Orzeczenie z dnia 1961-08-31 sygn. 3 CO 21/61

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt 3 CO 21/61

Orzeczenie

Sądu Najwyższego

z dnia 31 sierpnia 1961 r.

Przewodniczący: sędzia St. Białek. Sędziowie: P. Stępień (sprawozdawca), R. Czarnecki.

Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Stefanii M. przeciwko Edwardowi R. o ustanowienie służebności drogi koniecznej, po rozpoznaniu zażalenia Edwarda R. na postanowienie Sądu Powiatowego w Dębicy z dnia 21 kwietnia 1961 r. i postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie z dnia 5 czerwca 1961 r. o przekazaniu Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 388 k.p.c. zagadnienia prawnego,

I. przejął sprawę do rozpoznania we własnym zakresie; II. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał wniosek Stefanii M. o zabezpieczenie wniosku o ustanowienie drogi koniecznej Sądowi Powiatowemu w Dębicy do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Powiatowy w Dębicy zabezpieczył w drodze tymczasowego zarządzenia wniosek o ustanowienie drogi koniecznej w ten sposób, że nakazał przeciwnikowi wniosku umożliwienie wnioskodawcy dostępu do jego nieruchomości aż do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku.

W zażaleniu przeciwnik wniosku wnosi o zmianę postanowienia i oddalenie wniosku o zabezpieczenie bądź uchylenie zaskarżonego postanowienia i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Rozpoznając zażalenie, Sąd Wojewódzki w Rzeszowie przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia powstałe przy rozpoznaniu zażalenia następujące zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości:

"Czy w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej można w drodze tymczasowego zarządzenia zabezpieczyć roszczenie wnioskodawcy?"

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Żaden przepis prawny nie stoi na przeszkodzie zabezpieczeniu wniosku o ustanowienie drogi koniecznej. Nie wskazuje takiego przepisu postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 10 grudnia 1956 r., cytowane w uzasadnieniu Sądu Wojewódzkiego w Rzeszowie przekazującym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wyżej przytoczone, a uznające za niedopuszczalne tego rodzaju zabezpieczenie. Zacytowane orzeczenie niedopuszczalność wydania zarządzenia tymczasowego w celu zabezpieczenia wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej wyprowadza z błędnej tezy, że orzeczenie ustanawiające służebność drogi koniecznej nie jest tytułem egzekucyjnym. Na błędność tej tezy wskazał już glosator postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Krakowie. Jak słusznie podkreśla, ustanowienie drogi koniecznej to nie deklaracja, lecz konstytutywny akt stwarzający prawa i obowiązki. Postanowienie o ustanowieniu drogi koniecznej rozstrzyga o obowiązku znoszenia służebności i tolerowania tego, że uprawniony wdziera się w sferę własności zobowiązanego. Ustanowienie drogi koniecznej bez równoczesnego zobowiązania służebnie obciążonego do znoszenia tego stanu rzeczy nie miałoby ani logicznego, ani gospodarczo uzasadnionego sensu. Postanowienie zatem o ustanowieniu drogi koniecznej musi orzekać zarówno o wzajemnych obowiązkach stron, jak i o świadczeniach i w tym zakresie jest niewątpliwie tytułem egzekucyjnym.

Roszczenie zatem o ustanowienie drogi koniecznej nadaje się do egzekucji.

Zapatrywanie Sądu Wojewódzkiego nie uwzględnia ewolucji postępowania sądowego spornego i niespornego, zmierzającej do niwelacji różnic między tymi dwoma działami postępowania. W uchwale Całej Izby Cywilnej z dnia 4 grudnia 1957 r. 1 CO 16/57 (OSN 1959, poz. 1) Sąd Najwyższy wyraźnie nadmienił, że postanowienia o dziale spadku, o zniesieniu współwłasności są tytułami egzekucyjnymi w rozumieniu art. 533 i art. 534 k.p.c. w zakresie, w jakim orzekają o obowiązku świadczenia. Z tych względów skoro wniosek o ustanowienie drogi koniecznej podlega rozpoznaniu przez sąd powszechny, a samo roszczenie nadaje się do egzekucji i może być egzekwowane na podstawie postanowienia o ustanowieniu drogi koniecznej, jeżeli orzeczono w nim o wynikających dla stron obowiązkach - to nic nie stoi na przeszkodzie, w świetle art. 855 k.p.c., wydaniu tymczasowego zarządzenia w celu zabezpieczenia wniosku o ustanowienie drogi koniecznej, jeżeli tylko zostaną spełnione dalsze przesłanki wymagane do zabezpieczenia powództwa. Przesłanki te - to niewątpliwie uprawdopodobnienie wniosku i niebezpieczeństwo szkody. Z braku bowiem wyraźnych przepisów, które by normowały zabezpieczenie wniosku o ustanowienie drogi koniecznej, sąd musi stasować odpowiednio przepisy regulujące stan najbardziej zbliżony do charakteru sprawy.

Jak wskazuje treść wniosku w mniejszej sprawie, wnioskodawczyni korzystała przez szereg lat z dojazdu przez grunt przeciwnika wniosku za jego zgodą. Przeciwnik odmówił zgody na dalsze korzystanie z przejazdu przez jego nieruchomość i stąd - zdaniem wnioskodawczyni - konieczność ustanowienia drogi koniecznej. Jak uczy doświadczenie życiowe, w większości spraw tego typu stan faktyczny jest bardzo zbliżony lub taki sam. Wniosek o ustanowienie drogi koniecznej ma na celu usankcjonowanie stanu faktycznego pozaprawnego. Wniosek zatem o ustanowienie drogi koniecznej ma wiele wspólnego z powództwami o ochronę posiadania i dlatego przy zabezpieczeniu tych wniosków należy odpowiednio stosować przepis art. 879 k.p.c. Sąd mając na względzie przepis art. 878 § 4 k.p.c., że w żadnym przypadku zarządzenie tymczasowe nie może zmierzać do tego, aby stanowiło zaspokojenie roszczenia, powinien zezwalać na zabezpieczenie wniosku o ustanowienie drogi koniecznej tylko wyjątkowo, gdy jest to konieczne do odwrócenia szkody (np. dokonania zwózki zbóż, czy dokonania pilnych a niezbędnych zasiewów).

Dlatego też sąd, oznaczając zgodnie z art. 862 § 1 k.p.c. sposób i zakres zabezpieczenia, powinien ze szczególną dokładnością rozważyć konieczny zakres zabezpieczenia wynikający z faktu, że ma ono zmierzać jedynie do odwrócenia szkody, a nie do zaspokojenia roszczenia.

W związku z tym wnioskodawca we wniosku o zabezpieczenie powinien wskazać, jaka szkoda i jakiego rodzaju grozi mu w razie niezabezpieczenia wniosku o ustanowienie drogi koniecznej.

Skoro Sąd Powiatowy, uwzględniając wniosek o zabezpieczenie wniosku o ustanowienie drogi koniecznej, powyższych okoliczności nie miał na uwadze, zaskarżone postanowienie ulega uchyleniu, a wniosek o zabezpieczenie przekazaniu do ponownego rozpoznania.

OSN 1963 r., Nr 1, poz. 14