Postanowienie z dnia 2004-03-25 sygn. II CK 105/03

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CK 105/03

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 25 marca 2004 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Kazimierz Zawada.

Sędziowie: SN Mirosław Bączyk, SA Katarzyna Tyczka-Rote (spr.).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Heleny Ś., Alicji N. i Jolanty K. przy uczestnictwie Klary K. i Lucjana K. o stwierdzenie zasiedzenia, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 marca 2004 r., kasacji wnioskodawczyń od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 13 listopada 2002 r., uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ł., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 28 stycznia 2002 r. Sąd Rejonowy w Ł. oddalił wniosek Heleny Ś., Alicji N. i Jolanty K. o stwierdzenie, że Helena i Józef małżonkowie Ś. w dniu 1 lutego 1986 r. nabyli przez zasiedzenie do wspólności ustawowej małżeńskiej ustanowione przez Skarb Państwa w dniu 1 lutego 1966 r. na rzecz uczestników postępowania - małżonków Klary i Lucjana K. - prawo użytkowania wieczystego nieruchomości o pow. 159 m² oznaczonej jako działka nr 270/3, położonej w Ł. przy ul. D. (...) i objętej księgą wieczystą KW nr 27133. Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia:

4 września 1963 r. na rzecz małżonków Józefa i Heleny Ś. oraz na rzecz małżonków Henryka i Krystyny Ś. ustanowione zostało w udziałach po 1/2 prawo użytkowania wieczystego nieruchomości w Ł. przy ul. D. (...) o powierzchni 7 arów, dla której prowadzona była księga wieczysta KW nr 18279.

1 lutego 1966 r. na sąsiedniej działce przy ul. D. (...) o pow. 1064 m² (KW nr 27133) ustanowione zostało użytkowanie wieczyste na rzecz uczestników postępowania małżonków Klary i Lucjana K. Użytkownicy obydwu działek objęli je w posiadanie jeszcze przed ustanowieniem praw użytkowania wieczystego, przy czym pierwsi weszli w posiadanie gruntu małżonkowie Ś.i Ś., a następnie swoją nieruchomość objęli uczestnicy, którzy zaakceptowali stan granic między nieruchomościami wyznaczony przez sąsiadów i nie skontrolowali, czy ich działka ma prawidłowy obszar.

Dopiero w 1994 r. wyszło na jaw, że od początku małżonkowie Ś. i Ś. zajęli stanowiącą przedmiot niniejszego postępowania część nieruchomości uczestników o pow. 159 m². W dokonanym wówczas podziale geodezyjnym grunt ten został oznaczony jako działka nr 270/3. Był to pas ziemi biegnący wzdłuż granicy między działkami. Do 1975 r. z tego gruntu korzystali wspólnie, jako z ogrodu i zagrody dla kur, współużytkownicy wieczyści nieruchomości przy ul D. (...) i (...) (bracia Ś. i Ś. z żonami).

Postanowieniem z dnia 27 października 1975 r. Sąd Rejonowy w Ł. dokonał podziału do użytkowania nieruchomości przy ul. D. (...) i (...) w ten sposób, że przydzielił Józefowi i Helenie małżonkom Ś. część graniczącą z posesją uczestników, a Henrykowi i Krystynie małżonkom Ś. drugą część nieruchomości. W wyniku dokonanego podziału pas gruntu formalnie należący do uczestników posiadali od tego czasu Józef i Helena Ś.

W 1994 r. w drodze ugody zawartej przed Sądem Rejonowym w Ł. współużytkowanie wieczyste nieruchomości przy ul. D. (...) i (...) zostało zniesione w ten sposób, że Henryk i Krystyna Ś. otrzymali prawo wieczystego użytkowania działki o pow. 438 m², a Józef i Helena Ś. - prawo użytkowania wieczystego działki o pow. 290 m² (w podziale nie był uwzględniony sporny pas nieruchomości, użytkowany od 1975 r. przez Józefa i Helenę Ś.). W tym czasie pomiędzy użytkownikami wieczystymi obydwu działek toczyły się pertraktacje co do warunków odkupienia przez małżonków Ś. i Ś. działki 270/3. Rozmowy ostatecznie nie doprowadziły do uregulowania praw do gruntu.

Józef Ś. zmarł 27 czerwca 1995 r., a spadek po nim nabyły po 1/3 wnioskodawczynie - żona Helena Ś. oraz córki Jolanta K. i Alicja N.

Na mocy decyzji z dnia 25 września 1998 r. prawo wieczystego użytkowania m.in. spornej działki nr 270/3 zostało przekształcone na prawo własności. W 1999 r. uczestnicy zaczęli stawiać słupki zgodnie z prawidłowym przebiegiem granicy między nieruchomościami, tak by przyłączyć działkę 270/3 do swojej posesji.

Na podstawie poczynionych ustaleń Sąd Rejonowy stwierdził, że wprawdzie przy zachowaniu przesłanek z art. 172 k.c. jest możliwe nabycie prawa użytkowania wieczystego przez zasiedzenie, biegnące przeciwko użytkownikowi wieczystemu nieruchomości, jednak tylko wówczas, kiedy posiadacz włada zasiadywaną nieruchomością jak użytkownik wieczysty. Zdaniem Sądu, władztwo nad spornym pasem gruntu, wykonywane przez małżonków Ś. najpierw wraz z małżonkami Ś., a potem samodzielnie, miało charakter władania jak właściciel, a nie jak użytkownik wieczysty, wobec czego nie mogło doprowadzić do nabycia przez zasiedzenie użytkowania wieczystego.

Apelację wnioskodawczyń od powyższego postanowienia Sąd Okręgowy w Ł. oddalił postanowieniem z dnia 13 listopada 2002 r., jednak z odmiennym uzasadnieniem. Sąd ten przyjął na podstawie stanu faktycznego ustalonego przez Sąd Rejonowy, że władztwo wykonywane przez Józefa i Helenę małżonków Ś. oraz ich następców prawnych w stosunku do posiadanej przez nich działki 270/3 nie różniło się od władztwa wykonywanego nad resztą ich nieruchomości, do której działka ta była włączona, nie miało zatem charakteru wyłącznie właścicielskiego i nie stało na przeszkodzie nabyciu przez zasiedzenie (na podstawie stosowanego w drodze analogii art. 172 k.c.) prawa użytkowania wieczystego działki nr 270/3. Do nabycia tego prawa nie doszło jednak z innych przyczyn.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że do czasu zakończenia postępowania sądowego w sprawie dokonania podziału nieruchomości przy ul. D. (...) i (...) do użytkowania pomiędzy małżonków Ś. i Ś. tj. do 17 grudnia 1975 r. (data uprawomocnienia się postanowienia sądu rejonowego) obydwie rodziny wspólnie korzystały z pasa gruntu należącego do uczestników. Termin zasiedzenia jednak nie upłynął w czasie wspólnego posiadania, ponieważ zaczął biec dopiero od 1 lutego 1966 r., kiedy to ustanowione zostało użytkowanie wieczyste na rzecz uczestników.

Sąd ocenił, że objęcie działki 270/3 przez Józefa i Helenę Ś. w wyłączne posiadanie od 17 grudnia 1975 r. nie nastąpiło w wyniku umownego przekazania im posiadania tego gruntu przez Henryka i Krystynę Ś. W konsekwencji uznał, że nie ma podstaw do zaliczenia poprzedniego okresu posiadania do biegu terminu zasiedzenia i dopiero od tego dnia liczyć należy okres samoistnego posiadania działki przez małżonków Ś. W rezultacie, zdaniem Sądu, do zasiedzenia nie doszło, bowiem od dnia objęcia spornego pasa w posiadanie nie upłynął jeszcze okres trzydziestoletni, konieczny by nastąpiło nabycie praw do nieruchomości przez zasiedzenie.

W kasacji od powyższego postanowienia wnioskodawczynie przywołały podstawę naruszenia prawa materialnego (art. 393¹ pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), a konkretnie zarzuciły:

- naruszenie art. 172 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na ustaleniu, że Józef i Helena Ś, by uzyskać prawo wieczystego użytkowania działki 270/3 przez zasiedzenie powinni być, lecz nie byli samoistnymi posiadaczami tej nieruchomości przez okres 30 lat, podczas gdy zastosowanie winien znaleźć art. 172 k.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji, określający okres zasiedzenia na 20 lat;

- naruszenie art. 348 k.c. oraz art. 176 § 1 k.c. w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej cytowaną ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. przez ich niezastosowanie i odmowę doliczenia do okresu posiadania przez małżonków Ś. okresu posiadania przez nich działki wspólnie z małżonkami Ś. od dnia 1 lutego 1966 r.

We wnioskach skarżące domagają się zmiany zaskarżonego postanowienia przez stwierdzenie, że Helena i Józef małżonkowie Ś. w dniu 1 lutego 1986 r. lub w dniu 27 maja 1994 r. nabyli przez zasiedzenie do wspólności ustawowej małżeńskiej prawo wieczystego użytkowania dzałki położonej w D.(...), objętej księgą wieczystą KW 27133 i zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawczyń kosztów postępowania według norm przepisanych, ewentualnie uchylenia tego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ł. przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Na wstępie stwierdzić należy, że stanowisko Sądów obydwu instancji o dopuszczalności nabycia przez zasiedzenie, biegnące przeciwko posiadaczowi wieczystemu nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego tej nieruchomości, jest trafne. Mimo zmian ustrojowych, jakie nastąpiły w okresie po podjęciu przez Sąd Najwyższy w dniu 11 grudnia 1975 r. uchwały, akceptującej analogiczne stosowanie przepisów o nabyciu własności przez zasiedzenie do użytkowania wieczystego (III CZP 63/75, OSNC 1976/12/259), przyjęty w niej pogląd nie tylko nie stracił aktualności, lecz nawet stał się tym bardziej uzasadniony, że w wyniku dokonanej ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. nowelizacji przepisów kodeksu cywilnego poszerzony został krąg podmiotów, na rzecz których może być ustanowione użytkowanie wieczyste, co upowszechniło ten rodzaj prawa do nieruchomości.

Istota problemu, jaki występuje w rozpatrywanej sprawie, sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy zmiany w zakresie samoistnego posiadania nieruchomości, wynikłe z przeprowadzonego w okresie biegu terminu zasiedzenia podziału quoad usum powodują, że posiadaczom, którzy w wyniku tego podziału pozostali w posiadaniu działki, co do której biegnie zasiedzenie, liczyć należy bieg zasiedzenia na nowo od chwili zmian w stanie posiadania, czy też występuje po ich stronie ciągłość władania nieruchomością.

Przesłanką nabycia wieczystego użytkowania przez zasiedzenie jest samoistne posiadanie nieruchomości w zakresie takiego prawa przez odpowiedni okres czasu (art. 172 k.c.). Samoistne posiadanie nieruchomości polega w tym wypadku na faktycznym władaniu nią jak wieczysty użytkownik (art. 336 k.c.).

Jeżeli nieruchomością włada samoistnie kilka osób (w rozpatrywanej sprawie - dwa małżeństwa), o charakterze posiadania decyduje ich przekonanie o zakresie wykonywanego prawa. Niewątpliwe jest, że sporny pas gruntu był przez małżonków Ś. i Ś. traktowany tak samo jak reszta nieruchomości, a zatem jak grunt we współużytkowaniu wieczystym przysługującym każdemu z małżeństw do wspólności majątkowej po 1/2. W takim też zakresie biegło dla obu par zasiedzenie w okresie od ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz uczestników (1 lutego 1966 r.).

W grudniu 1975 r., w wyniku przeprowadzonego zgodnie przez małżonków Ś. i Ś. podziału nieruchomości quad usum, który to podział objął także sporną działkę (od 1994 r. oznaczoną jako 270/3), posiadanie tej działki przeszło na małżonków Ś. Od tego czasu posiadali ją na wyłączność. Z tego faktu Sąd Okręgowy wysnuł wniosek, że zasiedzenie na rzecz małżonków Ś. zaczęło biec na nowo od dnia 17 grudnia 1975 r., bowiem nie było ono kontynuacją dotychczasowego współposiadania.

Z takim poglądem nie sposób się zgodzić.

Po pierwsze - skoro małżonkowie Ś. do tej pory władali spornym gruntem w granicach praw współużytkowników wieczystych w 1/2, to co najmniej w tym zakresie posiadanie całości działki 270/3 było kontynuacją wcześniejszego stanu faktycznego.

Po drugie, na co słusznie zwracają uwagę skarżące, przejmując w wyniku uregulowań zawartych w postanowieniu z 27 października 1975 r. posiadanie w zakresie realizowanym dotąd przez małżonków Ś. małżonkowie Ś. wchodzili w prawa poprzedników (art. 176 k.c.). Wprawdzie Sąd Okręgowy uznał, że dla przyjęcia ciągłości posiadania przez małżonków Ś. w zakresie władztwa ustępujących współposiadaczy byłaby konieczna umowa o przeniesieniu posiadania, której istnienia nie stwierdził. Jednak art. 348 k.c. za podstawową formę przejścia posiadania uznaje wydanie rzeczy. Realizacja postanowienia z dnia 27 października 1975 r. polegała zaś właśnie na wydaniu (pozostawieniu) małżonkom Ś. przez małżonków Ś. m.in. spornej działki do wyłącznego korzystania. Taka formuła podziału nieruchomości do korzystania była uzgodniona przez obydwa małżeństwa. Nie sposób więc przyjąć, że do objęcia posiadania działki 270/3 w końcu 1975 r. doszło w wyniku samowolnego zawładnięcia nią przez małżonków Ś. po wyzuciu poprzedników z posiadanego przez nich udziału wbrew ich woli. W piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się, że doliczenie posiadania poprzednika nie jest dopuszczalne wówczas, kiedy następca objął posiadanie samowolnie (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1986 r., III CRN 60/86, OSNCP 1987/9/138 oraz postanowienie z dnia 18 kwietnia 1997 r., III CKN 35/97, niepubl.), kiedy poprzednik zrezygnował z posiadania oraz kiedy jego posiadanie nie miało charakteru samoistnego. Żadna z tych sytuacji nie zachodzi w rozpatrywanej sprawie.

W konsekwencji podzielić należało stanowisko skarżących, że okres zasiedzenie w stosunku do nich oceniać należało przyjmując, że zmiany w stanie posiadania spornej działki, dokonane w 1975 r. uprawniały małżonków Ś. do traktowania okresu władania tą działką przez Helenę i Józefa Ś. wspólnie z małżonkami Ś. jako podlegającego w całości zaliczeniu do okresu zasiedzenia. Zgłoszone przez wnioskodawczynie zarzuty naruszenia prawa materialnego okazały się więc uzasadnione.

W tej sytuacji zaskarżone postanowienie, które było konsekwencją odmiennej oceny sytuacji prawnej posiadaczy spornej działki, podlegało uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ł. na podstawie art. 393¹³ § 1 k.p.c. Orzeczenie o kosztach procesu uzasadnia art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., art. 391 § 1 k.p.c. i art. 393¹⁹ k.p.c.