Dług, odpowiedzialność, wymagalność

W doktrynie coraz częściej podkreśla się, że nie ma odpowiedzialności bez długu. Jeśli ustawa czyni jakąś osobę odpowiedzialną za zobowiązanie, co jest równoznaczne z upoważnieniem do jego zaspokojenia z jej majątku, to kreuje w ten sposób jej własne zobowiązanie. Wyrazem tego stanowiska jest przyjęcie, że właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką odpowiada wobec wierzyciela hipotecznego za zaspokojenie zabezpieczonego w ten sposób świadczenia pieniężnego i takiego świadczenia należy od niego dochodzić oraz że prawo wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 41 § 1 k.r.o. może zostać zrealizowane także przez wniesienie powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika o zasądzenie od niego świadczenia pieniężnego wynikającego z czynności prawnej, której stroną ów małżonek nie był, niezależnie od tego, czy świadczenie to stwierdzone już zostało tytułem egzekucyjnym wydanym przeciwko samemu dłużnikowi (zob. uchwała SN z dnia 11 kwietnia 2019 r., III CZP 106/18).

 O tym jakie przesłanki zadecydują o powstaniu stosunku prawnego między wierzycielem i osobą inną niż jego pierwotny dłużnik, w związku z którym wierzyciel będzie mógł oczekiwać zaspokojenia przez tę inną osobę tego samego interesu, którego nie zaspokoił pierwotny dłużnik, decyduje ustawodawca. Treść zobowiązania osoby, którą ustawa czyni odpowiedzialną za zobowiązanie zaciągnie przez inną osobę nie musi być identyczna z treścią „pierwotnego” zobowiązania.

Postanowienie SN z dnia 16 maja 2019 r., III CZP 2/19

Standard: 55569 (pełna treść orzeczenia)

Jak przyjmuje się w literaturze, zobowiązanie obejmuje obowiązek świadczenia dłużnika na rzecz wierzyciela (art. 353 § 1 k.c.). Sytuację prawną dłużnika, polegającą na tym, że ma on obowiązek spełnienia świadczenia nazywa się długiem (por. np. art. 367 § 1 , art. 379, art. 518, art. 877, art. 9215 , art. 1034 § 1 k.c. ). Innymi słowy, długiem jest to świadczenie, jakie powinien spełnić dłużnik (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2009 r., II CSK 409/08, LEX nr 523607). Z kolei przez wymagalność wierzytelności (oraz jej korelatu długu) należy rozumieć stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość, żądania zaspokojenia swojej wierzytelności. Jest to stan potencjalny, o charakterze obiektywnym, biorący początek w chwili, w której wierzytelność staje się skuteczna (zaskarżalna). Wymagalność może dotyczyć jedynie wierzytelności już istniejącej (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1991 r, III CRN 500/90, OSNC 1992, nr 7-8, poz. 137 i z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01, OSP 2004, nr 7-8, poz. 117).

Należy pamiętać, że powstanie zobowiązania nie oznacza, iż w każdym wypadku musi dojść do spełnienia świadczenia. Dla pewnych stosunków zobowiązaniowych typowa jest sama gotowość dłużnika do świadczenia, zaś jego spełnienie zależy od wystąpienia zdarzenia, z którym zobowiązanie łączy powstanie obowiązku dłużnika (długu) - tak jest w wypadku umowy ubezpieczenia, poręczenia, gwarancji, oraz w wypadku roszczeń z tytułu rękojmi.

Wyrok SN z dnia 11 marca 2016 r., I CSK 137/15

Standard: 22359 (pełna treść orzeczenia)