyć te sprawy, które tak właśnie zakwalifikowano w księdze drugiej kodeksu postępowania cywilnego.

Jednakże w sytuacji, gdy rozpoznawana sprawa nie jest unormowana w powyższych przepisach kodeksu postępowania cywilnego, tak jak to ma miejsce w odniesieniu do spraw o leczenie odwykowe, lecz w odrębnej ustawie, stosowanie wyżej wskazanej metody jej zakwalifikowania nie jest możliwe.

Należy wówczas ocenić charakter tego rodzaju sprawy w nawiązaniu do regulacji zawartych w prawie materialnym, w tym w ustawie, która tych spraw dotyczy oraz w przepisach kodeksu cywilnego.

Wskazana ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi poza tym, że odnosi się do organów administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego w zakresie w jakim dotyczy podejmowania działań prowadzących do ograniczania spożycia alkoholu, wychowania w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi, dotyczy także leczenia odwykowego osób uzależnionych od alkoholu, w tym szczególnej metody leczenia, o jakiej orzeka Sąd - przymusowego leczenia w stacjonarnych lub niestacjonarnych zakładach lecznictwa odwykowego. Orzeczenie o zastosowaniu takiego leczenia w sposób bardzo wyraźny dotyczy jednostki oraz jej praw związanych z ochroną zdrowia a także wolności wyboru co do poddania się leczeniu lub zaniechania leczenia. Orzeczenie Sądu w tym przedmiocie nakłada na jednostkę bardzo istotne ograniczenia w zakresie jej praw osobistych takich jak zdrowie i wolność. Prawa te zaliczane do fundamentalnych dóbr osobistych obywateli pozostają pod ochroną Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., przy czym prawo do wolności osobistej chronione jest w dziale zatytułowanym "wolność i prawa osobiste", zaś prawo do ochrony zdrowia w dziale zatytułowanym "wolność i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne". Także w kodeksie cywilnym prawa te chronione są w art. 23 i 24 w tytule i dziale dotyczącym osób fizycznych. Z tych wszystkich względów prawa te należy uznać za prawa osobiste człowieka, zaś sprawy które wkraczają w zakres takich praw należy zaliczyć do spraw z zakresu prawa osobowego. Dlatego też przyjąć trzeba, że wskazane w art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi sprawy dotyczące obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego są, w rozumieniu art. 519¹ § 1 k.p.c., sprawami z zakresu prawa osobowego, w których kasacja przysługuje, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Z uwagi na to, że żaden przepis powołanej ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, nie wyklucza kasacji w sprawach uregulowanych w tej ustawie, kasacja w sprawach wszczętych w trybie art. 26 ustawy przysługuje, zgodnie z art. 519¹ § 1 k.p.c.

Mimo dopuszczalności kasacji w rozpoznawanej sprawie, zażalenie nie jest jednak uzasadnione, bowiem słusznie Sąd Okręgowy uznał, że kasacja nie spełnia wymogów formalnych wskazanych w art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c., które stanowią o istocie kasacji i których nieprzedstawienie powoduje odrzucenie kasacji, bez wzywania do uzupełnienia tego braku (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 2000 r. II CKN 1385/00 - OSNC 2001/3/51).

Ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (...) - Dz. U. Nr 48, poz. 554), wprowadzając liczne zmiany w przepisach kodeksu postępowania cywilnego dotyczące kasacji, nadała temu środkowi odwoławczemu wyraźnie charakter środka procesowego funkcjonującego w interesie publicznym, w celu wyjaśniania istotnych problemów prawnych i usuwania najistotniejszych uchybień, takich jak nieważność postępowania oraz oczywiście naruszenie prawa, ograniczając funkcje tego środka jako trzeciej instancji działającej na rzecz stron i uczestników postępowania.

Ten kierunek zmian realizuje między innymi wprowadzona w art. 393 k.p.c. instytucja tzw. przedsądu, która pozwala Sądowi Najwyższemu na odmowę przyjęcia kasacji do rozpoznania, jeśli nie spełnia ona wskazanych wyżej funkcji publicznoprawnych. W przepisie tym ustawodawca przedstawiając okoliczności pozwalające Sądowi Najwyższemu na odmowę przyjęcia kasacji do rozpoznania, wskazał jednocześnie przesłanki, jakie musi spełniać kasacja, jako środek odwoławczy realizujący funkcje publicznoprawne.

Do unormowania tego nawiązuje art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c., który wprowadził dodatkowy, kreatywny wymóg formalny kasacji, polegający na obowiązku przedstawienia w niej przez skarżącego okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie. Skarżący musi zatem przedstawić w kasacji argumenty przemawiające za tym, by kasacja została rozpoznana w trzeciej instancji. Nie jest to przy tym równoznaczne z przytoczeniem naruszonych przepisów prawa i uzasadnieniem zarzucanych naruszeń prawa, bowiem ten obowiązek skarżącego stanowi odrębną przesłankę formalną dopuszczalności kasacji, wskazaną w punkcie 2 art. 393³ § 1 k.p.c. i sprowadzającą się do wymogu przytoczenia podstaw kasacyjnych w rozumieniu art. 393¹ k.p.c. oraz ich uzasadnienia. Przedstawienie natomiast okoliczności uzasadniających rozpoznanie kasacji sprowadza się do obowiązku wskazania okoliczności nawiązujących do przesłanek tzw. przedsądu określonych w art. 393 k.p.c. Musi to być zatem wskazanie, że zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza prawo albo, że zachodzi nieważność postępowania lub też występuje w sprawie istotne zagadnienie prawne albo potrzeba wykładni przepisów prawa budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów.

Jakkolwiek art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c. nie zawiera żadnych szczególnych wymogów co do sposobu i miejsca przedstawienia w kasacji okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie, to ze względu na to, iż jest to odrębna przesłanka formalna dopuszczalności kasacji i to przesłanka niezbędna do prawidłowej oceny kasacji w ramach przedsądu, konieczne jest, by okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji przedstawione zostały w sposób umożliwiający ich wyodrębnienie i odróżnienie od innej przesłanki dopuszczalności kasacji, jaką jest przytoczenie podstaw kasacyjnych i ich uzasadnienia. Okoliczności uzasadniające rozpoznanie kasacji muszą być zatem w jej treści jednoznacznie wyartykułowane, z odwołaniem się do właściwych przepisów procesowych oraz do przesłanek tzw. przedsądu (art. 393³ § 1 pkt 3 i art. 393 k.p.c.), na co wskazał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 23 maja 2001 r. V CZ 35/01 (nie publ.).

Kasacja wnioskodawcy nie spełnia powyższych wymogów. Przedstawione w niej zostały jedynie podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie, natomiast w żadnym miejscu nie wskazano argumentów uzasadniających rozpoznanie kasacji w nawiązaniu do przesłanek przedsądu określonych w art. 393 k.p.c. Słusznie zatem Sąd Okręgowy odrzucił ją jako niedopuszczalną z mocy art. 393⁵ k.p.c. w zw. z art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c.

Z tych względów zażalenie jako nieuzasadnione zostało oddalone na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 393¹⁸ § 3 k.p.c. i art. 397 k.p.c.