Wyrok z dnia 2003-11-19 sygn. V CK 455/02

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V CK 455/02

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 19 listopada 2003 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Mirosława Wysocka.

Sędziowie: SN Maria Grzelka (sprawozdawca), SA Grzegorz Misiurek.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości Fabryki Maszyn "F." S.A. w W. przeciwko "F.H." Spółce z o.o. w W. o ochronę znaków towarowych, po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 listopada 2003 r., kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 2 sierpnia 2002 r.

oddala kasację i zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 700,- (siedemset) złotych tytułem kosztów procesu za instancję kasacyjną.

Uzasadnienie

Syndyk masy upadłości Fabryki Maszyn "F." S.A. w W. w pozwie o ochronę znaków towarowych wniósł o nakazanie pozwanej, aby usunęła z produkowanych przez siebie ładowarek i ciągników określone znaki słowne i słowno-graficzne oraz zaniechała oznaczania produkowanych przez siebie maszyn określonymi znakami towarowymi i wprowadzania tak oznaczonych produktów do obrotu. Ponadto domagał się nakazania pozwanej, aby ogłosiła w "Rzeczpospolitej" i w "Gazecie Wyborczej" oświadczenie o przyznaniu, że naruszała prawa Fabryki Maszyn "F." S.A. w W. do określonych znaków towarowych i wyrażeniu ubolewania z powodu dokonanych naruszeń. Powołał się na przysługujące Fabryce uprawnienia z rejestracji przedmiotowych znaków towarowych i na bezskuteczność umowy z dnia 10 lipca 1999 r. mającej być - według oceny pozwanej - podstawą nabycia przez pozwaną praw do znaków towarowych. Sąd Okręgowy w W. oddalił powództwo, uznając, że umowa z dnia 10 lipca 1999 r. Fabryka Maszyn "F." S.A. w W. przeniosła na pozwaną prawa z rejestracji znaków towarowych. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, datę pewną przewidzianą w art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1985 r. o znakach towarowych (Dz. U. Nr 5, poz. 17 ze zm.) umowa z dnia 10 lipca 1999 r. uzyskała w trybie art. 81 § 2 pkt 1 k.c. przez to, że w piśmie Urzędu Skarbowego z dnia 30 września 1999 r., skierowanym do Fabryki Maszyn "F.", umowa ta została wymieniona. Sąd Okręgowy wyraził też pogląd, że nie zachodziły przeszkody do skutecznego przeniesienia praw z rejestracji znaków towarowych w świetle art. 16 ust. 1 ustawy o znakach towarowych. W wyniku apelacji powoda Sąd Apelacyjny w W. zaskarżonym wyrokiem zmienił wyrok Sądu Okręgowego i powództwo uwzględnił. Sąd Apelacyjny stwierdził, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, iż na podstawie art. 81 § 2 k.c. czynność prawna może uzyskać walor daty pewnej, jednakże stanowisko to budzi wątpliwości w świetle wypowiedzi przedstawicieli doktryny. Nie rozstrzygając nasuwających się wątpliwości interpretacyjnych, Sąd Apelacyjny uznał, że w każdym razie w okolicznościach rozpoznawanej sprawy brak było podstaw do uznania, że umowa z dnia 10 lipca 1999 r. uzyskała datę pewną i w konsekwencji przeniosła na pozwaną prawa do znaków towarowych. Zdaniem Sądu, stwierdzenie dokonania czynności, o którym mowa w art. 81 § 2 pkt 1 k.c. wymaga, aby w dokumencie urzędowym znalazło się wyraźne odniesienie do faktu dokonania czynności i do dokumentu czynność tę obejmującego. Pismo Urzędu Skarbowego z dnia 30 września 1999 r. - powyższego wymogu nie spełnia, ponieważ wzmiankuje o umowie o przejęcie długu, a nie o przeniesieniu praw z rejestracji znaków towarowych, sama zaś umowa z dnia 10 lipca 1999 r. zatytułowana "o przejęcie długu" również nie zawiera wprost stwierdzenia co do przeniesienia praw z rejestracji znaków towarowych. Ustalenie powyższego możliwe było dopiero w drodze wykładni treści ww. umowy przy wykorzystaniu m.in. innego dokumentu sporządzonego przez strony w dniu 20 października 1999 r. Ostatecznie, za okoliczność przesądzającą o nieważności umowy o przeniesienie praw z rejestracji znaków z powodu braku daty pewnej Sąd Apelacyjny uznał brak powołania się w piśmie Urzędu Skarbowego na czynność przeniesienia praw do znaków i brak wzmiankowania w tym piśmie o istnieniu oświadczenia stron z dnia 20 października 1999 r.

W kasacji pozwana zarzuciła naruszenie prawa materialnego - art. 81 § 2 pkt 1 k.c. przez błędną wykładnię i przyjęcie, że nie zostały spełnione przesłanki ważności dokonanego przez strony przeniesienia praw do znaków towarowych, oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 328 § 2 i 233 § 1 w zw. z art. 382 i 391 § 1 k.p.c. przez pominięcie i nieustosunkowanie się do całości zebranego materiału dowodowego, co miało wpływ na wynik postępowania. Skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania lub o zmianę tego wyroku i oddalenie powództwa. W uzasadnieniu podstaw kasacyjnych podniosła w szczególności, że umowa z dnia 10 lipca 1999 r., określona przez strony jako umowa o przejęcie długu, była w rzeczywistości czynnością prawną wzajemną, w ramach której Fabryka Maszyn "F.", w zamian za przejęcie przez pozwaną długów Fabryki wobec oznaczonego wierzyciela, przeniosła na pozwaną całość przysługujących jej w ramach własności intelektualnej i przemysłowej praw do produkcji, sprzedaży i korzystania z dokumentacji konstrukcyjno-technologicznej oznaczonych typów maszyn marki "F.". Zdaniem skarżącej, dokonanie tej właśnie czynności prawnej stwierdził Urząd Skarbowy w piśmie z dnia 30 września 1999 r., identyfikując ją poprzez oznaczenie daty i nadanego jej przez strony tytułu, co było wystarczające dla spełnienia ustawowej przesłanki "stwierdzenie dokonania czynności w dokumencie urzędowym".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W dniu 10 lipca 1999 r. pomiędzy Fabryką Maszyn "F." S.A. i pozwaną Spółką z o.o. "F.H." zawarta została umowa nazwana umową o przejęcie długu, na mocy której pozwana przejęła dług Fabryki wobec osoby trzeciej w wysokości 2.515.000 złotych, a Fabryka w zamian przeniosła na pozwaną całość przysługujących jej w ramach własności intelektualnej i przemysłowej praw do produkcji i korzystania z dokumentacji konstrukcyjno-technologicznej określonych typów ładowarek budowlanych, kopalnianych i rolniczych oraz wózków; wartość przenoszonych praw strony określiły na kwotę 2.000.000 złotych. Dla celów dowodowych strony zobowiązały się ustalić szczegółowe warunki przejęcia praw w odrębnym pisemnym porozumieniu. W dniu 25 października 1999 r. sporządzone zostało oświadczenie o przejściu praw, w którym na oznaczenie rodzaju tych praw strony użyły m.in. określenia "wszelkie prawa do znaków towarowych i patentów". Wcześniej, w dniu 30 września 1999 r. Urząd Skarbowy wystosował do określonych osób na adres siedziby Fabryki "F." pismo wzywające do stawienia się w celu złożenia dodatkowych wyjaśnień w zakresie przejęcia długu przez Spółkę z o.o. "F.H." z zaznaczeniem, że chodzi o umowę z dnia 10 lipca 1999 r.

Powyższe okoliczności były bezsporne i zostały w całości uwzględnione w zaskarżonym wyroku jako podstawa ustaleń faktycznych, stanowiących punkt wyjścia dla rozważań natury prawnej w kwestii, czy Fabryka "F." przeniosła na pozwaną prawa z rejestracji znaków towarowych. Przesądzające w tej kwestii było rozstrzygnięcie, czy umowa z dnia 10 lipca 1999 r. zawierała datę pewną (art. 15 ust. 2 ustawy o znakach towarowych w zw. z art. 73 § 2 zdanie pierwsze k.c.). Kwestię tę Sąd Apelacyjny rozstrzygnął i w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wskazał zarówno podstawę faktyczną, jak i prawną swojego stanowiska. Za oczywiście bezpodstawne należało w tej sytuacji uznać zarzuty kasacji odnośnie do naruszenia wskazywanych przez skarżącą przepisów postępowania.

Również bezzasadny był zarzut naruszenia art. 81 § 2 pkt 1 k.c. Data pewna jest elementem formy czynności prawnej. Z natury rzeczy dotyczyć może tylko formy pisemnej. Jej konstrukcja w świetle art. 81 k.c. jest niejednorodna pod względem rodzaju wymaganych czynności faktycznych oraz skutków w zakresie wyrażania dat rzeczywistych, a także z uwagi na cel, jakiemu w ramach instytucji formy czynności prawnej, data pewna może służyć.

W art. 81 § 1 k.c. jest mowa o urzędowym poświadczeniu daty. Wymaganą czynnością faktyczną jest tu potwierdzenie daty przez notariusza (art. 96 pkt 3 i art. 99 § 1 w zw. z art. 2 § 2 prawa o notariacie - ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 ze zm.) lub przez inny organ, któremu ustawodawca powierzył taką funkcję (np. Urząd Patentowy, o którym mowa w przepisie § 52 ust. 2 rozporządzenia RM z dnia 29 czerwca 1984 r. w sprawie projektów wynalazczych (Dz. U. Nr 33, poz. 178) obecnie już nieobowiązującym). Urzędowym poświadczeniem objęta jest data czynności prawnej, a ściślej - data złożenia oświadczenia woli wyrażającego tę czynność prawną. Wprawdzie art. 81 § 1 k.c. nie zawiera określenia "urzędowe poświadczenie tej daty", ale jest to oczywiste gdy się zważy, że powyższy przepis swoją hipotezą obejmuje sytuację, gdy ustawa uzależnia od daty pewnej ważność albo określone skutki czynności prawnej. Data pewna w art. 81 § 1 k.c. jest więc elementem formy szczególnej, o której mowa w art. 73 § 2 k.c., tj. formy pisemnej z datą pewną. Zachowanie tej formy polega na sporządzeniu aktu pisemnego zawierającego oświadczenie woli, opatrzeniu go datą i potwierdzeniu przez właściwą osobę urzędową. Urzędowe poświadczenie daty, jakkolwiek wywołuje skutki w sferze ważności czynności prawnej lub powstania określonych jej skutków, nie może zmaterializować się w stosunku do oświadczenia woli jako materialnoprawnej konstrukcji lecz tylko w odniesieniu do jej formalnego znaku jakim jest akt dający się zmysłowo postrzegać. Zresztą, zgodnie z regułami wykładni językowej, znaczenia zwrotu "forma pisemna z datą pewną" nie daje się rozumieć inaczej jak tylko "forma pisemna zawierająca datę pewną" lub, ujmując rzecz najprościej "pismo zawierające datę pewną". Poświadczeniu podlega zatem data figurująca w akcie pisemnym obejmującym oświadczenie woli. Skoro przepis art. 81 § 1 k.c. traktuje o dacie pewnej jako urzędowym poświadczeniu daty, od którego ustawa uzależnia ważność albo określone skutki czynności prawnej, to należy przyjąć, że czynność faktyczna poświadczenia odnosi się do daty figurującej w akcie pisemnym zawierającym oświadczenie woli. Tego rodzaju urzędowe potwierdzenie daty zaświadcza nie tylko o dacie zaistnienia skutków oświadczenia ale jednocześnie, lub może przede wszystkim, przesądza o samym dokonaniu tej czynności prawnej. Stanowi niezbędny element o charakterze konstytutywnym, którego spełnienie warunkuje skutek w postaci bytu oświadczenia woli jako czynności prawnej. Brak powyższej formy powoduje nieważność oświadczenia woli (art. 73 § 2 k.c.). Data pewna z art. 81 § 1 k.c. wyraża datę złożenia oświadczenia woli niezbędną do ważności oświadczenia woli. Wykazanie daty pewnej umowy, dla której zastrzeżona jest forma pisemna z datą pewną, wymaga wykazania urzędowego poświadczenia daty złożenia przez strony na piśmie zgodnych oświadczeń woli.

W art. 81 § 2 k.c. jest mowa o innych czynnościach, względnie zdarzeniach, aniżeli urzędowe poświadczenie daty, z którymi ustawa wiąże skutek w postaci pewności daty czynności prawnej. Chodzi tu o stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym lub o umieszczenie na dokumencie obejmującym przedmiotową czynność jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ jednostki samorządowej albo przez notariusza, a także o śmierć osoby podpisanej na dokumencie. Powyższe czynności, względnie zdarzenia, także skutkują przyjęciem, że czynność prawna ma datę pewną. Nie wyrażają jednak daty dokonania czynności, a ściślej - daty złożenia oświadczenia woli, lecz inną datę rzeczywistą. Uwzględnienie w innym dokumencie urzędowym faktu dokonania czynności (art. 81 § 2 pkt 1 k.c.) lub umieszczenie wzmianki (art. 81 § 2 pkt 2 k.c.) zaświadcza o tym, że określona czynność istniała w czasie sporządzania dokumentu urzędowego lub w czasie dokonywania wzmianki. Nie ma znaczenia, czy organ stwierdzający lub dokonujący wzmianki miał świadomość treści czynności, względnie jej skutków prawnych; w art. 81 § 2 pkt 1 istotne jest, czy czynność, do której się odniósł, nie budzi zastrzeżeń co do faktu jej dokonania w porównaniu z czynnością, która podlega ocenie pod kątem legitymowania się datą pewną w rozumieniu art. 81 § 2 pkt 1 k.c. Dla identyfikacji tego rodzaju wystarczające jest posłużenie się przyjętą przez stronę nazwą czynności lub jej datą wynikającą z aktu pisemnego.

Pozwany twierdził, że nabył prawa z rejestracji znaków towarowych opisanych w pozwie na podstawie umowy o przejęcie długu z dnia 10 lipca 1999 r. Wymagało to udowodnienia, że w umowie z dnia 10 lipca 1999 r. strony wyraziły wolę przeniesienia tych praw, oraz, że umowa została zawarta w formie pisemnej z datą pewną (art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1985 r. o znakach towarowych). Brak wykazania zachowania wymaganej formy szczególnej musiał przesądzać o przyjęciu nieważności umowy z dnia 10 lipca 1999 r. co do znaków towarowych, a - co za tym idzie - o bezskuteczności przeniesienia na pozwanego praw z rejestracji przedmiotowych znaków towarowych (art. 73 § 2 k.c.). Wymóg zachowania formy, na równi z elementem wyrażenia woli, stanowił konieczny element umowy z dnia 10 lipca 1999 r. i miał charakter kreatywny. Bez zachowania formy oświadczenia woli stron nie były zdolne wywołać zamierzonego przez strony skutku prawnego. Skoro forma pisemna z datą pewną warunkowała ważność umowy o przeniesienie praw z rejestracji znaków towarowych to data pewna powinna wyrażać datę złożenia przez strony oświadczeń co do przeniesienia przedmiotowych praw. Taką datą pewną byłaby tylko data 10 lipca 1999 r. potwierdzona przez notariusza. Bezspornym było, że umowa o przejęcie długu z dnia 10 lipca 1999 r. tego rodzaju urzędowego poświadczenia nie zawierała.

Powoływanie się pozwanego na pismo Urzędu Skarbowego z dnia 30 września 1999 r. oraz na art. 81 § 2 pkt 1 k.c. jako podstawę "uzyskania" przez umowę z dnia 10 lipca 1999 r. daty pewnej było bezzasadne. Data pewna z art. 81 § 2 pkt 1 k.c. nie wyraża daty dokonania czynności prawnej, lecz datę, w której określony organ uznał czynność za dokonaną. Tylko taki też charakter miała data 30 września 1999 r. widniejąca w piśmie Urzędu Skarbowego. Mogłaby ona mieć znaczenie gdyby forma obejmująca datę pewną nie była zastrzeżona pod rygorem nieważności czynności prawnej, co jednak w rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca. Można dodać, że - wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego - nie byłoby w takim przypadku przeszkodą nienawiązanie w piśmie Urzędu Skarbowego wyraźnie do umowy o przejście praw z rejestracji znaków; wystarczające było posłużenie się określeniem "umowa o przejęcie długu z dnia 10 lipca 1999 r.", ponieważ bezspornie identyfikowało ono czynność prawną, o którą strony wiodły spór co do faktu jej podjęcia. Treść umowy, w tym wola stron inna aniżeli wynikająca tylko z jej nazwania, podlegała ustaleniu przez Sąd w drodze wykładni i nie musiała być tożsama z wiedzą organu wydającego dokument urzędowy, o którym mowa w art. 81 § 2 pkt 1 k.c.

Czynność prawna, która dla swej ważności wymaga szczególnej formy, nie powstaje bez zachowania tej formy. Pozostaje czynnością faktyczną, a takiej czynności przepis art. 81 § 2 pkt 1 k.c. nie dotyczy. Nie sposób przyjąć też, żeby czynność prawna, która nie powstaje mogła być następnie przedmiotem "zaopatrzenia" jej w datę pewną w trybie art. 81 § 2 pkt 1 k.c. Brak dokonania czynności prawnej czyni bezprzedmiotowymi jakiekolwiek rozważania co do daty pewnej czynności prawnej. Może natomiast powstać czynność prawna, która dla swej ważności nie wymaga daty pewnej; wówczas czynność taka może uzyskać datę pewną w sposób przewidziany w art. 81 § 2 pkt 1 lub pkt 2 k.c., ale wtedy data pewna nie będzie służyć zachowaniu wymaganej formy szczególnej pod rygorem nieważności czynności prawnej.

Reasumując, datą pewną umowy o przeniesienie prawa z rejestracji znaku towarowego jest data złożenia pisemnego oświadczenia woli stron potwierdzona przez notariusza (art. 15 ust. 2 ustawy o znakach towarowych w zw. z art. 81 § 1 k.c. w zw. z art. 96 pkt 3 i 99 § 1 prawa o notariacie). Czynność powyższa nie może uzyskać daty pewnej w sposób przewidziany w art. 81 § 2 pkt 1 k.c.

Przedstawiając powyższe, Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela odmiennego poglądu wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2001 r. II CKN 1323/00 (OSN 2001, nr 12, poz. 177).

Kasacja trafnie zarzuca zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 81 § 2 pkt 1 k.c. przez przyjęcie, że w piśmie Urzędu Skarbowego z 30 września 1999 r. powinno być odniesienie do umowy z dnia 10 lipca 1999 r. jako umowy o przeniesienie praw z rejestracji znaków towarowych. Zarzut ten podlegałby uwzględnieniu, gdyby w rozpoznawanej sprawie przepis art. 81 § 2 pkt 1 k.c. miał zastosowanie. Jednakże art. 81 § 2 pkt 1 k.c. nie znajdował zastosowania co czyniło zarzut kasacji w tym zakresie bezprzedmiotowym. Prawną podstawą rozstrzygnięcia w zaskarżonym wyroku powinny być przepisy art. 81 § 1 k.c. w zw. z art. 73 § 2 zdanie pierwsze k.c., których Sąd Apelacyjny nie wskazał, ale które miał na uwadze wyrażając zastrzeżenie co do możliwości usunięcia w trybie art. 81 § 2 pkt 1 k.c. nieważności umowy o przeniesienie praw z rejestracji znaku towarowego wywołanej brakiem daty urzędowo poświadczonej. W każdym zaś razie zaskarżony wyrok, mimo błędnego uzasadnienia, odpowiada prawu.

Dlatego kasacja została oddalona (art. 393¹² k.p.c.). O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 i 108 § 1 k.p.c.