Wyrok z dnia 1996-11-15 sygn. II CKN 7/96

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 7/96

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 15 listopada 1996 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda (sprawozdawca).

Sędziowie SN: J. Gudowski, B. Myszka.

Sąd Najwyższy po rozpatrzeniu w dniu 15 listopada 1996 r. sprawy z powództwa Urszuli P., Stefana P., Elżbiety P.-K. przeciwko Zdzisławowi P. i Irenie P. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, na skutek kasacji powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 18 lipca 1996 r. sygn. akt (...)

oddalił kasację.

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 7 maja 1996 r. Sąd Wojewódzki we Wrocławiu oddalił powództwo Urszuli P., Stefana P. i Elżbiety P.-K. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego stanowiącego wyrok Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 31 marca 1992 r. sygn. akt (...), zasądzającego od powodów na rzecz pozwanych Zdzisława P. i Ireny P. kwoty po 92.146.000 (starych) złotych z odsetkami.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Wojewódzki ustalił, że powodowie nabyli spadek z dobrodziejstwem inwentarza, w częściach równych, po zmarłej w dniu 14 stycznia 1985 r. Marii P., żonie powoda Stefana P. i matce Urszuli P. oraz Elżbiety P.-K., co stwierdzone zostało postanowieniem Sądu Rejonowego we Wrocławiu z dnia 18 lutego 1985 r. Sąd Wojewódzki we Wrocławiu nadał wyrokowi z dnia 31 marca 1992 r. klauzulę wykonalności w dniu 4 sierpnia 1992 r. Spis inwentarza został sporządzony, na wniosek powoda Stefana P., dopiero w dniu 22 czerwca 1993 r., według którego ogólna wartość masy spadkowej ustalona została na kwotę 5.802.400 (starych złotych), natomiast pasywa wynoszą 10.541.082 (starych) złotych. Spłacając długi spadkowe powodowie nie sporządzili żadnego planu zaspokajania wierzytelności, a dokonując spłat wiedzieli, że ogólna suma długów przekracza wartość stanu czynnego spadku. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, sporządzenie spisu inwentarza spadku po nadaniu przez sąd wyrokowi zasądzającemu kwoty po 92.146.000 (starych) złotych klauzuli wykonalności nie stanowi zdarzenia skutkującego wygaśnięcie zobowiązania powodów w stosunku do pozwanych. Gdyby powodowie uregulowali jakąś część długów już po zapadnięciu wyroku z dnia 31 marca 1992 r., to ta okoliczność mogłaby stanowić podstawę ograniczenia ich odpowiedzialności i pozbawienia w części wykonalności tytułu wykonawczego przy uwzględnieniu art. 1032 i n. k.c.

Wniesioną przez powodów rewizję Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 18 lipca 1996 r. oddalił. Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że zobowiązanie powodów wobec pozwanych istniało i istnieje (nie wygasło). Powodowie bowiem mylą pojęcie długu (zobowiązania) i odpowiedzialności za dług. Nie można twierdzić, że zobowiązanie w sensie długu wygasło z powodu ograniczenia (wyłączenia) odpowiedzialności, jedynie wygaśnięcie zobowiązania uzasadnia przeciwegzekucyjne powództwo dłużnika. Zastrzeżenie w wyroku w trybie art. 319 k.p.c. prawa powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości stanu czynnego spadku ma takie znaczenie, że spełniony został warunek z art. 837 k.p.c., według którego dłużnik może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności tylko wówczas, gdy ograniczenie to zostało zastrzeżone w tytule wykonawczym.

W kasacji opartej na zarzucie naruszenia prawa materialnego, a w szczególności art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 837 k.p.c. powodowie wnoszą o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego oraz wyroku Sądu Wojewódzkiego i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawa powództwa opozycyjnego z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. stwarza możliwość dłużnikowi żądania pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy. Użyty w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. zwrot "zdarzenia" uznawany jest zarówno w piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie jako zjawiska i stany świata zewnętrznego oraz objawy wewnętrznego życia stron, z którymi pozytywne przepisy prawa materialnego łączą wygaśnięcie zobowiązań albo które powodują niemożność egzekwowania świadczeń wynikających z tytułu egzekucyjnego. Przytoczenie w pozwie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności zdarzeń następuje w formie zarzutów. W nauce pojęcie zarzutów łączy się z obroną pozwanego w procesie i określa się jako każdy sposób obrony albo jako środek, który bezpośrednio zmierza do celu obrony, tj. do korzystnego dla pozwanego zakończenia procesu przez powołanie się na pewne stany faktyczne lub prawne. W pozwie opartym na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. zarzuty stanowią środki zmierzające do obrony dłużnika, przed tytułem wykonawczym przez pozbawienie w całości lub w części albo ograniczenie jego wykonalności, w których powód-dłużnik może powoływać się na zdarzenie powodujące wygaśnięcie zobowiązania objętego tym tytułem lub niemożność egzekwowania. Zarzuty te należą do kategorii merytorycznych, a nie formalnych, gdyż nie mogą się opierać na przepisach prawa procesowego i na powołaniu braku przesłanek procesowych, lecz atakują podstawę egzekucji przez wykazanie, że zobowiązanie nie istnieje lub (z przyczyn materialnoprawnych) nie może być egzekwowane.

Słusznie Sąd Apelacyjny przy rozważaniu sformułowania "zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło" rozróżnił pojęcie długu od odpowiedzialności za dług, gdyż jedynie wygaśnięcie zobowiązania uzasadnia powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., co w sprawie nie ma miejsca. W doktrynie podkreśla się, że dług jest wyrazem powinności, tj. obowiązku świadczenia dłużnika, podczas gdy odpowiedzialność odnosi się nie do samej powinności, lecz do kwestii pokrycia długu, która jest związana z przymusową realizacją świadczenia. Jeżeli dług jest zależny od woli dłużnika, to już odpowiedzialność od tej woli w istocie nie zależy. Angażuje ona, poddając uprawnieniom wierzyciela, sferę jakichś dóbr zobowiązanego, a w pewnych przypadkach dóbr osoby trzeciej, które mają stworzyć gwarancję zaspokojenia wierzyciela. Ograniczenie odpowiedzialności osoby nie oznacza więc wygaśnięcia w całości lub w części zobowiązania w sensie długu. Do zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania w piśmiennictwie i orzecznictwie wymienia się m.in. przedawnienie, wykonanie zobowiązania, świadczenie w miejsce wypełnienia (datio in solutum), potrącenie, dobrowolne zwolnienie z długu, odnowienie, itp.

Jeśli chodzi o dalszą treść pkt 2 § 1 art. 840 k.p.c., tj. zobowiązania, które "nie mogą być egzekwowane", należy nadmienić, że będą tu w rachubę wchodziły wszystkie omówione zdarzenia, a ponadto odroczenie uiszczenia świadczenia przez wierzyciela oraz przemijająca niemożliwość świadczenia, która nie zwalnia dłużnika, lecz powoduje tylko odroczenie zobowiązania, itp.

Na tle dotychczasowych rozważań należy podkreślić, że zastrzeżenie w wyroku pozwanemu prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności (art. 319 k.p.c.) nie może urzeczywistnić się w wyniku powództwa opozycyjnego opartego na podstawie wynikającej z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., a tylko w następstwie powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na istniejące ograniczenia (art. 837 k.p.c.) prowadzące do umorzenia postępowania, gdyż "prowadzenie egzekucji pozostaje z innych powodów w oczywistej sprzeczności z treścią tytułu wykonawczego" (art. 825 pkt 3 k.p.c.). Sąd Najwyższy podejmując uchwałę z dnia 3 września 1985 r. III CZP 49/85 (OSNCP 1986, z. 7-8, poz. 109) o treści: "Spadkobierca dłużnika, który - po nadaniu przeciwko niemu klauzuli wykonalności - złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, nie może skutecznie żądać ograniczenia klauzuli wykonalności do wartości stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.), bez względu na to, czy dokonano, czy też nie dokonano spisu inwentarza. Natomiast może on wytoczyć powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c." - nie miał na uwadze przytoczonych okoliczności i dlatego Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela stanowiska zajętego w tejże uchwale.

Z tych wszystkich przyczyn kasacja uległa oddaleniu (art. 393¹² k.p.c.).

OSNC 1997 r., Nr 4, poz. 39