Uchwała z dnia 1991-11-14 sygn. III CZP 112/91

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 112/91

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 14 listopada 1991 r.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Elżbiety P. działającą imieniem własnym oraz małol. powodów Krzysztofa P. i Anny P. przeciwko Krzysztofowi W. i Państwowemu Zakładowi Ubezpieczeń - Inspektorat w J. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Przemyślu postanowieniem z dnia 12 września 1991 r. I Cr 253/91 do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy współpozwanemu w procesie będącemu współuczestnikiem koniecznym i jednolitym przysługuje prawo zaskarżenia wyroku oddalającego powództwo w stosunku do drugiego współuczestnika?"

podjął następującą uchwałę:

Współpozwąnemu będącemu w procesie współuczestnikiem koniecznym i jednolitym nie przysługuje legitymacja do zaskarżenia wyroku oddalającego powództwo w stosunku do drugiego współuczestnika.

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Przemyślu powstało na tle następującego stanu faktycznego.

Powodowie twierdzili, że w wyniku uderzenia przez pozwanego Krzysztofa W. i związanego z tym upadku na jezdnię, ich mąż i ojciec Marian P. doznał poważnych obrażeń ciała, w wyniku czego zmarł w dniu 30. V. 1989 r. Powołując się na powyższe powodowie wystąpili przeciwko pozwanym Krzysztofowi W. i Państwowemu Zakładowi Ubezpieczeń -Inspektoratowi w J. z roszczeniami przewidzianymi w art. 446 k.c.

Wyrokiem częściowym z 24. V. 1991 r. Sąd Rejonowy w Jarosławiu oddalił powództwo przeciwko Państwowemu Zakładowi Ubezpieczeń - Inspektoratowi w J. Sąd Wojewódzki w Przemyślu rozpoznając sprawę na skutek rewizji pozwanego Krzysztofa W. od powyższego wyroku i rozważając treść § 6 ust 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 10. VII. 1985 r. w sprawie odpowiedzialności cywilnej rolników (Dz.U. nr 33, poz. 146) uznał, że pozwanych łączy współuczestnictwo konieczne, które jednocześnie jest współuczestnikiem jednolitym, gdyż prawa i obowiązki obu pozwanych wynikające z konkretnego stosunku prawnego, którego proces dotyczy, muszą być ukształtowane w sposób jednakowy w przypadku, gdyby w grę nie weszło wyłączenie odpowiedzialności PZU przewidziane w § 3 powołanego rozporządzenia. Mając na uwadze charakter współuczestnictwa Sąd powziął wątpliwość, czy wbrew stanowisku wyrażonemu przez Sąd Najwyższy w orzeczeniach: z 4. IX. 1967 r. I PR 245/67 (OSN 1968, poz. 70) i z 12. XII. 1983 r. II CR 393/83 współpozwanemu będącemu współuczestnikiem koniecznym i jednolitym przysługuje prawo zaskarżenia wyroku oddalającego powództwo w stosunku do drugiego współuczestnika.

Sąd Najwyższy udzielając odpowiedzi zawartej w uchwale miał na uwadze, co następuje:

W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy kilkakrotnie wyraził stanowisko, że współpozwanemu w procesie nie przysługuje prawo zaskarżenia wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do pozostałych pozwanych. I tak w wyroku z 5. XI. 1966 r. U CR 387/66 (OSN z 1967 r., poz. 133) Sąd Najwyższy stwierdził, że pozwany będący jednym z dłużników solidarnych nie może zaskarżyć wyroku w części oddalającej powództwo w stosunku do pozostałych dłużników, nie może kwestionować cofnięcia wobec nich pozwu i umorzenia w tej części postępowania, naruszenie treści art. 203 § 4 k.p.c. może być podstawą środka odwoławczego powoda, a nie pozwanego będącego jednym z dłużników solidarnych. Podobne stanowisko, co w powołanym wyżej orzeczeniu, zajął Sąd Najwyższy w wyroku, wskazanym w uzasadnieniu pytania prawnego, z 4. IX. 1967 r. I PR 245/67 (OSNCP z 1968 r., poz. 70) formułując tezę, że współpozwanemu w procesie nie przysługuje prawo zaskarżenia wyroku w części oddalającej powództwo w całości lub części w stosunku do pozostałych pozwanych także wówczas, gdy uwzględnienie powództwa w stosunku do innych pozwanych, mogłoby mieć wpływ na zakres odpowiedzialności skarżącego. Zaskarżenie wyroku w części oddalającej powództwo względem innych pozwanych może nastąpić tylko przez powoda.

W ostatnim okresie Sąd Najwyższy dwukrotnie rozważał ten problem. W uchwale z 22. IV. 1991 r. III CZP 34/91 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że rewizja pozwanej w części zaskarżającej oddalenie powództwa w stosunku do współpozwanego podlega - jako niedopuszczalna -odrzuceniu. W uzasadnieniu tej uchwały sąd przyjął, że współuczestnik nie jest nigdy legitymowany do zaskarżenia orzeczenia przeciwko współuczestnikowi występującemu po tej samej stronie. W wypadku współuczestnictwa koniecznego nie jest to możliwe, gdyż współuczestnicy stanowią jedną stronę procesową.

Za niedopuszczalnością zaskarżenia przez współpozwanego wyroku w stosunku do innego pozwanego i to na tle stanu faktycznego i prawnego zbliżonego do zachodzącego w niniejszej sprawie wypowiedział się też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 4. X. 1990 r. IV CR 280/90. Najogólniej ujmując sąd ten przyjął, że za niedopuszczalnością rewizji przemawia brak substratu zaskarżenia, skoro sąd orzekł tylko o zasadzie odpowiedzialności PZU wobec powoda, nie wydając żadnego rozstrzygnięcia w stosunku do współpozwanego -sprawcy szkody.

Za ugruntowane więc należy uznać stanowisko Sądu Najwyższego odmawiającego współpozwanemu w procesie legitymacji do zaskarżenia orzeczenia w części oddalającej powództwo w stosunku do innego współpozwanego.

Stanowisko to należy uznać za prawidłowe nie tylko na tle współuczestnictwa formalnego czy materialnego, ale także w przypadku biernego współuczestnictwa koniecznego i jednolitego.

Kodeks postępowania cywilnego wyraził w art. 73 § 1 i w art. 74 k.p.c. zasadę samodzielności działania współuczestników w procesie. Przepis art. 73 § 2 k.p.c. zawierający ustawową definicję współuczestnictwa jednolitego przewiduje pewne zawężenie tej samodzielności. Istotną cechą współuczestnictwa jednolitego jest to, że czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec nie działających. Ustawodawca, dopuszczając do takiego wyjątku od zasady samodzielności działań współuczestników, chciał ich ochronić przed ujemnymi następstwami zaniechań procesowych, ze względu na to, że wyrok ma niepodzielnie dotyczyć wszystkich. Należy podkreślić, że przy takim unormowaniu współuczestnicy mogą odnieść jedynie korzyść, a nie szkody z czynności działających. Za taką interpretacją przemawia okoliczność, że zgodnie z treścią art. 73 § 2 zdanie ostatnie k.p.c. do dokonania czynności dyspozycyjnych wymagana jest zgoda wszystkich współuczestników jednolitych. Współuczestnik wnosząc więc rewizję od wyroku uwzględniającego powództwo wywołuje skutek procesowy w stosunku (na korzyść) do wszystkich pozostałych współuczestników. W żadnym jednak razie współuczestnik nie jest legitymowany do zaskarżenia wyroku oddalającego powództwo w stosunku do innego współuczestnika, gdyż nie byłaby to czynność, z której nie działający współuczestnik mógł odnieść korzyść, a nie szkodę.

Ponadto za stanowiskiem, iż legitymowanym do zaskarżenia wyroku oddalającego powództwo w stosunku do jednego ze współuczestników jest tylko strona przeciwna, a nie współuczestnik występujący po tej samej stronie, przemawia zasada dwu- stronności procesu cywilnego. Dopuszczenie do zaskarżenia przez współpozwanego wyroku oddalającego powództwo w stosunku do innego współpozwanego prowadziłoby do naruszenia tej zasady i rozstrzygania sporu między współuczestnikami. występującymi po tej samej stronie procesowej.

Z tych wszystkich względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.