Postanowienie z dnia 2005-02-02 sygn. IV CK 453/04

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CK 453/04

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 2 lutego 2005 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Żyznowski (spr.). Sędziowie SN: Teresa Bielska-Sobkowicz, Marian Kocon.

Protokolant: Katarzyna Jóskowiak.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Anny T. przy uczestnictwie Wiesławy W. i in., o stwierdzenie nabycia spadku po Piotrze T., po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 2 lutego 2005 r. kasacji uczestniczki postępowania Wiesławy W. od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 31 marca 2004 r., oddala kasację.

Uzasadnienie

Niespornym jest, że zmarły dnia 26 listopada 2001 r. spadkodawca Piotr T. pozostawił sporządzony w formie aktu notarialnego testament z dnia 25 października 2000 r., w którym powołał do spadku swoją żonę Annę T. Spadkodawca w chwili sporządzenia tego testamentu był ciężko chory. Na skutek doznanych wylewów w marcu i maju 2000 r. - poza ograniczeniem sprawności ruchowej - doznał zaburzenia mowy. Nie był w stanie pisać. Był -jak stwierdził Sąd Rejonowy - osobą niemą. Jego podpis został zastąpiony tuszowym odciskiem palca na oryginale aktu notarialnego, o czym notariusz uczynił stosowną wzmianką. Żona spadkodawcy - wnioskod. Anna T. brała udział w czynności sporządzenia testamentu, wyjaśniła notariuszowi kłopoty z mówieniem i inne dolegliwości dręczące spadkodawcę, przez którego wskazana została - skinieniem głowy - jako spadkobierczyni testamentowa. Zdaniem Sądu pierwszej instancji wnioskodawczyni była przybraną osobą zaufaną. Jednakże w ocenie tego Sądu, skoro sporządzony testament nie zawierał wzmianki wymaganej w art. 87 § 1 pkt 3 w zw. z art. 92 § 3 Prawa o notariacie, to dlatego zachodzi dziedziczenie ustawowe. W uwzględnieniu apelacji wnioskodawczyni Anny T. Sąd

Okręgowy zmienił to orzeczenie i zaskarżonym postanowieniem stwierdził, że skarżąca na podstawie kwestionowanego testamentu z dnia 25 października 2000 r. nabyła spadek w całości.

Sąd Okręgowy wskazał, że spadkodawca nie był osobą głuchą, lecz z zaburzeniami mowy. Nie było żadnego kłopotu z odebraniem od niego stosownego oświadczenia woli, a doniosłość sporządzanej czynności była mu dokładnie znana i zrozumiała. Z odwołaniem się do opinii biegłego lekarza psychiatry Sąd Okręgowy wskazał, że spadkodawca nie znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie aktu woli. Uchybienie notariusza, który nie zamieścił w akcie notarialnym wzmianki o pouczeniu co do możności żądania przez spadkodawcę przybrania osoby zaufanej nie może - zdaniem Sądu Okręgowego - stanowić podstawę nieważności testamentu. Sąd drugiej instancji, odwołując się do rozbieżnych poglądów w literaturze przedmiotu co do skutków niedopełnienia niektórych z wymogów przewidzianych w art. 79-85 Prawa o notariacie, przychylił się do poglądu stwierdzającego, że nie każde uchybienie formalne - w tym także stwierdzone w przedmiotowej sprawie - prowadzi do nieważności testamentu.

Kasację wniosła uczest. postęp. Wiesława W.

Skarżąca zarzuciła naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 950 k.c. oraz art. 87 § 1 i 2 w zw. z art. 92 § 3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie przez przyjęcie, że ważny jest testament notarialny bez zachowania wymogów formalnych w przepisach powyżej przewidzianych w odniesieniu do testatora niemogącego mówić ani pisać i wyrażającego swoją wolę w obecności żony - osoby przybranej godnej zaufania powołanej w tym testamencie do spadku.

Wskazując na powyższe, skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za instancję kasacyjną.

Wnioskodawczyni Anna T. wnosiła o oddalenie kasacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według art. 87 § 1 pkt 3 Prawa o notariacie, jeżeli osoba biorąca udział w czynnościach jest niema, notariusz na życzenie takiej osoby powinien przywołać do czynności wskazaną przez nią zaufaną osobę; o powyższym notariusz powinien uprzedzić osoby zainteresowane. O zachowaniu tego warunku, a także o sposobie stwierdzenia tej okoliczności notariusza czyni stosowną wzmiankę w treści sporządzonego dokumentu. Przytoczone w kasacji postanowienia rangi ustawowej stanowią wyraz dążenia prawodawcy, aby osoba dotknięta kalectwem rozrządziła spadkiem z właściwym rozeznaniem i zrozumieniem. Dał temu wyraz także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 lipca 2001 r., III CZP 36/01 (OSNC 2002, nr 1, poz. 7), stwierdzając, że nieważny jest testament osoby głuchej lub głuchoniemej, jeżeli w treści sporządzonego przez notariusza dokumentu brak wzmianki o dopełnieniu przez niego obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora.

Dominujący akcent tej uchwały przeniesiony został na udokumentowanie dopełnienia przez notariusza obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora dotkniętego uszczerbkiem w funkcjonowaniu wymienionych w powołanych przepisach narządów mowy lub słuchu. Inaczej mówiąc, zakres nałożonych na notariusza obowiązków i form współdziałania ma kształtować wysoki stopień pewności wywołania skutków prawnych zamierzonych przez osobę składającą oświadczenie woli stwierdzone w formie aktu notarialnego. Kwestią wstępną jest stwierdzenie ułomności i jej stopnia w odniesieniu do osoby biorącej udział w omawianej czynności. Biegła Iwona K. wykluczyła zakłócenia stanu świadomości czy odchyleń w stanie psychicznym spadkodawcy, stwierdzając w konkluzji swojej opinii, że nie rozpoznaje u niego w dniu 25 października 2000 r. zaburzeń świadomości czy zakłóceń psychicznych uniemożliwiających świadome i swobodne powzięcie decyzji, a także uzewnętrznienie jego woli wobec osób trzecich. Biegła odwołała się do dokumentacji lekarskiej z leczenia szpitalnego. Pierwszy z tych dokumentów stwierdza, że pacjent przybył do szpitala w marcu 2000 r. także z zaburzeniami mowy, co potwierdza rozpoznanie po przyjęciu spadkodawcy także w maju 2000 r. Relacja notariusza św. Cecylii Z. z czynności poprzedzających sporządzenie testamentu wyklucza potraktowanie spadkodawcy jako osoby niemej. Relacje świadków odnoszące się także do okresu sprzed sporządzenia testamentu wskazują na skuteczne kontakty spadkodawcy z otoczeniem i miejscowym środowiskiem. Świadek Danuta M. zeznała, że po wylewie w połowie 2000 r. Piotr T. nadal przychodził do sklepu; miał problemy z wymową, lecz kontakt z nim był możliwy. Spadkodawca komunikował się z otoczeniem (św. Mirosław D.). Miał kłopoty z wymową, można się było z nim porozumieć (św. Jarosław Ż.). Wymawiał pojedyncze słowa, rozumiał w pełni, co się do niego mówi (św. Eugeniusz S.). Treść przesłuchania wniosk. Anny T. potraktowana jako przesądzająca o braku zdolności mówienia stanowi relację o zachowaniu się spadkodawcy, a nie samej możliwości i zdolności wysławiania się w sposób komunikatywny dla otoczenia. Spadkodawcy Piotra T. nie można - przy prawidłowej ocenie materiału dowodowego - włączyć do kręgu niewypowiadających słów. Teza taka zyskała -jak można wnioskować z wielowątkowego uzasadnienia Sądu Okręgowego - uznanie Sądu, który orzekał in iure et in facto co do istoty sprawy. Podzielić należy ustalenie tego Sądu stwierdzające, że spadkodawca w chwili sporządzania testamentu miał ograniczoną sprawność ruchową i zaburzenia mowy, co było następstwem dwóch wylewów krwi do mózgu, które miały miejsce w marcu i maju 2000 r. Spadkodawca wypowiadał pojedyncze słowa lub krótkie zdania, i jak zeznawali świadkowie, można się było porozumieć. Powyższe trafne ustalenia nie pozwalają na uznanie podstawy kasacji z art. 393¹ pkt 1 k.p.c. za usprawiedliwioną.

Dlatego kasacja podlega oddaleniu (art. 393¹² k.p.c.).