Postanowienie z dnia 1997-12-16 sygn. III CZP 63/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 63/97

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 16 grudnia 1997 r.

Uregulowany w art. 12 ust. 2 Konwencji z dnia 20 listopada 1989 r. o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526) obowiązek zapewnienia dziecku możliwości wypowiedzenia się w każdym postępowaniu, które jego dotyczy, nie oznacza przyznania dziecku w sprawie o pozbawienie nad nim władzy rodzicielskiej statusu uczestnika postępowania.

Przewodniczący: sędzia SN A. Górski (sprawozdawca).

Sędziowie SN: M. Kocon, L. Walentynowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Anny L.-R., z udziałem Romana L. o zmianę wyroku rozwodowego w części dotyczącej władzy rodzicielskiej poprzez jej pozbawienie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 16 grudnia 1997 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Toruniu, postanowieniem z dnia 8 października 1997 r., sygn. akt (...) do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 k.p.c.:

"Czy w sprawie o zmianę wyroku rozwodowego w części dotyczącej orzeczenia o władzy rodzicielskiej poprzez jej pozbawienie dziecko jest uczestnikiem postępowania, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy i w jakich sytuacjach musi być reprezentowane przez kuratora?"

postanowił odmówić podjęcia uchwały.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia l l kwietnia 1992 r. Sąd Rejonowy w Toruniu oddalił wniosek Anny L.-R. o pozbawienie władzy rodzicielskiej jej byłego męża Romana L. nad wspólnymi dziećmi Agnieszką Magdaleną i Michaliną Ewą. Rozpoznając apelację wnioskodawczyni od tego orzeczenia Sąd Wojewódzki w Toruniu postanowieniem z dnia 8 października 1997 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sformułowane w sentencji tego postanowienia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z treści uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej instancji wynika, że jego wątpliwości sprowadzają się w istocie do problemu, czy wobec wejścia w życie ratyfikowanej przez Polskę Konwencji o prawach dziecka (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526), a w szczególności jej art. 12, zachowuje aktualność wykładnia Sądu Najwyższego zawarta w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 26 stycznia 1973 r. III CZP 101/71 - OSNCP 1973, poz. 118, zgodnie z którą w sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej oraz w sprawach o odebranie dziecka - dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w rozumieniu art. 510 k.p.c.

Ze względu na zakres przedmiotowy niniejszej sprawy - dalsze rozważania dotyczyć będą, rzecz jasna, tylko sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej.

Pytanie Sądu Wojewódzkiego sugeruje potrzebę ewentualnej zmiany zajętego w tej uchwale stanowiska prawnego z treści negatywnej na pozytywną. W związku z tą sugestią stwierdzić należy, że zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 13 poz. 48 ze zm.), odstąpienie od zasady prawnej uchwalonej przez skład całej Izby, wymaga ponownego rozstrzygnięcia sprawy w drodze uchwały pełnego składu tej samej Izby Sądu Najwyższego. Jednakże zdaniem składu orzekającego w niniejszej sprawie, nie ma podstaw, aby w trybie art. 22 ust. 1 cytowanej ustawy przekazywać przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne do rozpoznania pełnemu składowi Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, gdyż objęte pytaniem wątpliwości, są nieuzasadnione.

Treść art. 12 Konwencji o prawach dziecka, na który powołuje się Sąd Wojewódzki, jest następująca:

l. Państwa - Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.

2. W tym celu dziecko będzie miało w szczególności zapewnioną możność wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym, dotyczącym dziecka, bezpośrednią lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami proceduralnymi prawa wewnętrznego.

Z wyraźnego brzmienia tego przepisu, zwłaszcza jego punktu drugiego, wynika, że ustanawia on gwarancję możności wypowiadania się przez dziecko w każdym postępowaniu sądowym, które jego dotyczy. Nie oznacza to jednak, jak to zdaje się uważać Sąd Wojewódzki, że spełnienie tego wymogu procesowego może odbyć się tylko poprzez przyznanie dziecku statusu uczestnika postępowania. Konwencja pozostawia określenie sposobu realizacji tego obowiązku uregulowaniom prawa wewnętrznego właściwego państwa. W naszej procedurze możność wypowiadania poglądu przez dziecko zapewnia instytucja jego wysłuchania przewidziana w art. 576 § 2 w zw. z art. 573 § 2 k.p.c.

Na celowość wysłuchania dziecka Sąd Najwyższy zwracał już uwagę w cytowanej uchwale pełnego składu Izby Cywilnej. Jeszcze bardziej akcentował ją Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 maja 1979 r. III CZP 14/79-OSNCP 1979, poz. 230 podjętej w składzie zwykłym, a dotyczącej uprawnień procesowych osoby małoletniej w sprawie o ograniczenie nad nią władzy rodzicielskiej. Wejście w życie Konwencji o prawach dziecka spowodowało w omawianym zakresie tylko taką zmianę, że formułowane dotychczas w drodze wykładni sądowej zalecenie wysłuchania dziecka stało się odtąd obowiązkiem procesowym sądu w każdej sprawie dotyczącej dziecka, którego tylko stan rozwoju psycho-fizycznego na to pozwala, a więc również i w sprawie o pozbawienie nad nim władzy rodzicielskiej.

Ewentualne naruszenie przez sąd orzekający tego obowiązku powinno być oceniane w kategoriach istotnych uchybień mających wpływ na wynik sprawy. Należy jednak podkreślić, że obowiązek ten nie musi być realizowany wyłącznie w formie bezpośredniego wysłuchania dziecka przed sądem, a zwłaszcza na sali sądowej. Ze względu na potwierdzony w praktyce fakt szkodliwego nierzadko wpływu na psychikę dziecka, jaki ma bezpośredni jego kontakt z sądem, sąd orzekający ma możliwość zapoznania się ze stanowiskiem dziecka za pomocą swoich organów pomocniczych, takich jak kurator lub opinia ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego, czy wreszcie opinia biegłego psychologa.

Na koniec trzeba podkreślić, że wysłuchanie, jako wystarczającą gwarancję procesową dziecka dla przedstawienia jego poglądów w postępowaniu sądowym, dotyczącym ustalenia jego praw, przewiduje także art. 72 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Z tych względów należy dojść do wniosku, że Konwencja o prawach dziecka nie wprowadziła do nowego systemu prawnego takich zmian, które czyniłyby zasadnymi podniesione przez Sąd Wojewódzki wątpliwości co do dalszego obowiązywania zasady, iż dziecko nie jest uczestnikiem postępowania w sprawie o pozbawienie nad nim władzy rodzicielskiej. Dlatego też Sąd Najwyższy na mocy art. 20 cytowanej ustawy z dnia 20 września 1984 r. postanowił odmówić podjęcia uchwały w niniejszej sprawie.

OSNC 1998 r., Nr 6, poz. 108