Czynność z osobą głuchą lub głuchoniemą (art. 87 § 1 ust. 3 Pr.Not.)

Według art. 87 § 1 pkt 3 Prawa o notariacie, jeżeli osoba biorąca udział w czynnościach jest niema, notariusz na życzenie takiej osoby powinien przywołać do czynności wskazaną przez nią zaufaną osobę; o powyższym notariusz powinien uprzedzić osoby zainteresowane. O zachowaniu tego warunku, a także o sposobie stwierdzenia tej okoliczności notariusza czyni stosowną wzmiankę w treści sporządzonego dokumentu.

Postanowienia rangi ustawowej stanowią wyraz dążenia prawodawcy, aby osoba dotknięta kalectwem rozrządziła spadkiem z właściwym rozeznaniem i zrozumieniem. Dał temu wyraz także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 lipca 2001 r., III CZP 36/01, stwierdzając, że nieważny jest testament osoby głuchej lub głuchoniemej, jeżeli w treści sporządzonego przez notariusza dokumentu brak wzmianki o dopełnieniu przez niego obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora. Dominujący akcent tej uchwały przeniesiony został na udokumentowanie dopełnienia przez notariusza obowiązku przekonania się, że treść dokonanej czynności jest dokładnie znana i zrozumiała dla testatora dotkniętego uszczerbkiem w funkcjonowaniu wymienionych w powołanych przepisach narządów mowy lub słuchu.

Inaczej mówiąc, zakres nałożonych na notariusza obowiązków i form współdziałania ma kształtować wysoki stopień pewności wywołania skutków prawnych zamierzonych przez osobę składającą oświadczenie woli stwierdzone w formie aktu notarialnego. Kwestią wstępną jest stwierdzenie ułomności i jej stopnia w odniesieniu do osoby biorącej udział w omawianej czynności. 

Postanowienie SN z dnia 2 lutego 2005 r., IV CK 453/04

Standard: 54725 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z treścią art. 87 § 1 Pr.not., jeżeli osoba biorąca udział w czynności jest głucha lub głuchoniema, notariusz jest obowiązany przekonać się, że treść czynności jest jej dokładnie znana i zrozumiała, przy czym notariusz może przywołać do czynności biegłego (pkt 2). Dodatkowo ustawa nakłada na notariusza obowiązek uprzedzenia takiej osoby, że może ona domagać się przywołania do czynności wskazanej przez nią, zaufanej osoby (pkt 3). O zachowaniu tych warunków notariusz ma obowiązek uczynić stosowną wzmiankę w treści sporządzonego dokumentu (art. 87 § 2 Pr.not.).

Obowiązek uczynienia stosownej wzmianki odnosi się także do aktu notarialnego, zgodnie bowiem z art. 92 § 3 zdanie drugie Pr.not. akt notarialny powinien zawierać stwierdzenia, których potrzeba umieszczenia w akcie wynika z Prawa o notariacie, przepisów szczególnych lub woli stron.

Obowiązek zamieszczenia wzmianki o dopełnieniu obowiązków określonych art. 87 § 1 pkt 2 i 3 wynika z art. 87 § 2 Pr.not. Konieczność zachowania przez notariusza przedstawionych wymagań staje się szczególnie istotna w przypadkach dokonywania czynności jednostronnych, jak m. in. testament.

Dopełnienie przez notariusza obowiązku określonego w art. 87 § 1 pkt 2 Pr.not. pozostaje w ścisłym związku z obowiązkiem odczytania aktu przez notariusza lub inną osobę przed jego podpisaniem. Przy odczytaniu notariusz powinien się przekonać, że osoby biorące udział w czynności dokładnie rozumieją treść oraz znaczenie aktu, a akt jest zgodny z ich wolą (art. 94 § 1 Pr.not.). Stwierdzenie, że akt został odczytany, przyjęty i podpisany powinno znaleźć się w sporządzonym dokumencie (art. 92 § 1 pkt 7 Pr.not.).

Odczytanie sporządzonego w formie aktu notarialnego testamentu pozwala notariuszowi przekonać się, czy testator rozumie treść dokonanych rozrządzeń oraz czy są one zgodne z jego wolą. Pozwala to dodatkowo na przekonanie się, czy spadkodawca działa z zamiarem dokonania rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci (działa cum animo testandi). Odczytanie testamentu osobie głuchej lub głuchoniemej nie spełni przypisanej mu roli. Osoba głucha (głuchoniema) nie usłyszy bowiem tego, co zostało odczytane. Wskazanie w sporządzonym akcie sposobu porozumienia się z osobą głuchą lub głuchoniemą będzie jednocześnie wskazywać, w jaki sposób dopełniono obowiązku „odczytania” aktu. W grę może bowiem wchodzić zarówno przełożenie odczytanych słów na język migowy, jak i odczytywanie aktu w taki sposób, aby spadkodawca głuchy lub głuchoniemy mógł zrozumieć wypowiadane słowa, śledząc ruchy warg notariusza lub innej osoby.

Uchwała SN z dnia 19 lipca 2001 r., III CZP 36/01

Standard: 54726 (pełna treść orzeczenia)