Uchwała z dnia 1994-10-05 sygn. III CZP 126/94

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 126/94

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 5 października 1994 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: K. Kołakowski, C. Żuławska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Anny G. przeciwko Józefowi G. o zniesienie wspólności ustawowej małżeńskiej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Sieradzu, postanowieniem z dnia 13 lipca 1994 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w sprawie o zniesienie wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej decydujące znaczenie dla właściwości rzeczowej sądu ma wartość przedmiotu sporu?"

podjął następującą uchwałę:

Sprawy o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej - bez względu na wartość przedmiotu sprawy - należą do właściwości rzeczowej sądu rejonowego.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne powstało w sprawie o zniesienie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Powódka powołała się na fakt ustania współżycia i współzamieszkiwania stron, fakt założenia przez pozwanego nowej rodziny i zaprzestania łożenia przez niego na potrzeby rodziny dotychczasowej, a także fakt prowadzenia przez pozwanego działalności gospodarczej, z której może wynikać to zagrożenie, że wierzyciele pozwanego mogą poszukiwać zaspokojenia z majątku wspólnego.

Składając pozew w Sądzie Rejonowym pełnomocnik powódki nie sprecyzował jednak wartości przedmiotu sprawy, ponieważ uznał, że ma ona charakter niemajątkowy, skoro bowiem powódka domaga się orzeczenia o zmianie ustroju majątkowego małżeńskiego, a nie dokonania podziału majątku - to do określenia przez przewodniczącego wpisu tymczasowego wystarczą dane (dołączone do pozwu) o sytuacji majątkowej powódki (§ 11 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 maja 1993 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych - Dz. U. Nr 46, poz. 210).

Przewodniczący nie podzielił powyższego stanowiska i wobec niewskazania, mimo wezwania sądu, wartości majątku wspólnego stron - zarządził zwrot pozwu (art. 130 § 2 k.p.c.).

Rozpoznając zażalenie powódki Sąd Wojewódzki powziął poważną wątpliwość, czy brak określenia wartości przedmiotu sporu w sprawie o zniesienie wspólności ustawowej małżeńskiej kwalifikuje się jako brak formalny pozwu, zauważył bowiem, że o ile można zgodzić się z zarzutem, że w sprawie dało się określić wpis tymczasowy bez znajomości wartości majątku dorobkowego (przedmiotu sporu), o tyle wartość ta mogłaby mieć znaczenie dla określenia właściwości rzeczowej sądu.

Wątpliwości swoje Sąd Wojewódzki wyraził w zagadnieniu prawnym sformułowanym, jak przytoczono w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozgraniczenie kompetencji (właściwości rzeczowej) sądów rejonowych i sądów wojewódzkich, jako sądów pierwszoinstancyjnych, ustawodawca oparł na tej mianowicie zasadzie, że sądem pierwszej instancji jest sąd rejonowy (art. 16 § 1 k.p.c.), chyba że wyraźny przepis dla określonego rodzaju spraw zastrzega właściwość sądu wojewódzkiego. Wynika stąd, że odstępstwa od powyższej zasady mają charakter wyjątków i zgodnie z regułami logicznego wnioskowania przepisy wprowadzające te odstępstwa muszą być wykładane ściśle. W szczególności chodzi tu o art. 17 k.p.c.

Przy określaniu rodzajów spraw ustawodawca użył w art. 17 k.p.c. m.in. określeń: "sprawa o prawa niemajątkowe" oraz "sprawa o prawa majątkowe" - co stworzyło pierwsze pole rozbieżności stanowisk w niniejszej sprawie. W kwestii tego rozróżnienia stwierdzić trzeba, co następuje:

O majątkowym lub niemajątkowym charakterze rozstrzyga wyłącznie przedmiot sprawy, a mianowicie majątkowy lub też niemajątkowy charakter dobra, którego ochrony żąda powód. W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że dobrem takim jest majątek małżonków, a ściślej - ta ich część majątku wspólnego, jaka w wyniku podziału przypadnie powódce, a ponadto ten majątek, do którego prawa powódka nabyła - i będzie nabywać - począwszy od dnia, w którym orzeczone będzie ustanie ustawowej wspólności. W tym stanie rzeczy nie może być kwestionowany majątkowy charakter niniejszej sprawy.

Stwierdzenie powyższe nie wyczerpuje jednak wątpliwości wskazanych przez Sąd Wojewódzki. Wynikają one mianowicie stąd, że zgodnie z art. 17 pkt 4 k.p.c. właściwość rzeczowa sądu została - przy dochodzeniu praw majątkowych - uzależniona od wysokości wartości przedmiotu sporu. Zauważyć jednak należy, że stosowanie tego przepisu do spraw o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami prowadziłoby nie tylko do "przesunięcia" prawie wszystkich takich spraw (a to ze względu na relatywnie niską, w odniesieniu do wartości majątku dorobkowego, granicę kwotową) do sądów wojewódzkich, jako sądów I instancji, ale stwarzałoby też ogromne trudności przy ustalaniu wartości przedmiotu sporu przez powoda w pozwie (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.) - co narażałoby go na zwrot pozwu z powodu nieusunięcia braków formalnych.

Sąd Najwyższy, dokonując wspomnianej powyżej ścisłej wykładni art. 17 k.p.c., uznał, że żądanie zniesienia wspólności majątkowej (art. 52 k.r.o.) nie stanowi dochodzenia prawa majątkowego przez małżonka, ale zmierza jedynie do przekształcenia istniejącego między małżonkami ustroju majątkowego - a to przez zastąpienie wspólności rozdzielnością majątkową (art. 54 k.r.o.). Zauważyć tu można, że nic nie stoi na przeszkodzie zgłoszeniu żądania zniesienia wspólności również w sytuacji, gdy małżonkowie nie mają żadnego majątku wspólnego, bo go się jeszcze nie dorobili, albo go utracili. Dopiero po ustaniu, z mocy wyroku, wspólności majątkowej małżonków i powstaniu rozdzielności majątkowej - każdy z małżonków może dochodzić swoich praw do udziału we wspólnym (dawniej) majątku (art. 43 k.r.o.) - oczywiście, w razie gdy majątek taki istnieje.

Zajmując powyższe stanowisko, skład orzekający w niniejszej sprawie nie podzielił poglądu wyrażonego - bez szerszego rozwinięcia - w uzasadnieniu uchwały SN z dnia 15 października 1991 r. III CZP 96/91 (OSNCP 1992, z. 6, poz. 91), zgodnie z którym sprawy o zniesienie wspólności majątkowej należą do właściwości sądów rejonowych, chyba że wartość przedmiotu sporu będzie przewyższała dwadzieścia milionów złotych. Skład orzekający dopatrzył się natomiast pewnej zbieżności myślenia i argumentacji, przyjętych w niniejszej sprawie oraz w sprawie III CZP 102/91, w której Sąd Najwyższy wydał uchwałę w dniu 23 października 1991 r. (OSNCP 1992, z. 4, poz. 62). W uzasadnieniu tej ostatniej uchwały przyjęto, że sprawa o ochronie posiadania, chociaż jest sprawą o charakterze majątkowym, nie odpowiada cechom "spraw o prawa majątkowe" z art. 17 pkt. 4 k.p.c., nie chodzi w niej bowiem o ochronę prawa podmiotowego.

W konsekwencji zastosowania ścisłej wykładni art. 17 pkt 4 k.p.c. Sąd Najwyższy zajął stanowisko, zgodnie z którym wszystkie sprawy o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami, a zatem niezależnie od wartości ich majątku, należą w I instancji do właściwości sądu rejonowego.

OSNC 1995 r., Nr 2, poz. 34