Wyrok z dnia 1998-11-26 sygn. I CKU 111/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CKU 111/98

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia26 listopada 1998 r.

Przewodniczący: Sędzia SN T. Wiśniewski.

Sędziowie SN: G. Filcek, K. Zawada (spr.).

Sąd Najwyższy Izba Cywilna przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej - W. Bryndy po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 1998 r. na rozprawie sprawy z powództwa Romana K. przeciwko Elżbiecie K. o zniesienie ustawowej wspólności majątkowej na skutek kasacji Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 18 lutego 1993 r., uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Roman K. w pozwie z 20 stycznia 1993 r., wniesionym przeciwko żonie, Elżbiecie K., zażądał zniesienia, z dniem 1 października 1990 r., ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Żądanie swoje uzasadnił tym, że żona w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą zawarła szereg niekorzystnych transakcji, stanowiących zagrożenie dla bytu rodziny. Elżbieta K. uznała żądanie pozwu. Sąd Rejonowy, po przeprowadzeniu jedynie dowodu z przesłuchania stron, wyrokiem z 18 lutego 1993 r., uwzględnił powództwo i zniósł wspólność majątkową małżeńską między stronami z dniem 1 października 1990 r. Wyrok ten uprawomocnił się bez zaskarżenia.

Pozwem z 10 lutego 1992 r. Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" wniosła o zasądzenie od Elżbiety K. 913.384.200 starych zł. Wyrokiem wydanym w dniu 31 sierpnia 1993 r. Sąd Wojewódzki zasądził powyższą sumę wraz z odsetkami i kosztami procesu. Wniosek Spółdzielni o nadanie temu wyrokowi klauzuli wykonalności także przeciwko Romanowi K. został oddalony, wobec zniesienia między małżonkami K. ustawowej wspólności majątkowej.

Elżbieta i Roman K. zawarli związek małżeński w dniu 26 lipca 1975 r. (dnia 21 października 1996 r. doszło do rozwiązania tego związku wyrokiem Sądu Wojewódzkiego). Ze związku tego urodziło się dwoje dzieci.

W kasacji wniesionej w trybie art. 12 ust. 1 ustawy z 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.), Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny zarzucił temu wyrokowi rażące naruszenie art. 3 § 2, art. 232, art. 233 § 1, art. 316 (w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 1996 r.), art. 431 i art. 432 w zw. z art. 452 k.p.c., art. 52 k.r.o. oraz naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga kasacyjna jest uzasadniona.

Zgodnie z art. 52 § 1 k.r.o., każdy z małżonków może żądać zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej, o ile uzasadniają to ważne powody, do których zalicza się w szczególności działanie jednego z małżonków, powodujące istotne naruszenie substancji majątku wspólnego lub stwarzające zagrożenie takiego jego naruszenia, i w efekcie godzące w egzystencję rodziny. Jeżeli zniesienie ma nastąpić - co dopuszcza art. 52 § 2 k.r.o. - z datą poprzedzającą uprawomocnienie się lub wydanie wyroku, to ważne powody uzasadniające zniesienie muszą istnieć już w tej wcześniejszej dacie, z którą wyrok będzie wywierał skutek. Przy czym wobec zagrożenia, jakie zniesienie wspólności z wcześniejszą datą stwarza dla interesów wierzycieli małżonków, zniesienie wspólności z tą datą wymaga zachowania przez sąd wyjątkowej ostrożności oraz starannego rozważenia interesów, z jednej strony rodziny, a z drugiej strony osób trzecich. Podnosi się nawet, że skutek wsteczny może być nadany wyrokowi o zniesieniu wspólności tylko w sytuacji wyjątkowej (zob. wyrok SN z 17 grudnia 1996 r., I CKU 45/96, OSN 1997/6-7, poz. 76, oraz wyrok SN z 13 maja 1997 r., III CKN 51/97, OSN 1997/12, poz. 194, i orzeczenia cytowane w tych wyrokach).

Tymczasem, jak wynika z akt sprawy, postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd Rejonowy nie dawało podstaw do przyjęcia istnienia ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o., zwłaszcza uzasadniających zniesienie wspólności z datą wsteczną, określoną przez powoda. Podkreślenia wymaga przede wszystkim ograniczenie postępowania dowodowego jedynie do przesłuchania powoda i powódki, uznającej - jak wiadomo - żądanie pozwu, i nie objęcie postępowaniem dowodowym w ogóle okoliczności rzutujących na ocenę żądania powoda z punku widzenia interesów osób trzecich. Stosownie zaś do art. 452 w zw. z art. 431 k.p.c., niedopuszczalne jest wydanie wyroku znoszącego wspólność majątkową małżeńską wyłącznie na podstawie uznania powództwa lub przyznania okoliczności faktycznych. W tej sytuacji zarzut rażącego naruszenia powołanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa jest w pełni uzasadniony. Rażące naruszenie tych przepisów stworzyło stan, w którym w okolicznościach sprawy realna stała się obawa, że zaskarżony wyrok mógł mieć w zamiarze stron wyłącznie na celu uniemożliwienie wierzycielom pozwanej zaspokojenie swych roszczeń z majątku wspólnego. Ten skutek zaskarżonego wyroku godzi w konstytucyjne zasady określające funkcję sądów (art. 175 Konstytucji RP) oraz statuujące ochronę praw majątkowych (art. 64 Konstytucji RP), co czyni zasadnym także zarzut naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej.

Mając powyższe na względzie, należało orzec jak w sentencji (art. 393¹³ § 1 k.p.c. w zw. z art. 417 § 1 i art. 421 § 2 k.p.c., w ich brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 1996 r., oraz art. 12 ust. 1 ustawy z 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego..., Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.).