Uchwała z dnia 1996-03-19 sygn. III CZP 22/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 22/96

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 19 marca 1996 r.

Przewodniczący: Sędzia SN G. Bieniek.

Sędziowie SN: H. Ciepła (spr.), S. Dąbrowski.

Protokolant: M. Czarnecka.

Sąd Najwyższy w składzie w sprawie z powództwa Piotra P. przeciwko Skarbowi Państwa -Prezesowi Sądu Wojewódzkiego w Krakowie o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 19 marca 1996 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 1 lutego 1996 r. sygn. akt II Cz. 88/96 do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie z powództwa biegłego o odsetki od wynagrodzenia przyznanego mu na podstawie art. 288 k.p.c.?" podjął następującą uchwałę:

dopuszczalne jest dochodzenie przez biegłego na drodze sądowej odsetek od wynagrodzenia przyznanego mu na podstawie art. 288 k.p.c.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało w sprawie z powództwa biegłego sądowego o zasądzenie odsetek za opóźnienie w wypłacie przyznanego wynagrodzenia za sporządzenie opinii.

Pozwany Skarb Państwa - Prezes Sądu Wojewódzkiego w Krakowie wniósł o odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej, wychodząc z założenia, że stosunek prawny łączący biegłego z sądem nie jest stosunkiem cywilnoprawnym.

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 29 XI 1995 r. wniosek ten oddalił, uznając że wskutek podjęcia się przez biegłego wydania opinii dochodzi do zawarcia między nim i sądem w sposób dorozumiany umowy cywilnoprawnej o cechach zbliżonych do umowy o dzieło. Przy rozpoznawaniu sprawy na skutek zażalenia strony pozwanej na wymienione postanowienie Sądowi Wojewódzkiemu nasunęła się wątpliwość przytoczona w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosunek prawny łączący sąd i biegłego nie jest stricte ani stosunkiem cywilnoprawnym, ani administracyjnym. Nie zachodzi w nim równorzędność stron stanowiąca istotną cechę stosunku cywilnego. Przeciwnie, występuje nadrzędność sądu i podległość biegłego, źródłem obowiązku wydania przez niego opinii jest orzeczenie sądu, wyznaczające zadania biegłemu (art. 278 § 1 i 2 k.p.c.). Biegły w zasadzie nie może odmówić wydania opinii, a za nieuzasadnioną odmowę sąd może wymierzyć mu grzywnę (art. 287 k.p.c.).

Nie jest też stricte stosunkiem administracyjnym, w którym co należy podkreślić, rozstrzygnięcie co do istoty sprawy następuje w formie decyzji administracyjnej (art. 1 ust. 1 k.p.a.), za jaką z pewnością nie można uznać postanowienia sądu wydanego na podstawie art. 288 k.p.c. o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia. Według tego przepisu biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za wydanie opinii. Jest to więc norma prawa materialnego, mimo iż została zamieszczona w ustawie procesowej. Kryterium przeprowadzenia podziału między normami prawa procesowego i materialnego nie może być miejsce, w którym norma ta się znajduje. Dla oznaczenia charakteru normy decydujące są tylko przedmiot i treść przepisu, bez względu na to w jakiej znajduje się on ustawie.

Jak z powyższego wynika stosunek łączy sąd i biegłego jest stosunkiem złożonym zawierającym tak elementy cywilnoprawne jak i administracyjne i poddany podwójnemu reżimowi - cywilnemu i administracyjnemu. Z tego względu nie można podzielić poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w uzasadnieniu uchwały z dnia 28 X 1974 r., III CZP 76/74 (OSNCP 1975, poz. 108), że jest to stosunek sui generis administracyjny oraz sugestii Sądu Wojewódzkiego, że biegłego z sądem łączy umowa o cechach zbliżonych do umowy o dzieło.

Ponieważ w przedmiotowej sprawie wynagrodzenie zostało biegłemu wypłacone, a spór dotyczy odsetek za opóźnienie w wypłacie, istota przedstawionego zagadnienia sprowadza się do wyjaśnienia, czy biegłemu przysługują odsetki z tytułu nieterminowej zapłaty wynagrodzenia.

W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd o samodzielności bytu roszczenia o odsetki tak w sferze materialnoprawnej, jak i procesowej (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 V 1990 r., III CZP 20/90, OSNCP 1991, z. 1, poz. 6) i uchwały z 5 IV 1991 r., III CZP 21/91, OSNCP 1991, z. 10-12, poz. 121). Aczkolwiek orzeczenia te dotyczą sytuacji, w których świadczenia główne miały charakter cywilny, roszczenie o odsetki nie traci samodzielnego bytu także wtedy, gdy świadczenie główne wynika ze stosunku o charakterze mieszanym, jakim jest stosunek łączący biegłego z sądem.

Decydujące znaczenie dla sposobu rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia ma akcesoryjny charakter odsetek, które jako świadczenie uboczne, powstają wówczas, gdy tak stanowi przepis prawa albo umowa (art. 359 § 1 k.c.). Skoro, jak wyżej powiedziano, biegłego z sądem nie łączy umowa, pozostaje do wyjaśnienia, czy prawa do odsetek nie przewidują przepisy art. 288 k.p.c. i dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron (Dz. U. Nr 49, poz. 445) regulujące wynagrodzenie biegłych. Analiza tych przepisów daje odpowiedź negatywną. Mianowicie według brzmienia art. 288 k.p.c. biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za wydanie opinii. Podobnie stanowi art. 9 powołanego dekretu. Art. 15 ust. 2 tego dekretu ustanawia obowiązek niezwłocznej wypłaty należności biegłemu. Żaden z tych przepisów nie przewiduje natomiast prawa do odsetek. Zatem rozstrzygnięcia należy poszukiwać na innej płaszczyźnie.

Odwołując się do orzecznictwa stwierdzić należy, że zagadnienie prawa do odsetek w razie nieterminowej wypłaty świadczenia pieniężnego ze stosunku administracyjnego nie jest nowe. Było już przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego. Mianowicie Trybunał Konstytucyjny w uchwale z dnia 25.I.1995 r. W 14/94 wyjaśnił, że niewypłacenie uposażenia m.in. funkcjonariuszowi Policji, Urzędu Ochrony Państwa stanowi opóźnienie się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, uzasadniające na podstawie art. 481¹ k.c. żądanie odsetek przed sądem powszechnym. W motywach stwierdził, że nieterminowość spełnienia świadczenia pieniężnego w postaci uposażenia stanowi zdarzenie cywilnoprawne i ten pogląd zasługuje na aprobatę.

Biegły od dnia prawomocności postanowienia przyznającego mu wynagrodzenie ma prawo domagać się niezwłocznej jego wypłaty. Niewykonanie przez sąd tego obowiązku stanowi zdarzenie cywilnoprawne rodzące roszczenie o odsetki. Stwarza bowiem stan, w którym sąd będący dłużnikiem, używa pieniędzy biegłego, a odsetki są długiem ubocznym jako wynagrodzenie za używanie cudzych pieniędzy. Tym samym wypełniona zostaje hipoteza art. 481 § 1 k.c., według którego wierzyciel może dochodzić odsetek, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia. Przez opóźnienie rozumie się taki stan prawny, w którym świadczenie nie zostało spełnione w chwili, w jakiej stosownie do powinności dłużnika miało być spełnione. Droga sądowa do dochodzenia tych odsetek wynika wprost z art. 1 i 2 § 1 k.p.c.

Z tych względów Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela odmiennego poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w uzasadnieniu uchwały z dnia 26 V 1995 r., I PZP 13/95, OSNAPiUS Nr 23/35, poz. 286).

W konkluzji powyższych rozważań przedstawione zagadnienie rozstrzygnięto jak w sentencji uchwały.