Testament notarialny osoby głuchej lub głuchoniemej

Według art. 87 § 1 pkt 3 Prawa o notariacie, jeżeli osoba biorąca udział w czynnościach jest niema, notariusz na życzenie takiej osoby powinien przywołać do czynności wskazaną przez nią zaufaną osobę; o powyższym notariusz powinien uprzedzić osoby zainteresowane. O zachowaniu tego warunku, a także o sposobie stwierdzenia tej okoliczności notariusza czyni stosowną wzmiankę w treści sporządzonego dokumentu.

Postanowienia rangi ustawowej stanowią wyraz dążenia prawodawcy, aby osoba dotknięta kalectwem rozrządziła spadkiem z właściwym rozeznaniem i zrozumieniem. Dał temu wyraz także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 lipca 2001 r., III CZP 36/01, stwierdzając, że nieważny jest testament osoby głuchej lub głuchoniemej, jeżeli w treści sporządzonego przez notariusza dokumentu brak wzmianki o dopełnieniu przez niego obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora. Dominujący akcent tej uchwały przeniesiony został na udokumentowanie dopełnienia przez notariusza obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora dotkniętego uszczerbkiem w funkcjonowaniu wymienionych w powołanych przepisach narządów mowy lub słuchu.

Inaczej mówiąc, zakres nałożonych na notariusza obowiązków i form współdziałania ma kształtować wysoki stopień pewności wywołania skutków prawnych zamierzonych przez osobę składającą oświadczenie woli stwierdzone w formie aktu notarialnego. Kwestią wstępną jest stwierdzenie ułomności i jej stopnia w odniesieniu do osoby biorącej udział w omawianej czynności.

Postanowienie SN z dnia 2 lutego 2005 r., IV CK 453/04

Standard: 54724 (pełna treść orzeczenia)

Nieważny jest testament osoby głuchej lub głuchoniemej, jeżeli w treści sporządzonego przez notariusza dokumentu brak wzmianki o dopełnieniu przez niego obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora (art. 87 § 1 pkt 2 w związku z art. 92 § 3 zdanie drugie ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. Nr. 22, poz. 91 ze zm.).

Forma aktu notarialnego zastrzegana jest dla czynności prawnych mających istotne znaczenie dla obrotu. Forma ta daje podmiotowi dokonującemu takiej czynności wysoki stopień pewności wywołania skutków prawnych zamierzonych przez niego. Sporządzenie dokumentu przez notariusza, który działa jako osoba zaufania publicznego (art. 2 § 1 pr. not), powinno stanowić gwarancję zachowania wszystkich wymagań dotyczących dokonywanej czynności, zarówno odnoszących się do treści, jak i formy. Osiągnięciu tego celu służą dodatkowe wymagania w sytuacji, gdy podmiotem dokonującym czynności jest m.in. osoba głucha lub głuchoniema. Przy składaniu oświadczenia woli przez testatora często obecny jest jedynie notariusz - ustawa nie wymaga bowiem obecności świadków. Treść sporządzonego dokumentu powinna zatem odzwierciedlać wszystkie okoliczności złożenia oświadczenia przez spadkodawcę, w tym dopełnienie przez notariusza obowiązków wynikających z ustawy.

Z treści dokumentu zawierającego oświadczenie woli testatora głuchego lub głuchoniemego powinno wynikać, w jaki sposób notariusz nawiązał z nim kontakt, czy był przywołany biegły, a także (ewentualnie) osoba zaufana wskazana przez spadkodawcę. Wzmianka taka wskazuje, w jaki sposób notariusz dopełnił ciążącego na nim obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla osoby głuchej lub niemej. Dopełnienie tego obowiązku nabiera dodatkowego znaczenia przy sporządzaniu testamentu, który jest czynnością mortis causa. Czynność wywierająca skutek po śmierci podmiotu, który jej dokonał, powinna być sporządzona w sposób wyłączający (lub przynajmniej minimalizujący) wątpliwości dotyczące zarówno treści, jak i zachowania wymagań formalnych.

Odczytanie testamentu osobie głuchej lub głuchoniemej nie spełni przypisanej mu roli. Osoba głucha (głuchoniema) nie usłyszy bowiem tego, co zostało odczytane. Wskazanie w sporządzonym akcie sposobu porozumienia się z osobą głuchą lub głuchoniemą będzie jednocześnie wskazywać, w jaki sposób dopełniono obowiązku "odczytania" aktu. W grę może bowiem wchodzić zarówno przełożenie odczytanych słów na język migowy, jak i odczytywanie aktu w taki sposób, aby spadkodawca głuchy lub głuchoniemy mógł zrozumieć wypowiadane słowa śledząc ruchy warg notariusza lub innej osoby.

Uchwała SN z dnia 19 lipca 2001 r., III CZP 36/01

Standard: 12955 (pełna treść orzeczenia)